Plaats inNederland | |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie | Overijssel Overijssel | ||
| Gemeente | Twenterand Twenterand | ||
| Coördinaten | 52° 25′ NB, 6° 38′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 35,73[1] km² | ||
| - land | 35,24[1] km² | ||
| - water | 0,49[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) | 13.845[1] (387 inw./km²) | ||
| Inwonersnaam | Vriezenveners | ||
| -Bijnaam | Vjenneheksn, Vjennekloetns | ||
| Woningvoorraad | 5.746 woningen[1] | ||
| Overig | |||
| Woonplaatscode | 3325 | ||
| |||
Vriezenveen (Nedersaksisch:'t Vjenne,Venne,Vreeznven ofVreeinvenne) is eenplaats in de gemeenteTwenterand in deNederlandse provincieOverijssel. Het inwonertal bedroeg op 1 januari 2023 13.845.[1]
Tot1 juli2002 vormde Vriezenveen samen met de dorpenDe Pollen,Westerhaar-Vriezenveensewijk,Aadorp en de buurtschappenBruinehaar,Weitemanslanden enWesterhoeven een zelfstandige gemeente. De voormalige gemeente Vriezenveen is in 2001 samengevoegd met de voormalige gemeente Den Ham, onder deze gemeente vielen de plaatsenDen Ham,Vroomshoop enGeerdijk, beide gemeentes zijn opgegaan in de gemeenteTwenterand.[2]
Het gemeentehuis van Twenterand staat in Vriezenveen. De dependance van het gemeentehuis inDen Ham is op 30 mei 2008 gesloten.
De oudste vermelding van Vriezenveen stamt uit1364, toen Evert van Hekeren, heer vanAlmelo, een privilege brief schreef voor de vrije Friezen, hun erfgenamen en alle mensen die op het veen woonden, van de Wierdense Weuste tot de Bawesbeek. De mensen die op het veen woonden werden verplicht om jaarlijks één emmer boter Zwolse maat te voldoen op Sint-Maarten op Huis Almelo. Dit betrof een boterpacht en werd betaald in natura; de pacht was niet af te kopen. De heer van Almelo had vrije Friezen toegelaten om het veen te koloniseren. Het Almelervene zoals Vriezenveen voor de 15e eeuw werd genoemd was ontstaan uit veertig boerderijen, die zich in de breedte uitstrekten, van de huidige Schipsloot tot het later gegravenOverijssels kanaal. Elke boerderij had een breedte van zestien akker, dus van 16 x 7 is 112 meter. Ten oosten van dit, tot aan de Bawesbeek, bleef een terrein liggen, de zogenaamde Oosterhoeven. Dit was niet verdeeld en mogelijk het gezamenlijk bezit van de bewoners. Ook aan de westkant lag vanaf de Boerstege tot aan de Stouwe een dergelijk terrein onverdeelde grond. Dit waren de Westerhoeven en Woesten. Waarschijnlijk waren ook deze gronden gemeenschappelijk bezit. De nederzetting Almelervene groeide; in het midden van de15e eeuw was het dorp al zo veranderd, dat de verschillende boerderijen niet meer zestien akker breed waren maar gereduceerd waren tot tien of zelfs acht akker breed.
De Duitsebisschop uitMünsterBernhard von Galen, bijgenaamd Bommen Berend, plunderde en roofde rond1665 Twente leeg. Tot aan 1665 bleef Vriezenveen gespaard, omdat het omringd was door moeras en veen. Er was maar een weg naar Vriezenveen en deze werd bewaakt door Staatse troepen. Maar in1666 was het een strenge winter, waardoor het veen en het moeras bevroor. Vriezenveen lag open en in januari 1666 denderden 1500 ruiters van de bisschop Bernhard von Galen Vriezenveen binnen. Het dorp werd geplunderd en huizen en kerk werden in brand gestoken. Een groot aantal mensen werd gedood en de rest werd gevangengenomen.
