Vietnam (uitspraak:[vjɛtˈnɑm];Vietnamees:Việt Nam[3]), officieel deSocialistische Republiek Vietnam, is een land inZuidoost-Azië. Met Circa 97.900.000 (2024) inwoners behoort Vietnam tot de zestienvolkrijkste landen ter wereld. De hoofdstad is het noordelijkeHanoi (Hà Nội) en de grootste stad is het zuidelijkeHo Chi Minhstad (Thành Phố Hồ Chí Minh), het vroegere Saigon.
Vietnam bevindt zich op het schiereilandIndochina en wordt begrensd doorChina in het noorden, door deGolf van Tonkin en het daarin gelegen Chinese eilandHainan in het noordoosten, door deZuid-Chinese Zee in het zuidoosten, doorCambodja in het zuidwesten en doorLaos in het noordwesten. Indochina is eengeografische term voor dat deel vanAzië dat bestaat uit het huidige Vietnam,Laos enCambodja. Soms wordt ook (oostelijk)Thailand ertoe gerekend. Vietnam is met name door China beïnvloed terwijl Thailand, Cambodja en Laos cultureel meer richting India leunen.
Sinds de hereniging vanNoord- enZuid-Vietnam in 1976, volgend op deVietnamoorlog, is het land eensocialistischevolksrepubliek. DeCommunistische Partij van Vietnam heeft alsenige politieke partij alle macht in handen, hoewel het land vanaf 1986 door politieke en economische hervormingen steeds meer bij de internationale diplomatie en de wereldeconomie is betrokken. In de eerste jaren van de 21e eeuw is de economische groei van Vietnam een van de hoogste in de regio.[4] De succesvolle economische hervormingen resulteerden in zijn toetreding tot deWereldhandelsorganisatie in 2007.
De geschiedenis van Vietnam begint voor onze jaartelling, toen Vietnam een vazalstaat van China was. In het noordelijk deel van het huidige Vietnam was een Vietnamese staat gevestigd die een vorm van eentribuutrelatie met China had. Het zuiden van hedendaags Vietnam stond onder invloed van diverse rijken, achtereenvolgens;Funan, hetKhmer-rijk enChampa. In de elfde eeuw vestigde zich een onafhankelijke keizer in het gebied. Na meer dan duizend jaar Chinese overheersing, werd Vietnam in de tiende eeuw onafhankelijk. In de daarop volgende eeuwen breidde het land zich in zuidelijke richting uit ten koste van de eerder genoemde rijken. Volkeren als de Khmer en Champa werden langzaam verdrongen door de zuidelijke immigratie van deVietnamezen enThai die hun woongebieden binnentrokken.
Vietnam kreeg vanaf de vijftiende eeuw te maken met Europese koloniale machten. Portugese handelaren bereikten het land in 1535 en stichtten een handelspost bij Faifo, het tegenwoordigeHội An. In 1772 begon deTay Son-rebellie tegen de heerschappij van deLe-dynastie. Door slim handelen van onder andere de Franse priesterPierre Pigneau de Behaine kwamGia Long aan de macht. Mede door deze priester werd de Franse interesse in Vietnam aangewakkerd.
Vanaf de negentiende eeuw kwam het gebied onder invloed vanFrankrijk en werd het ingedeeld in de historische gebiedenTonkin,Annam enCochin-China. Op 17 oktober 1887 voegde Frankrijk zijn koloniën in het huidige Vietnam, Laos en Cambodja samen in deUnie van Indochina.
DeEerste Indochinese Oorlog, ook wel bekend als de Vietnameseonafhankelijkheidsoorlog, was een oorlog die van 6 december 1946 tot 1 augustus 1954 werd uitgevochten tussen de Franse Union Française en deVietminh. Zo’n 400.000 mensen kwamen om, onder wie zo’n 75.000 Fransen. De Fransen verlieten de kolonie na het verliezen van de oorlog, met als omslagpunt de onverwachte en zware nederlaag van het Franse leger tegen de Vietminh in deSlag bij Điện Biên Phủ in 1954.
