Het begripvolumeprocent (afgekort als% vol ofvol.-%) ofvolumepercentage is een maat voor de concentratie van een stof in een mengsel. Het is de verhouding van het volume van de stof ten opzichte van het totale volume, uitgedrukt als percentage. In formule:
Bij hetvolume van het bestanddeel gaat het om het volume van de stof in zuivere vorm. Zodra het bestanddeel met andere stoffen is gemengd, is het begripvolume van het bestanddeel namelijk niet meer goed gedefinieerd. Het is immers niet goed mogelijk om vast te stellen welk volume door de atomen of moleculen van de ene stof en welke door de andere atomen of moleculen van de andere stof wordt ingenomen.
Daarbij moet men tevens rekening houden met het feit dat de dichtheid van een mengsel niet eenvoudig het gewogen gemiddelde van de dichtheden van de bestanddelen is. Zo zal, als men 50 ml ethanol mengt met 50 ml water, het volume van het mengselminder dan 100 ml zijn, ten gevolge van de moleculaire interacties. Een dergelijk mengsel bevat dus, op basis van de gegeven definitie van volumeprocent,meer dan 50% alcohol. Een 100ml-mengsel met 50% alcohol bevat dus meer dan 50 ml alcohol. En dus ook meer dan 50ml andere vloeistof.
Het volumepercentage kan worden gebruikt bij
Bij samengestelde (niet-homogene) stoffen, zoalsvezelversterkte kunststof engewapend beton en anderecomposieten kan de hoeveelheid toegevoegde vezels,wapeningsstaal, of vulstof worden uitgedrukt in een volumepercentage. Hierbij kan het begrip volumeprocent worden gebaseerd op de werkelijk door de bestanddelen ingenomen volumes, omdat het daarbij niet om homogene mengsels gaat. In de composiet kunnen de afzonderlijke bestanddelen nog worden onderscheiden.
De eenheid 'volumeprocent' is zeer gebruikelijk bijalcoholische dranken en andere mengsels vanalcohol metwater.
Bijvoorbeeldpilsbier bevat ongeveer 5% vol alcohol. Dat betekent dat 100 volumedelen van het bier 5 volumedelen alcohol bevatten.
Volgens deEuropese Unie moet het symbool% vol gebruikt worden voor het aangeven van het "alcohol-volumegehalte", dat als volgt is gedefinieerd:
Dit gehalte wordt uitgedrukt in delen alcohol op 100 delen mengsel (dus als volumeprocent).
Bij de door de EU voorgeschreven methode om het alcoholvolumegehalte vanwijn te bepalen, wordt de wijn eerstalkalisch gemaakt met eencalciumhydroxidesuspensie, vervolgensgedestilleerd. Ten slotte wordt het alcoholgehalte van het destillaat gemeten met eenpyknometer (om de dichtheid te bepalen) of met eenareometer, dichtheidsmeting met hydrostatische balans, of door bepaling van debrekingsindex met eenrefractometer.
Door eerst een destillatie uit te voeren, voorkomt men dat de meting wordt verstoord door andere stoffen die in de wijn voorkomen. De calciumhydroxide voorkomt dat vluchtigecarbonzuren mee overdestilleren.
De numerieke waarde van het gehalte in volumeprocenten zal in het algemeen afwijken van dezelfdeconcentratie uitgedrukt inmassaprocent. In het voorbeeld van alcohol en water is, omdat alcohol lichter is dan water, de concentratie uitgedrukt in volumeprocent hoger dan uitgedrukt in massaprocent.
Concentraties van gassen worden ook wel in volumeprocenten uitgedrukt. Daarbij worden de volumes omgerekend naar 'normaalvolume', dat is het volume van een hoeveelheid gas, bij 25 °C en een druk van 1bar. Bij een gegeven temperatuur, druk en volume is het aantal moleculen (en dus ook het aantalmol) voor alle gassen ongeveer gelijk, ziemolair volume van een gas. Bij gasmengsels zijn dus de molfracties ongeveer gelijk aan de volumefracties.
Als een hoeveelheidzuurstof die bij 25 °C en 1 bar een volume van 0,014 m³ heeft wordt gemengd met een hoeveelheid zuivere stikstof en het mengsel heeft bij 25 °C en 1 bar een volume van 0,100 m³, bevat dat mengsel dus 14 vol.-% zuurstof. (Bij inademing daarvan kan albewusteloosheid ontstaan wegens zuurstofgebrek).
Als het gemengde gas wordt samengeperst tot 8 bar, is het zuurstofgehalte nog steeds 14 vol.-%, omdat het op die manier is gedefinieerd.