Het oude Vriezenveen werd niet herbouwd aan de Buterweg. Dit gebeurde aan de noordelijker gelegen zandweg, de tegenwoordige dorpsstraat. Deze herbouw ging in een snel tempo en aan het begin van de 18e eeuw was het oude Vriezenveen aan de Buterweg geheel verleden tijd. Van dit oude Vriezenveen bleef enkel het oude kerkhof bewaard. Ook de latere korenmolen uit 1862 van Hendrik Leemans. Nu kenmerkt het dorp zich door een 6,2 kilometer lange bebouwde dorpsstraat (van west naar oost: Hammerweg, Westeinde en Oosteinde) met karakteristieke gevels aan de huizen. Het bijzondere, deels nog levende hoogveencomplexEngbertsdijksvenen met zijn zeldzame flora en fauna herinnert hier nog aan hoe de omgeving eruit heeft gezien. Van de laatste schout en eerste burgemeester van Vriezenveen,Jan Kruys, is vrij veel bekend omdat zijn gedetailleerdedagboeken uit de periode 1817-1830 bewaard zijn gebleven.
Tijdens deReformatie die ook inTwente doordrong gingen de meeste Vriezenveners "over" naar hetprotestantisme. In de19e eeuw waren debevindelijk gereformeerden in de meerderheid. In die tijd ontstond deGrote Kerk aan het Westeinde. In 1946 nam de Vriezenveense lijsttrekkerJan Machiel Krijger (1874-1951) namens deProtestantse Unie deel aan deTweede Kamerverkiezingen 1946. De oud-CHU'er behaalde 32.020 stemmen. Tot op de dag van vandaag zijn de meeste Vriezenveners Nederlands-hervormd of gereformeerd; te zien aan de aanhang vanSGP en de voorgangers van deChristenUnie;RPF enGPV. Evenwel bleef aan de oostzijde van het dorpsgebied een sterke katholieke minderheid. Deze R.K.-gemeenschap kon begin20e eeuw haar eigen parochiekerk inwijden. De kerk en parochie zijn toegewijd aan de H.Antonius Abt.
Tot de Tweede Wereldoorlog was er in Vriezenveen een Joodse gemeenschap. In 1878 werd deVriezenveense synagogemikdasj me'at (klein heiligdom) gebouwd nadat op 28 december 1876 door Commissaris der Koning P.C. Nahuijs bij Koninklijk Besluit van 2 december 1876 aan de Israëlitische Gemeente een rijkssubsidie werd toegekend van fl. 850,- voor de bouw. In de loop van 1879 was de synagoge klaar. De gemeenschap omvatte toen 27 personen. In 1906 werd de Joodse gemeente onderdeel van Almelo en in 1923 werd het gebouw verkocht. Het gebouw is nog steeds intact en staat sinds 1996 op de gemeentelijke monumentenlijst. Vanaf 1973 was de voormalige synagoge een opslagruimte van een particuliere onderneming.[3] In augustus 2019 werd een aanvraag voor de sloop van de synagoge gedaan, die echter na protest[4] werd geweigerd door het college van Burgemeester en Wethouders.[5] Op 11 juli 2020 werd bekendgemaakt dat de synagoge was verkocht aan een projectontwikkelaar,[6] en in juli 2021 werd bekendgemaakt dat de synagoge behouden blijft door het te integreren in een appartementengebouw.[7]
De inwoners van Vriezenveen (Rusluie) dreven een levendige handel metSint-Petersburg in de periode 1720-1917. In de loop der tijd werden er door de verschillende Vriezenveense compagnieën zelfs handelshuizen en winkels gesticht aan deNevski Prospekt en deGostinny Dvor.Hendrik Kruys was eigenaar van handelshuis 'Java' aan de Grosse Morskaya 38 in Sint-Petersburg. Hoewel men zich een vaste plek wist te verwerven in de stad aan deNeva keerden veel Vriezenveners uiteindelijk toch weer terug naar het moederdorp.
Op 16 mei 1905 was er een grote brand in Vriezenveen. Na de brand kwamenKoningin Wilhelmina enPrins Hendrik de inwoners van Vriezenveen persoonlijk een hart onder de riem steken. Zij deden daarbij een persoonlijke gift van liefst duizend gulden bestemd voor de wederopbouw. De brand werd in 2005 herdacht met een optocht van historische brandweervoertuigen.