Door deAkkoorden van Genève in 1954, werd – in 'afwachting' van democratische verkiezingen – een 'tijdelijke' splitsing van het land overeengekomen van een communistischnoordelijk deel en een aanvankelijk door het Westen breed gesteund anticommunistischzuidelijk deel, eerst geregeerd door dekolonialistische en corruptefamilieclan rondNgô Đình Diệm en zijn echtgenote, gevolgd door herhaaldelijkelegercoups van Zuid-Vietnamese officieren, die zwaar op het beleid van de Amerikaanse legerleiding en de Amerikaanse regeringen leunden.
In het zuiden werd het gewapend conflict voortgezet gedurende deTweede Indochinese Oorlog, beter bekend als de Vietnamoorlog (vanaf 1955 tot 1975), die leidde tot miljoenen doden aan beide zijden, onder wie zeker 50 duizend Amerikaanse militairen. Wapens, voeding, uniformen en uitrusting van de Noord-Vietnamese troepen kwamen uit de Sovjet-Unie en China en buitgemaakt Amerikaans materiaal.
De oorlog leidde uiteindelijk tot volledige terugtrekking van het Amerikaanse leger uit Vietnam als gevolg van toenemende binnenlandse druk en de onmogelijkheid om de oorlog te winnen, ondanks de inzet van steeds meer manschappen en middelen, waaronder giftige chemischeontbladeringsmiddelen alsAgent Orange optropisch regenwoud en op deHo Chi Minh-route en campagnes met zware bombardementen vanfosfor- enclusterbommen ennapalm op dichtbevolkte gebieden in Noord- en Zuid-Vietnam.
Een totale overwinning op het Noord-Vietnamese leger en deVietcong, die eenguerillaoorlog voerden tegen het Amerikaanse leger, bleek technisch, ideologisch en vooral moreel onmogelijk. De door deVS gesteunde overheid vanZuid-Vietnam kwam vanwege de volledige terugtrekking van de Amerikaanse troepen ten val met de val van Saigon op 1 mei 1975. Het land werd in1976 herenigd in eensocialistischerepubliek met eeneenpartijstelsel.
Op25 december1978 viel VietnamCambodja binnen. In dat land was deRode Khmer aan de macht, die verscheidene malen Vietnam had aangevallen om het oudeKhmergebiedKampuchea Krom te heroveren. Bij deze invallen op Vietnamees grondgebied hadden de Khmers soms hele dorpen uitgemoord. In december 1978 besloot daarom de Communistische Partij van Vietnam dat het genoeg was en viel het Cambodja militair binnen teneinde de Rode Khmer af te zetten, die bovendien in eigen land een enorme moordcampagne voerde. Vietnam bezette in1979 geheel Cambodja en stelde een regering aan om dat land te besturen. Dit zou Vietnam op lange termijn veel schade berokkenen, omdat het land hierdoor betrokken raakte in een langdurigeguerrillaoorlog. Vietnam moest nu een miljarden verslindend leger op de been houden.
De Vietnamese vriendschap met deUSSR en de bezetting van Cambodja waren zowel deVerenigde Staten alsChina een doorn in het oog. De eersten waren bang voor een Sovjet-dominantie overZuidoost-Azië, de tweede voelde zich bedreigd, tekortgedaan en omsingeld. In februari1979 viel China met een 200.000 man tellend leger Noord-Vietnam binnen. Dit zou echter van zeer korte duur zijn en duizenden levens aan beide zijden kosten. De aanvallen dreven de Vietnamezen terug, maar er volgde geen doorbraak. Na een maand besloten de Chinezen zich terug te trekken uit Noord-Vietnam. Zowel China als Vietnam beweren nog steeds deze oorlog te hebben gewonnen.
In december 1986 besloot de communistische partij van Vietnam onder leiding vanNguyen Van Linh tot economische hervormingen.[5]
Michail Gorbatsjov besloot in 1989 om de steun aan Vietnam drastisch te verminderen. Mede hierdoor besloot Vietnam in september van dat jaar om zich volledig uit Cambodja terug te trekken. In 1991 besloot deSovjet-Unie om alle steun aan Vietnam te stoppen en vanaf dat moment goederen alleen te verhandelen tegen op de wereldmarkt geldende prijzen. In februari van datzelfde jaar besloten de Verenigde Staten en Vietnam om een "tijdelijk" kantoor in Hanoi te openen om gezamenlijk te zoeken naar vermiste Amerikanen in het land.
