Virtuositeit staat voor de extreme technische vaardigheid die iemand bijvoorbeeld kan bezitten bij het bespelen van eenmuziekinstrument, in combinatie met een sterke expressie. Ook bij de zangkunst of andere kunstzinnige uitingen wordt deze term gebruikt.
De term is afgeleid van het Latijnse woordvirtus, dat deugd betekent.
In de muziek kwam het virtuozendom vooral tot bloei in deRomantiek, al lagen de wortels reeds in eerdere perioden. Al in deBarokmuziek en in hetClassicisme ontwikkelde zich een virtuoze stijl van spelen en componeren die ver uitsteeg boven het gangbare gemiddelde. De complexiteit van de muziek nam toe, en aan de spelers werden steeds hogere eisen gesteld. De toename van deze complexiteit verloopt parallel aan de verandering van het mensbeeld, waarin steeds meer de mens als 'alleskunner' centraal kwam te staan in plaats vanGod, en waarin ook technische vooruitgang en nieuwe ontdekkingen elkaar snel opvolgden.
Door deze complexiteit ontstond ook ruimte voor de uitzonderlijk getalenteerde musicus om zich middels zijn spel te kunnen profileren. Desolist ontstond, en hetconcert werd als muziekvorm uitgebouwd, om de solist tegenover hetorkest te kunnen etaleren. Tevens werden muziekinstrumenten verbeterd, waardoor ook meer van het instrument geëist kon worden. De bouw werd gekenmerkt door allerhande uitvindingen, waardoor de klank groter werd, en de snelheid van opeenvolgende tonen groter kon worden.
Door de ontwikkeling van steeds concertantere muziek en ook de bijbehorende luisterpodia (een ontwikkeling van eenvoudige (vaak kerk)muziek naar complexe concert- en luistermuziek) werd muziek ook steeds meer een voertuig van amusement, waarbij ook vaak de 'show' een steeds grotere rol ging spelen.
In deRomantiek konden zo excellente virtuozen ontstaan, die zowel als bezienswaardigheid en als beluisterwaardigheid snel hun roem konden verspreiden. Virtuozendom kreeg steeds meer een bijklank van 'technische perfectie' en de muzikale kant van dergelijke uitvoeringen dreigde soms daardoor op de achtergrond te geraken.
Het virtuozenrepertoire onderging ook een transformatie, zoals in de werken van Chopin, Paganini en Liszt, waarin te zien is dat de componisten steeds verder gingen in het ontdekken van uitersten aan speel- en klankmogelijkheden.Niccolò Paganini wordt algemeen beschouwd als de meest virtuozeviolist envioolcomponist ooit, enFranz Liszt gold lange tijd als de virtuoos bij uitstek opde piano en als de grote virtuoze vernieuwer van de pianotechniek en -stijl.
In de 20e eeuw gaat deze tendens nog voort in de soms uiterst complexe werken van componisten alsMaurice Ravel,Charles Ives,Leopold Godowsky enVladimir Horowitz. De schier onspeelbaar lijkende composities van een aantal hunner worden vervolgens door de moderne virtuoos met schijnbaar onmogelijk gemak vertolkt. Een voorbeeld van zo'n moderne virtuoos is de pianistArcadi Volodos.
Een ander aspect van virtuositeit is, dat soms juist niet de complexiteit voorop staat maar puur de onnavolgbare wijze waarop een musicus een stuk vertolkt. Zo kan ook een eenvoudig stuk muziek zeer virtuoos (met onnavolgbare expressie) gespeeld worden.
Veeljazzmusici uit de jaren 60 alsJohn Coltrane,Django Reinhardt worden ook vaak getypeerd als virtuozen.
In depopmuziek van de 20e eeuw komt met name in hetrock-genre ook de virtuositeit op met gitaristen alsChuck Berry,Jimi Hendrix,Eric Clapton en een grote hoeveelheid gitaristen uit dehardrock ensymfonische rock, zoalsJimmy Page,Richie Blackmore,Eddie van Halen,John Petrucci,Marty Friedman enYngwie Malmsteen. Op toetsenJon Lord,Rick Wakeman enJordan Rudess. In de jaren negentig raakte de virtuositeit van sologitaristen uit de mode door de opkomst van degrunge, waarbij de aandacht juist lag op de ritmische slaggitaarpartijen in plaats van de solo's.