Zijn bekendste werk is deAeneis, het grote heldendicht waarin de grootheid, de oorsprong en het verleden van Rome worden bezongen. Dit werk moest even beroemd worden als deIlias en deOdyssee vanHomerus. Het heeft dan ook een soortgelijke inhoud, maar het is kritischer geschreven. Vergilius verschijnt ook inLa Divina Commedia vanDante Alighieri, waar hij Dante begeleidt door hetVagevuur en deHel.
De belangrijkste bron voor Vergilius’ leven is deVita Vergilii (Het leven van Vergilius) van de vierde-eeuwse schrijverAelius Donatus. Deze ging vooraf aan zijn commentaar op Vergilius’ werk, waarvan alleen het begin van het commentaar op deBucolica is overgeleverd. Het commentaar van Donatus werd echter gebruikt door zijn leerlingServius voor een nieuw commentaar op het werk van Vergilius, dat eveneens enkele biografische gegevens bevat. Naast het werk van Donatus en Servius zijn er nog enkele minder belangrijke levensbeschrijvingen, en bevat Vergilius’ werk enkele biografische gegevens.
Vergilius werd geboren in de buurt vanMantua (Gallia Cisalpina). Zijn ouders behoorden tot de gegoede burgerij. De vader was naar verluidt een boer en heette ook Vergilius Maro. Hij was getrouwd met de dochter van zijn baas, de welgestelde Magia Polla.[1]
Lager onderwijs volgde Vergilius inCremona, vervolgens ging hij naarMilaan (Mediolanum in de Romeinse tijd) waar hij het onderwijs van de grammaticus volgde in de Griekse en Latijnse literatuur. Toen hij detoga virilis had gekregen vertrok hij op15 oktober55 v.Chr. (de sterfdag vanLucretius) naar Milaan.[2] Later vertrok hij naar Rome voor hoger onderwijs, dat in de Romeinse tijd vooral in het teken stond van de retorica. Maar voor retorica had Vergilius weinig aanleg, omdat hij te grof van gestalte was en te verlegen; Hij heeft dan ook maar één keer een redevoering voor de rechtbank gehouden. Volgens Donatus hield hij zich tijdens zijn studie vooral bezig met medicijnen en wiskunde. Hij studeerde ook in Napels waar hij volgens het 5e gedicht van deCatalepton de school van deepicureïsche filosoof Siro bezocht.
Toen hij volwassen werd, verloor hij zijn familie, o.a. zijn vader en zijn broers Silo en Flaccus (die hij volgens Donatus onder de naam Daphnis betreurd zou hebben in zijn 5e Ecloga). Het land dat Vergilius erfde werd geconfisqueerd, toen Augustus na deSlag bij Philippi in 42-41 v.Chr. land rondom Cremona en Mantua onteigende voor zijn veteranen. Als enige kreeg Vergilius het echter weer terug op voorspraak van invloedrijke kennissen in Rome, Later is hij toch moeten vluchten omdat de veteraan toch zijn grond en woning kwam opeisen met geweld,Asinius Pollio, Alfenus Varus en Cornelius Gallus. De weerslag van deze gebeurtenis is te vinden in de 1e en 9eEcloga.
Volgens Donatus was Vergilius lang, had hij een donkere huid, een boers gezicht en een slechte gezondheid. In de liefde had hij een voorkeur voor jongens. Als zijn favorieten worden Cebes en Alexander genoemd. Naar deze Alexander zou hij volgens Donatus verwijzen met de naam Alexis in de 2eEcloga. Voor het overige was Vergilius bescheiden en teruggetrokken, wat hem de bijnaam Parthenias (‘Maagd’) opleverde.
Toen hij in de twintig was debuteerde Vergilius als dichter. Zijn eerste gedicht zou een grafepigram zijn op Ballista, een gladiatorenbaas die berucht was als struikrover:
Monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus:
nocte die tutum carpe viator iter.
Onder deze berg stenen ligt Ballista begraven:
zet je tocht veilig voort, reiziger, bij dag en bij nacht.
Daarna schreef hij volgens Donatus op 26-jarige leeftijd deCatalepton en andere korte gedichten, die zijn overgeleverd in de zgn.Appendix Vergiliana. Tegenwoordig worden echter alleenCatalepton 5 en 8 algemeen als echt van Vergilius beschouwd.
In de jaren 42-39 schreef hij deBucolica, die hem opname in de kring van de kunstbeschermerMaecenas opleverden en via deze het contact met Octavianus, de latere keizerAugustus. Hij was bevriend met de dichterHoratius, die hij op zijn beurt bij Maecenas introduceerde (Horatius,Satiren I, 6, 54).