In 1992 stond de Amerikaanse regering het Amerikaanse bedrijven voor het eerst sinds de Vietnamoorlog toe om kantoren te openen voor het doen van onderzoek naar mogelijkheden voor handel met Vietnam. Dit besluit werd mede genomen omdat door verscheidene Europese landen al handel werd gedreven met Vietnam. In 1993 verklaarde de Amerikaanse presidentBill Clinton dat de Verenigde Staten niet langer buitenlandse hulp aan Vietnam zouden tegenhouden. Vrijwel onmiddellijk gaven deAziatische ontwikkelingsbank en deWereldbank een lening van 304 miljoen US dollar. Op 3 februari 1994 hief Bill Clinton ook hethandelsembargo op en op 11 juli 1995 herstelden de Verenigde Staten de diplomatieke betrekkingen met Vietnam. In 2015 groeide de economie van Vietnam met bijna 6,7%; dat was nog beter dan verwacht.[6] De drie grootste investeerders in Vietnam zijnZuid-Korea,Japan enSingapore. In 2016 ontving het land 15 miljard dollar aan buitenlandse investeringen.[7]
DeHạ Longbaai, een werelderfgoedlocatie in het noorden van Vietnam
De noordelijke en westelijke gebieden van Vietnam worden overheerst door hetAnnamitisch Gebergte, een voortzetting van de bergen van de Chinese provinciesYunnan enGuangxi. In het noorden nabij Sapa ligt de hoogste berg van Vietnam, deFan-si-pan, van 3143 m. Op de plateaus die bekendstaan als de Centrale Hooglanden (80-490 m) worden allerlei gewassen gekweekt, zoalsrubber,koffie enthee, hoewel het gebied dunbevolkt is.
Het oosten van de Annamese bergketen in het noorden is een alluviale vlakte die door deRode Rivier en een aantal kleinere rivieren wordt doorstroomd. Deze rivieren monden uit in deGolf van Tonkin. Ten zuiden van de delta van de Rode Rivier liggen de Centrale Laaglanden, een smalle kuststrook waar de korte, vaak snelstromende rivieren doorheen stromen. De riviertjes stromen van het westen naar het oosten en vormen vruchtbare delta's. Het zuiden van het Centrale Laagland is de alluviale vlakte van de delta van de rivier deMekong, die door het zuidelijke gedeelte van het land stroomt.
Vietnam maakt aanspraak op de grotendeels onbewoondeSpratly-eilanden en de onbewoondeParaceleilanden, midden in de strategisch belangrijkeZuid-Chinese Zee. China bezette de Paraceleilanden in 1974 en kwam mede daardoor in conflict met Vietnam. De Spratly's worden eveneens geclaimd door China, maar ook doorBrunei,Maleisië en deFilipijnen. Beide archipels, bestaande uit eilanden enriffen, hebben naast hun strategische ligging ook belang voor devisserij enolie- engaswinning.
In deGolf van Thailand, onder de kust vanCambodja, ligtPhú Quốc, een eiland met veel bossen en stranden. Langs de duizenden kilometers lange Vietnamese kust worden dergelijke eilanden en eilandjes groeipolen voor het belangrijk wordende toerisme. Zo zijn onder andere de eilanden Hai Tac en Nam Du erg in opkomst bij reizigers vanwege de ligging dicht bijPhu Quoc in de provincieKiên Giang.
Vietnam heeft drie klimaten. Het zuiden van Vietnam heeft een tropisch klimaat. Het is daar gemiddeld 32 °C. Vanaf juni tot en met september is het regenseizoen. Meestal vallen er in de namiddag zware regenbuien. De rest van de dag is het droog. In het midden van het land begint het regenseizoen in september en eindigt eind november. Het noorden is koeler afhankelijk van het seizoen. Noord-Vietnam kent 4 seizoenen waarin met name de winters koud kunnen zijn. In de berggebieden vriest het zelfs met af en toe sneeuw. In de zomermaanden is het warm en vallen er zware regenbuien. De beste tijd voor een bezoek is in de herfst en het voorjaar.
Vietnam wordt per jaar gemiddeld een keer of acht getroffen door eentyfoon. Een tyfoon duurt vaak twee tot vier dagen en komt hier meestal voor van juni tot oktober.