De firmaJansen & Tilanus bleef tijdens de grote brand gespaard. De textielfabriek was destijds de grootste werkgever van het dorp en de brand eindigde aan het Westeinde bij de fabriek. Door de droogte en de harde oostenwind was er geen houden aan en gingen er 228 huizen, merendeels in de houten en of hout-stenen boerenstijl, in vlammen op. De rijkere boerderijen en Rusluie-huizen uit baksteen en met grotere tuinafstand van overige huizen bleken beter bestand tegen het vuur en staan tot op de dag van vandaag nog. De bekendste is de boerderijPeddemors. Het Historisch Museum behandelt de historie van de gemeente Vriezenveen. Er is onder andere een afdeling over detextielgeschiedenis van Vriezenveen en documentatie over de grote brand. Daarnaast wordt er een oude huiskamer, een boerenkeuken en een schoolklas van lang geleden getoond.
Tijdens deTweede Wereldoorlog werd Vriezenveen het tijdelijke onderkomen van vele Rotterdamse kinderen. Via de Vriezenveensekatholiekepastoor Van Rhijn, afkomstig uitRotterdam, werd contact gelegd en werden de kinderen opgevangen in Vriezenveense pleeggezinnen. Op 1 mei 2004 organiseerde devereniging Oud Vriezenveen een reünie waar zo'n honderd oorlogskinderen, veelal afkomstig uit Rotterdam bijeen kwamen. De oorlogskinderen, toentertijd aangeduid alsbleekneusjes werden gevraagd hun verhalen op papier te zetten wat resulteerde in het boekBleekneusjes oorlogskinderen. April 2006 werd het eerste exemplaar van dit boek, onder grote belangstelling van vele oorlogskinderen, overhandigd aan gedeputeerde Gert Ranter door initiatiefneemster José Bosch-Höfte.
Tot aan de jaren 60 kende het dorp geen zogenoemdebejaardenzorg vanwege strakke geldende betrokkenheid, ook welnoaberschap. Op 23 december 1960 werd de Protestants-Christelijke StichtingDe Vriezenhof opgericht. De bouw van het bejaardenhuis nam vervolgens vijf jaar in beslag, op de plek waar daarvoor een pastorie stond.
Vriezenveen heeft twee voetbalverenigingen,DETO (Door Eendracht Tot Overwinning) enDOS '37 (Door Oefening Sterk). Verder zijn er de korfbalverenigingAmicitia, basketbalverenigingPeatminers, volleybalverenigingVrivo, zwem- en waterpoloverenigingVZPC, atletiekverenigingAV Twenterand, schietverenigingSV Vriezenveen, tennisclubtcv, schaatsverenigingCentrale Schaatstraining Vriezenveen en skeelerverenigingDe Eendracht Vriezenveen, schaakverenigingVrimot, gymverenigingKEV (Kracht En Vriendschap), judoverenigingJudokwai Vriezenveen, touwtrekverenigingTTV Vriezenveen, en de scouting Admiraal Kruys.
Vriezenveen beschikt over twee natuurijsbanen. Een daarvan is gevestigd aan deGeesterenseweg en eigendom vanIJsclub de Eendracht.De andere ijsbaan is gelegen op het sportpark in Vriezenveen en eigendom vanIJsclub Vooruit.
De stichting Sportpromotie Twenterand organiseert een keer per jaar de Twenterandrun en een keer per jaar deNacht van Twenterand. De Twenterandrun is een semi-professionele hardloopwedstrijd, die wordt omschreven als de "Van Dam tot Dam-loop" van het oosten. In 2002 werd de hardloopwedstrijd voor het eerst georganiseerd en in 2007 werd het eerste lustrum gevierd met een optreden van zangerJannes.
Tot en met 2006 werd er ook ieder jaar een wielerronde gehouden onder de naamRonde van Vriezenveen. Wegens geringe belangstelling en de zeer ongunstige ligging van het parcours, is deze Ronde van Vriezenveen veranderd in een ATB-koppelkoers door het centrum van Vriezenveen en verdergegaan onder de naam "Nacht van Twenterand". Deze koers wordt ook georganiseerd door de stichting Sportpromotie Twenterand.
Er is ook een harmonieorkest dat meervoudig landskampioen is, deVriezenveense Harmonie. Voor verdere ontspanning is er hetHerman Jansen-Park.