De volgende tien jaren, 39-29 v.Chr. hield hij zich bezig met deGeorgica. Deze schijnt hij in ieder geval ten dele in Napels geschreven te hebben, want aan het eind van dit werk schrijft hij: ‘In die tijd werd ik, Vergilius, gevoed door het heerlijke Napels, genietend van de kunst van het eenvoudige nietsdoen.’ (Georgica IV, 562-563). In het jaar 29 las hij gedurende vier dagen in Atella deGeorgica voor aan Octavianus, toen die onderweg was naar Rome, waarbij Maecenas Vergilius ondersteunde wegens zijn zwakke stem.
Vanaf 29 v.Chr. tot aan zijn dood in 19 v.Chr. werkte Vergilius vervolgens aan deAeneis. Hij genoot inmiddels al een reputatie als een groot dichter, wat bijvoorbeeld blijkt uit het feit dat de grammaticus Caecilius Epirota hem al in 25 v.Chr. tot schoolauteur maakte (Suetonius,De Grammaticis 16). In het jaar 23 las hij al de boeken 2, 4 en 6 van deAeneis voor in het huis van de keizer. In het jaar 19 v.Chr. ging hij voor drie jaar naar Griekenland om het werk rustig af te ronden. Maar hij werd ziek en overleed op de terugreis in Brundisium. Hij had zijn vrienden Lucius Varius en Plotius Tucca opgedragen deAeneis te verbranden als hem iets mocht overkomen. Toen zij dat weigerden, wilde hij zelf op zijn sterfbed deAeneis nog verbranden. In zijn testament droeg hij zijn vrienden Lucius Varius en Plotius Tucca op geen werk dat hij zelf niet had uitgegeven uit te geven. Maar na zijn dood gaf Varius op verzoek van Augustus deAeneis toch uit.
Na zijn dood werd Vergilius begraven in Napels. In de wijkMergellina bevindt zich een graftombe die van oudsher als het ‘Graf van Vergilius’ wordt aangeduid. In feite is het een anoniem graf uit de tijd van Augustus van een niet nader bekend persoon. Ter gelegenheid van Vergilius’ 2000ste geboortejaar werd in 1930 bij het graf een parkje aangelegd, het Parco Vergiliano, dat werd beplant met bomen en struiken op de manier waarop Vergilius dat in zijnGeorgica voorschreef. Het Parco Vergiliano ligt aan de oostelijke kant van deCrypta Neapolitana, een Romeinse tunnel.
InHet leven van Vergilius van Aelius Donatus is een grafschrift op Vergilius overgeleverd. Het is eenelegisch distichon met de volgende tekst:
Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc
Parthenope; cecini pascua, rura, duces.
Mantua heeft me voortgebracht, de Calabriërs hebben me geroofd, nu houdt
Napels me vast; ik heb gezongen over weiden, akkers, leiders.
In dit grafschrift, waarvan de woorden zoals gebruikelijk in de oudheid in de mond van de overledene zijn gelegd, wordt verteld waar Vergilius is geboren (Mantua), gestorven (Calabrie, Zuid-Italië) en begraven (Napels). Dit grafschrift is ook stilistisch een hoogstandje met twee tricola,alliteratie (Mantua me), eenchiasme (door de omkering van tenet Parthenope),enjambement, variatie in de drie geografische namen enasyndeton. Aelius Donatus schrijft dat ‘iemand’ het heeft gemaakt, maar omdat het zo knap is, is de verleiding vaak groot geweest te veronderstellen dat Vergilius zelf het heeft gemaakt. 'Tenet nunc Parthenope' staat er omdat hij na zijn onteigening in Mantua, hij van Octavianus een landgoed tot zijn beschikking kreeg, waar hij zo goed als permanent verbleef. De laatste drie woorden verwijzen naar zijn drie grote werken. 'Pascua' (weiden) verwijst naar zijn 'Bucolica', 'rura' (akkers) verwijst naar zijn 'Georgica' en 'duces' (leiders, maar hier metonymie voor 'helden') verwijst naar zijn 'Aeneis'.
Gouverneur van Gallia Cisalpina was sedert november 43 v.Chr.Asinius Pollio, hij zette Vergilius aan deBucolica (Eclogen, 42-39 v.Chr.) te schrijven. Het betreft een verzameling herderszangen naar het voorbeeld vanTheocritus. In het vierde van deze gedichten kondigde Vergilius de geboorte van een heiland aan en de komst van een Gouden Tijdperk; christenen zagen hierin later de aankondiging van Christus’ geboorte.
In 29 v.Chr. verscheen deGeorgica (37-29 v.Chr.), een leerdicht gewijd aan landbouw, boomkweken, vee- en bijenteelt. Het had een praktisch doel: het doen herleven van de landbouw, en was gebaseerd op uitgebreide studie van Griekse en Latijnse vakliteratuur van o.a.Aristoteles,Theophrastos,Cato enVarro. Hiermee vestigde hij definitief zijn roem.