Leden van hetHmong-volk op een markt in Noord-Vietnam
De bevolking is geconcentreerd in de twee belangrijke rivierdelta's. DeetnischeVietnamezen vertegenwoordigen meer dan 85% van de bevolking.
Er zijn ongeveer 50 minderheidsgroepen in de hooglanden, waaronder deMuong,Tai,Hmong,Dao,Sedong,Jarai,Bahnar, Rhade,Cham en een groot aantal kleinere groepen. Er is een significante groepCambodjanen,Khmer Krom genaamd, dicht bij de Cambodjaanse grens en bij de monding van de Mekong. Er zijn grote aantallenChinezen in de stedelijke centra, in het bijzonder in het gebied genaamdChợ Lớn (Grote Markt) vanHo Chi Minhstad, hoewel velen gevlucht zijn nadat Zuid-Vietnam door het Noorden was verslagen en na eengrensconflict met China in 1979.
In Vietnam wordtVietnamees gesproken. Tussen het noorden en het zuiden zitten duidelijke verschillen, in uitspraak en woordenschat.
Totdat de FransejezuïetAlexandre de Rhodes in de zeventiende eeuw hetLatijnse alfabet introduceerde, werd een op het Chinees gelijkend schrift gebruikt. Ook tegenwoordig treft men, met name bij religieuze gelegenheden, nog steeds Chinese tekens aan. Het huidige schrift is evenwel gebaseerd op Latijnse letters en wordt Quốc Ngữ genoemd. Het Vietnamees heeft meer klinkers dan Alexandre de Rhodes met het Franse alfabet kon beschrijven. Zijn oplossing was het gebruik vandiakritisch tekens, zoals deaccent circonflexe (het ^) dat we ook al kennen van het Frans. Maar hiernaast wordt er ook gebruikgemaakt van een boogje boven de a, of een haakje aan de rechter bovenkant van een o en u, een punt onder de klinkers, of een combinatie van voornoemde tekens.
Het Vietnamees is een toontaal, net als het Chinees. In het Vietnamees zijn er zes tonen. Hierdoor kan elke lettergreep op zes manieren worden uitgesproken. Ook deze tonen worden door extra tekens aangegeven.
Hoewel decommunistische overheid godsdienstige praktijken heeft afgeraden, wordt het getolereerd binnen de context van onder overheidstoezicht staande boeddhistische en katholieke groepen, en sinds de jaren 1990 is de traditionele verering bij boeddhistische tempels toegestaan. Deprotestantseevangelische kerken (die hoofdzakelijk onder etnische minderheden worden gevonden) en andere niet-geregistreerde groepen worden actief onderdrukt.
De religie in Vietnam is van oudsher beïnvloed door de Chinezen. De meeste Vietnamezen hangen een religie aan die een mengsel is van boeddhisme,taoïsme envoorouderverering.
Tijdens de kolonisatie van Vietnam is het katholicisme onder de Vietnamezen verspreid. De Zuid-Vietnamese regering na deTweede Wereldoorlog bestond hoofdzakelijk uit deze katholieken. De katholieken waren meestal hoog opgeleid en vormden de elite van het land. Doordat het bestuur in handen was van deze elite en terwijl de meerderheid van de bevolking niet katholiek was, zorgde dit voor veel religieuze spanningen tussen katholieken en boeddhisten. Het boeddhisme werd doorNgo Dinh Diem hardhandig onderdrukt. Zo veroorzaakte hij een bloedbad inHue, toen hij militair ingreep tegen de boeddhistische processie opVesak. De boeddhisten gingen tegen de wens van Diem in door toch metboeddhistische vlaggen te lopen. Later staken een aantalboeddhistische monniken zichzelf in brand als protest tegen Diems onderdrukking.
De Socialistische Republiek Vietnam wordt door een hoogst gecentraliseerd systeem geregeerd dat door deCommunistische Partij van Vietnam (Đảng Cộng Sản Việt Nam) wordt overheerst. De overheid is in theorie onafhankelijk van de partij, maar in de praktijk ontvangt ze het grootste deel van haar richtlijnen van de partij. Hoewel er enige inspanning is geweest om lidmaatschap in overlappende partij- en staatsfuncties te ontmoedigen, gaat deze praktijk tot op de dag van vandaag verder.
