Opvallend aan Veracruz is de langgerekte vorm van de staat. Het strekt zich over een lengte van 750 kilometer van noordwest naar zuidoost uit, maar is gemiddeld slechts 100 kilometer breed. De geografie van Veracruz is in de breedte in twee gebieden te verdelen. Het deel aan de kust van deGolf van Mexico is een langgerekte laagvlakte, terwijl het deel dat landinwaarts ligt bergachtig is. DeOostelijke Sierra Madre, deTrans-Mexicaanse Vulkanengordel en deZuidelijke Sierra Madre strekken zich uit tot Veracruz. DePiek van Orizaba is met zijn 5636 meter het hoogste punt van de staat en bovendien van heel Mexico. Een geografische anomalie is het vulkanisch gebergte vanLos Tuxtlas, dat in het zuiden van de staat ligt en is gescheiden van de andere bergketens.
In de kuststrook is het klimaat tropisch, heet en vochtig. In de bergen is het klimaat milder, maar nog steeds vochtig. In de nazomer wordt Veracruz regelmatig getroffen doororkanen. In het meest zuidoostelijke deel van de staat bevinden zich uitlopers van hetCentraal-Amerikaansetropisch regenwoud. Het noorden van Veracruz maakt onderdeel uit van deHuasteca, een cultureel-geografisch gebied.
Veracruz heeft nog een vrij sterke aanwezigheid vanIndianen. 20% van de inwoners van Veracruz is Indiaans, en daarvan spreekt de helft een Indiaanse taal. De voornaamste Indiaanse volkeren die in Veracruz leven zijn deHuaxteken, deNahua, deTotonaken, deChinanteken, deMazateken en deZoque. Doordat het dicht bij hetCaribisch Gebied ligt is Veracruz de staat met het grootste percentageAfrikaanse bevolking. Inwoners van Veracruz worden Veracruzanen (Spaans:Veracruzanos) genoemd.
Enkele van de oudste beschavingen van Mexico waren gevestigd in Veracruz. Veracruz was van1200 v.Chr. tot400 v.Chr. de woonplaats van deOlmeken. Belangrijke Olmeekse vindplaatsen in Veracruz zijnSan Lorenzo enTres Zapotes. Bij het begin van de jaartelling waren de Olmeekse plaatsen verlaten. Tijdens deKlassieke Periode werd het gebied bewoond door de cultuur vanEl Tajín, hoewel het waarschijnlijk onder invloed vanTeotihuacán stond. In de zesde en zevende eeuw, toen de meeste andere beschavingen vanMeso-Amerika instortten, maakte El Tajín juist een groei door. Rond1300 werd het verlaten en geplunderd, mogelijk doorTotonaken ofChichimeken.
Het machtsvacuüm werd ingevuld doorCempoala, dat echter in de15e eeuw door deAzteken werd onderworpen. Bij de komst van de Spanjaarden, in1519, werd het gebied voornamelijk bewoond door de Totonaken en deHuaxteken, en was een groot deel van het gebied onderworpen aan de Azteken. De Totonaken staan al sinds oudsher bekend als goede landbouwers. Zij waren de eersten dievanille verbouwden. Ze verbouwden ookmaïs,pompoenen,bonen enchilipepers. Tijdens de grote hongersnood halverwege de 15e eeuw was er in de Totonaakse gebieden dan ook geen tekort aan voedsel, waardoor sommige Azteken zichzelf in ruil voor voedsel als slaaf aan hen verkochten.
Cempoala was de eerste grote Meso-Amerikaanse stad die door de Europese invallers werd bezocht. Vanwege het oppressieve Azteekse bewind sloten de meeste volkeren uit het golfgebied zich aan bijHernán Cortés gedurende diens verovering van het Azteekse rijk. De stadVeracruz werd in1519 door Cortés alsVilla Rica de la Vera Cruz gesticht, waarmee het de eerste Europese nederzetting in Mexico was.
Tijdens de koloniale periode was Veracruz een van de belangrijkste gebieden voor de economie vanNieuw-Spanje. Het leeuwendeel van de schepen van en naar Europa reisde via Veracruz. Door de vermenging van Europeanen, Indianen en Afrikaanse slaven werd Veracruz een van de cultureel gevarieerdste gebieden van het Spaanse koloniale rijk. Desalniettemin kreeg Veracruz herhaaldelijk te maken met invallen van Engelse en Nederlandsepiraten en opstanden van slaven, waarvan die vanGaspar Yanga van1609 het bekendst is.