In het jaar 31 v.Chr. hadOctavianus door het winnen van deSlag bij Actium een eind gemaakt aan de burgeroorlogen die een halve eeuw lang het Romeinse Rijk hadden geteisterd.Octavianus, later keizerAugustus genaamd, werd Romes eerste keizer; daarop keerde de rust terug in het Romeinse Rijk. KeizerAugustus streefde naar vrede en stabiliteit en wilde de oude waarden en normen van het Romeinse volk terug nieuw leven inblazen. Augustus zelf zette de dichter aan om deAeneis te schrijven; het moest een nationaal epos worden voor het Romeinse volk. De Romeinse geschiedenis had Vergilius sinds zijn jeugd geïnteresseerd, nu voelde hij zich sterk genoeg om die in versvorm te gieten. Vergilius was niet de eerste Romeinse eposdichter, wel de beste. Vergilius legde eerst de plot vast in proza. Later goot hij alles inhexameter. ‘s Morgens produceerde hij een groot aantal verzen waar hij de hele dag aan werkte om die vervolgens tot een klein aantal afgewerkte verzen te reduceren. Jarenlang wachtte de Romeinse literaire wereld op de voltooiing. Augustus schreef Vergilius met het verzoek hem iets te sturen, al was het maar één zinnetje, zodat hij zich een idee kon vormen over het geplande werk; uiteindelijk las Vergilius hem drie boeken voor.
Toen Vergilius 51 jaar oud was, en de twaalf boeken die deAeneis zou tellen zo goed als klaar waren, vertrok hij op studiereis naar Griekenland. Drie jaar besteedde hij aan het bezoeken van de plaatsen die hij in zijn werk beschreven had: zijn epos mocht geen fouten bevatten. Te Athene ontmoette hij Augustus, die terugkeerde naar Italië. Waarschijnlijk zag Augustus dat Vergilius zijn eigen krachten had overschat. Hij overtuigde de dichter om samen met hem naar Italië terug te gaan. Augustus had het goed gezien. Tijdens een bezoek aanMegara liep de verzwakte Vergilius een zonnesteek op die hem fataal zou worden. Hij was doodziek toen hij in de haven vanBrindisi aankwam. Hij stierf er op 21 september 19 v.Chr.
In zijn testament had Vergilius gevraagd om deAeneis te vernietigen, mocht hij sterven voor de voltooiing van het werk. De keizer liet het niet toe. Augustus hield veel van het epos. Hij vond dat de Romeinen recht hadden op dit meesterwerk, ook al was het niet helemaal af. Vergilius gaf één vierde van zijn bezit aanAugustus, één twaalfde aanMaecenas. De helft ging naar zijn halfbroer, de resterende twaalfden naar zijn beste vrienden, Varius en Tucca, de toekomstige uitgevers van de Aeneis.
DeAeneis gaat over de legende vanAeneas, die de Romein voorstelt als de verre afstammelingen van de Trojanen en van het geslacht van de Iulii (=Julii), waartoe Augustus behoorde door de adoptie van Quintus, de zoon van Aeneas en kleinzoon van Venus en Jupiter. De vermenging van deze mythologie met Latijnse geschiedenis maakt dit epos tot een nationaal kunstwerk, dat vanaf zijn ontstaan tot het heden toe geldt als het mooiste gedicht in de Latijnse taal.
Aeneis: een epos over de legende vanAeneas en dus over het ontstaan van Rome.
Appendix Vergiliana(Vergiliaans aanhangsel): een verzameling van jeugdverzen van Vergilius met onder andereCatalepton (kleinigheden),Priapea (3 gedichten over vruchtbaarheidsgod Priapus),Dirae (verwensingen) enCopa (herbergierster).
Culex (toeschrijving): novelle over een mug die een slapende herder redt van een slang door hem wakker te steken.
Ciris (toeschrijving): novelle over prinsesScylla van Megara die verliefd wordt opMinos van Kreta, de vijand van haar vader, en voor haar verraad in een zeevogel verandert.
Moretum(stamppot): over een boer die met zijn bedienden een sobere maaltijd eet.
Rond de 4e en 5e eeuw na Christus, veranderde de originele spelling vanVergilius naarVirgilius, dat zich verspreidde in Europa.[3] De fout komt waarschijnlijk door het handmatig overschrijven van teksten door schriftgeleerden. Ook het (valse) verhaal dat Vergilius' moeder gedroomd zou hebben dat ze een laurierboom baarde (virga laurea) of een populier zou hebben geplant om de geboorte te herdenken (virga populea) speelden mee. Wat verder de spelling vanVirgilius versterkte, is zijn bijnaam Parthenias, hetgeen maagd betekent, watvirgo is in het Latijn. Zelfs nadat de 15e-eeuwse geleerde Poliziano liet zien dat de dichter zichVergilius noemde, bleefVirgilius persistent.[4] Tegenwoordig worden beide spellingen als juist aanvaard.[5]
Bronnen, noten en/of referenties
J.H.Croon &A.R.A. van Aken,Antieke beschaving in hoofdlijnen, Meulenhoff Educatief, 5e druk, 1981