Er zijn geen toegestane oppositiepartijen in Vietnam, waardoor Vietnam eeneenpartijstelsel kent. Wel bestaan er een aantal oppositionele groepen overzee, verspreid onder ballingengemeenschappen in landen als Frankrijk en de Verenigde Staten. Deze groepen hebben demonstraties en opstanden tegen de overheid georganiseerd. Het prominentst zijn de Vietnamese Constitutionele Monarchistische Liga, de Volksactiepartij van Vietnam, Montagnard Foundation en de Regering van Vrij Vietnam. De Regering van Vrij Vietnam heeft de verantwoordelijkheid voor een aantal guerrilla-invallen in Vietnam opgeëist. Deze invallen werden door de overheid alsterrorisme gezien.
Vietnam is onderverdeeld in 58 provincies. De hoofdstadHanoi geldt daarnaast bestuurlijk als een zelfstandige stad op provinciaal niveau (stadsprovincie). Ditzelfde is het geval bij de stedenCần Thơ,Đà Nẵng,Hải Phòng enHo Chi Minhstad.
In zijn vroege geschiedenis gebruikte Vietnam hetChinees schrift. In de 16e eeuw ontwikkelden de Vietnamezen hun eigen reeks karakters genaamdChữ Nôm. Het gevierdeeposKim Van Kieu doorNguyễn Du werd geschreven in dit schrift. Tijdens de Franse koloniale periode werd Quốc Ngữ, het geromaniseerde Vietnamese alfabet, populair en hetalfabetisme nam snel toe. Dit had een belangrijk effect op de politieke macht in het land.
Vanwege de langdurige vereniging van Vietnam met China is de Vietnamese cultuur nog steeds sterkconfuciaans, met zijn nadruk op familieplicht en harmonie. Onderwijs wordt hoog gewaardeerd. Historisch was een goede opleiding het enige middel voor ambitieuze Vietnamezen om sociaal vooruit te komen. In de moderne tijd proberen Vietnamezen om de traditionele cultuur met de westerse ideeën van individuele vrijheid, wantrouwen van gezag en de consumentencultuur in overeenstemming te brengen.
Een familiealtaar tijdensTết Nguyên Đán, het Vietnamese nieuwjaar.
De meerderheid van Vietnamezen is boeddhist, met een sterke nadruk opvoorouderverering. Maar ook andere overledenen in de familie worden nog herdacht. Binnen een stereotiepe Vietnamese katholieke familie zou men vinden: een intense toewijding aanMaagd Maria (de Heilige Moeder staat hoger dan deZoon in de confuciaanse gedachte), foto's of schilderingen (soms ook de naam geschreven op een houten plank) van overleden voorvaderen op het familiealtaar en geloofspraktijken in deFeng shui (Phong Thủy) en communicatie met geesten en de doden.
De keuken en de muziek van Vietnam hebben drie verschillende thema's, overeenkomstig met de drie gebieden van Vietnam:Bắc of het noorden,Trung of Centraal, enNam of zuiden. De noordelijke klassieke muziek is de oudste van Vietnam en is traditioneel. Deze muziekstroming stamt uit de tijd van de Mongoolse invasies, toen de Vietnamezen een Chineseopera hoogtij vierden. De centrale klassieke muziek vertoont invloeden van deChampacultuur dankzij zijn melancholische melodieën. De zuidelijke muziek heeft een levendig karakter. De Vietnamese keuken is gebaseerd oprijst,sojasaus en vissaus (nước mắm). Zijn kenmerkend aroma is zoet (suiker), kruidig (serranopeper), en op smaak gebracht door een verscheidenheid aan munt.
Een belangrijk deel van de Vietnamese cultuur is de "áo dài", die wordt gedragen tijdens speciale gelegenheden zoals huwelijken en religieuze festivals. De witteáo dài is het vereiste uniform voor meisjes op veel scholen voor voortgezet onderwijs in Vietnam.Áo dài werd vroeger zowel door mannen als vrouwen gedragen maar wordt tegenwoordig vooral door vrouwen gedragen alhoewel in sommige gevallen zoals traditionele huwelijken ook mannen het dragen.[8]
Het grootste deel van de bevolking leeft van de landbouw enrijst is veruit het belangrijkste gewas. De Mekong en Rode rivierdelta's behoren tot de grootste rijstplantagegebieden van de wereld. In deze gebieden wordt dankbaar geprofiteerd van de zware regenval en rijkealluviale grond. Op de rijstplantages is een 4350 km lang gedetailleerd netwerk van dijken, dammen, kanalen, en sloten aangelegd dat irrigatie en overstromingsbeheer versterkt.