Ook na de oorlog met de Verenigde Staten kreeg de deelstaat geen rust. Tijdens deHervormingsoorlog sloeg de liberale regering vanBenito Juárez zijn hoofdstad op in Veracruz, en werden er meerdere slagen geleverd tegen de conservatieve leiderMiguel Miramón. Vanuit Veracruz proclameerden de liberalen hunHervormingswetten. Ook na de liberale overwinning in1861 was het nog niet gedaan, want aan het einde van dat jaar werd Veracruz bezet door een Frans-Engels-Spaanse troepenmacht om afbetaling van schulden te eisen. Dit was het begin van deFranse interventie in Mexico. Een van de generaals die in Veracruz de Franse invallers bevocht wasIgnacio de la Llave, die in1863 sneuvelde op het slagveld en waarnaar de staat tegenwoordig genoemd is. De Franse interventie eindigde in1867 met de definitieve overwinning van de liberalen. In de daaropvolgende jaren werd Veracruz verregaand gemoderniseerd; zo werden de eerste telegraaflijnen en spoorbanen aangelegd. De hoofdstad werd verplaatst naar Orizaba en later naar Xalapa, opdat het voortaan niet meer zo eenvoudig bezet zou kunnen worden. Tegen het einde van de19e eeuw werd er begonnen met het winnen vanolie.
Een staking in Orizaba in1907 werd bloedig uiteengeslagen en zou een van de aanleidingen vormen voor het uitbreken drie jaar later van deMexicaanse Revolutie, die ook in Veracruz veel opschudding veroorzaakte. In1914 werd de stad Veracruzbezet door de Amerikanen maar. Aan het eind van dat jaar was het grootste deel van de staat in handen van hetconstitutionalistisch leger vanVenustiano Carranza, hoewelManuel Peláez enFélix Díaz zich nog lange tijd tegen Carranza bleven verzetten. In de nadagen van de revolutie warenHeriberto Jara Corona en laterAdalberto Tejeda de sterke mannen van de regio. Tejada's regering werd gekenmerkt door sociale ontwikkeling en het strikt naleven van de anti-klerikale wetgeving. Zo liet hij de naam van de staat veranderen van Vera Cruz naar Veracruz om het minder christelijk te laten klinken. Nieuwe opschudding ontstond in1936 toen de populaireManlio Fabio Altamirano tot gouverneur werd gekozen, maar werd vermoord voordat hij aan kon treden.
Na denationalisering van de olie-industrie in1938 kwam de olie-industrie sterk op gang, met een heuseboom in de jaren zeventig, terwijl in de tweede helft van de twintigste eeuw ookwaterkrachtcentrales een grote bijdrage gingen leveren aan het energiepotentieel van de deelstaat. Ondanks de olierijkdommen is Veracruz nog altijd een van de armere staten van Mexico.
De voormalige gouverneur van de staat wasJavier Duarte de Ochoa van deInstitutioneel Revolutionaire Partij (PRI). In 2010 kwam hij op deze positie en in oktober 2016 verdween hij opeens.[1] Hij werd door de politie gezocht voor witwaspraktijken, georganiseerde misdaad en corruptie. Er werd beslag gelegd op miljoenen dollars en andere bezittingen van de voormalige gouverneur.[1] Een beloning van 15 miljoenpeso moest leiden naar informatie waarop zijn arrestatie zou volgen. In april 2017 werd hij inGuatemala opgepakt.[1]
Veracruzanen staan in Mexico bekend als mensen die wel van een feestje houden. Muziek en dans uit Veracruz zijn dan ook internationaal bekend. Een typisch Veracruzaanse muziekstijl is deson veracruzano, een variant van de Cubaanseson en wordt gekenmerkt door een combinatie van Indiaanse, Spaanse, Afrikaanse en Caribisch klanken. Het bekendste Veracruzaanse lied is zonder twijfelLa Bamba. Dit was oorspronkelijk een nummer dat op bruiloften werd gespeeld en is in de jaren 50 doorRitchie Valens een hit geworden. Papantla, een plaatsje nabij El Tajín, is bekend vanwege devoladores. Deze traditie gaat al terug op precolumbiaanse rituelen, waarbij de voladores van een 80 meter hoge paal naar beneden cirkelen.
HetSpaans dat in Veracruz wordt gesproken wijkt aanzienlijk af van dat van de rest van Mexico. Het wordt dan ook niet tot hetMexicaans Spaans gerekend, maar tot hetCaribisch Spaans, dat vooral gekenmerkt wordt door het inslikken van medeklinkers.
In Veracruz zijn twee monumenten opgenomen op de lijst van Werelderfgoed, de historische monumentenzone vanTlacotalpan en de precolumbiaanse stadEl Tajín. Behalve voor de precolumbiaanse vindplaatsen, wordt Veracruz ook bezocht door toeristen vanwege haar witte stranden.