Een keer per jaar is er eenkermis en eenbraderie. Elke woensdag morgen is er eenmarkt. De laatste woensdag van de bouwvakvakantie wordt er een boerenmarkt georganiseerd waar altijd duizenden bezoekers op afkomen. Lokale ondernemers (voornamelijk horeaca) proberen de laatste jaren steeds meer mensen naar Vriezenveen te trekken door het organiseren van uiteenlopende activiteiten. Zo werd er in 2012, na jarenlange afwezigheid, een hernieuwedebruggefeesten georganiseerd onder de naamPlonZ.[8] Uitgaan kan in vijf kroegen en een discotheek.
Vriezenveen ligt aan derijksweg 36 vanHardenberg naarAlmelo enWierden. Hettreinstation aan het trajectAlmelo -Mariënberg ligt in het westen van het dorp. Het wordt in de brede spits en zaterdagmiddag tweemaal per uur doorArriva bediend en daarbuiten éénmaal per uur met treinstellen van het typeLINT in deBlauwnet/Vechtdallijnen-stijl.
De belangrijkste buslijn is lijn 83 van Almelo en Aadorp naar Vriezenveen "Nieuwe Daarlerveenseweg" maar rijdt niet langs het station. Deze wordt tevens gereden door Arriva, in RRReis huisstijl. Daarnaast loopt lijn 81 door Vriezenveen via het busstation inWesterhaar naar Ommen en richting Almelo. Sinds 1 april 2007 kunnen de bewoners ook gebruikmaken van de regiotaxi.
In Vriezenveen wordt in afnemende mate een unieke variant van deNedersaksische taalgroep gesproken, hetVriezenveens ("Vjens"). Qua uitspraak lijkt dit minder op het omringendeTwents, hoewel het grammaticaal en lexicaal uit dezelfde bron put.
Enkele bronnen beweren dat erFriese invloeden in het Vjens te horen zijn. Dit lijkt aannemelijk, omdat Vriezenveen door Friezen is gesticht. Andere bronnen beweren dat de unieke Vjense uitspraak aan deRusluie is te danken. Deze Vriezenveense handelsreizigers vestigden zich in hetRussischeSint-Petersburg, maar keerden meestal jaren later toch weer terug naar Vriezenveen. In St. Petersburg vormden zij een hechte gemeenschap van enkele honderden mensen, die onderling hoogstwaarschijnlijk Vriezenveens hebben gesproken. Een sterke Russische invloed op het Vriezenveens van de achterblijvers lijkt dus minder plausibel.
Doordat Twente eeuwenlang min of meer van de rest van Nederland was afgesloten door het veengebied, ontstonden er banden met Westfalen en het Münsterland. Voor mode en gebruiken werd vooral naar de grote stadMünster gekeken. Ook de taal van Münster (hetWestfaals) werd als de standaard gezien en heel Twente (inclusief Vriezenveen) ging hierin mee. Een karakteristiek kenmerk van het Westfaals is deBreking, waardoor een openee,oo eneu als een "gedraaide"ieje,oewe enuje klinken. "Weten" werd "wiëten", "koken" werd "koëken" en "leu" werd "luje". Ook in de nabij gesproken Nedersaksische variantenRijssens enEnters is deze draaiing nog goed te horen. Het Vjens lijkt hierin echter nog een stap verder te zijn gegaan, waardoor "weten" nu als "wjetn" klinkt en "koken" als "kwakn".
In2014 werden vier verhalen van de kinderboekenreeksJip en Janneke in het Vjens vertaald en opgenomen inJipke en Jannöaken, de Twentse vertaling van deze kinderboekenreeks. Verder lijken pogingen om het "echte" Vjens te behouden beperkt tot het terrein van oudheidkamers en heemkundeverenigingen.
In 1969 verscheen hetWoordenboek van het Vriezenveens, deel 1, geschreven door Dr.Hendrik Entjes. Het is niet verder verschenen.
·
·
Hoofdplaats:Vriezenveen Dorpen:Geerdijk ·Den Ham ·De Pollen ·Kloosterhaar (deels) ·Vroomshoop ·Westerhaar-Vriezenveensewijk
Buurtschappen:Bruinehaar ·De Garstelanden ·Hallerhoek ·Linde ·Magele ·Meer ·Noord-Meer ·Weitemanslanden ·Westerhoeven
Voormalige gemeenten:Den Ham ·Vriezenveen
Overijssel ·Steden en dorpen in Overijssel Nederland ·Provincies ·Gemeenten