Pinda's,graan,bataten enbonen zijn secundaire voedselgewassen, enkatoen,jute,koffie,thee ensuikerriet zijn belangrijke geproduceerde marktgewassen.Rubber is ook een uitvoerproduct. Hout is er genoeg, in het bijzonder in het noorden, maarontbossing als gevolg van nieuwe vestigingen op het hoogland, cultuurverplaatsing en de commerciële bosbouw worden een steeds ernstiger probleem. Op kleine schaal vindt inVietnam wijnbouw plaats. De visserij en de aquacultuur zijn ook belangrijke industrieën. De mariene producten zijn een belangrijke uitvoer van het land, vooralgarnalen.
De meeste delfstoffen van het land worden gevonden in het noorden. Vietnam wint grote hoeveelhedensteenkool, evenalsfosfaten,mangaan,bauxiet,chromaat en andere ertsen. Er zijn grote onderzeeseaardoliebronnen (olie en gas) ontdekt in de zuidelijke wateren. De middelen om deze grondstoffen te winnen worden nog ontwikkeld.
Vroeger werd de industriële ontwikkeling van Vietnam ernstig belemmerd door langdurige oorlogen, maar in het kader van het nieuwe economische hervormingsprogramma (Doi Moi), is er een aanzienlijke industriële ontwikkeling geweest. De belangrijke industrieën zijn de landbouwverwerking, de machinebouw, autoassemblage en de vervaardiging van textiel en kleding, cement, chemische meststoffen, glas en banden. Veel van de grote en kapitaalintensieve projecten zijn gezamenlijke ondernemingen tussen buitenlandse en Vietnamese lokale regeringen.
Detoeristenindustrie is ook significant voor de economie van het land. Bezochten in 1994 net meer dan één miljoen buitenlandse toeristen het land, in 2010 was dit vijf miljoen, in 2019 zelfs 18 miljoen om door decoronapandemie te dalen naar 3,7 miljoen in 2022.[9]
In 2014 produceerde het land 71 miljoenton olie-equivalent (Mtoe), 71% fossiele en 29% duurzame energie (waterkracht en biomassa). (1Mtoe = 11,63 TWh, miljard kilowattuur). Dat was genoeg voor de energievoorziening, het TPES (total primary energy supply): 67 Mtoe. Het land exporteerde 3 Mtoe fossiele brandstof meer dan het importeerde. Van de energie ging ongeveer 11 Mtoe verloren bij conversie, vooral bij elektriciteitsopwekking. 3 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor eindgebruikers resteerde 53 Mtoe waarvan 11 Mtoe = 130 TWh elektriciteit,[12] dat voor 42% duurzaam opgewekt werd.[13] De uitstoot vankooldioxide was 143 megaton, dat is 1,6 ton per persoon,[14] veel minder dan het wereldgemiddelde 4,5 ton per persoon.[15]
Vietnams eerste spoorlijn is deReunification Express, die Ho Chi Minhstad en Hanoi verbindt. Vanuit Hanoi gaan er lijnen naar het noordoosten, noorden en westen. De oostelijke gaat van Hanoi naarHạ Longbaai, de noordelijke lijn van Hanoi naarThái Nguyên en de noordoostelijke lijn van Hanoi naarLào Cai. Openbare busdiensten, die worden geëxploiteerd door particuliere bedrijven, zijn voor een groot deel van de bevolking de belangrijkste manier van reizen over langere afstanden.
Vietnam kent rechtsverkeer. Het wegennet had in 2010 een lengte van 188.744 km waarvan 93.535 km geasfalteerd. Autosnelwegen naar Westerse maatstaven zijn er (nog) niet. HetVietnamese autosnelwegnet is in volle uitbouw. Fietsen, brommers en scooters zijn nog steeds populaire vervoersmiddellen, al neemt het aantal particuliere auto's wel gestaag toe. De overige wegen buiten de steden zijn deels nog onverhard en in minder goede staat.
.svg)
.jpg)
