Voor de voormalig Surinaamse premier zieWim Udenhout.Plaats inNederland | |||
|---|---|---|---|
  | |||
 | |||
| Situering | |||
| Provincie | Noord-Brabant Noord-Brabant | ||
| Gemeente | Tilburg Tilburg | ||
| Coördinaten | 51° 37′ NB, 5° 9′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 17,78[1] km² | ||
| - land | 17,75[1] km² | ||
| - water | 0,03[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) | 8.730[1] (491 inw./km²) | ||
| Woningvoorraad | 3.619 woningen[1] | ||
| Economie | |||
| Gem. WOZ-waarde | € 442.000 (2023) | ||
| Overig | |||
| Postcode | 5071 | ||
| Netnummer | 013 | ||
| Woonplaatscode | 1045 | ||
| Belangrijke verkeersaders |  | ||
| Detailkaart | |||
 | |||
| De oude kern en de voormalige gemeente Udenhout binnen de gemeente Tilburg | |||
| |||
Udenhout is een dorp[2] en voormalige gemeente in deNederlandseprovincieNoord-Brabant. Het ligt ten noordoosten van de stadTilburg in de gelijknamige gemeente, bovenBerkel-Enschot en tegenNationaal Park De Loonse en Drunense Duinen aan. Op 1 januari 2023 telde de plaats, inclusief buitengebied, 8.730 inwoners.
De gemeente Udenhout werd per 1 januari 1997 opgeheven. Het grootste deel, waaronder de kern Udenhout zelf, werd bij de gemeenteTilburg gevoegd ondanks weerstand van bewoners die pleitten voor aansluiting bijLoon op Zand. De noordoostelijke kernBiezenmortel werd bijHaaren gevoegd. De gemeente telde bij de opheffing eind 1996 9.028 inwoners en was 26,87 km² groot.
De herkomst van hettoponiem Udenhout is niet zeker. 13e en 14e-eeuwse aanduidingen alsEudenhout enÖdehout maken de betekenis van "niet in cultuur gebracht, hoog opgaand bos" waarschijnlijk.[3][4] Het eerste deel is dan verwant aan het Duitse woordöde, met betekenissen als "leeg, verlaten, eenzaam; saai, vervelend". Gezien de oude vormen metEuden- enÖde- is de afleidinguit den hout, die doorJan Franken bepleit werd, onaannemelijk.[4] De betekenis van het achtervoegsel-hout is hier wel helder: hoogstammig bos.
In dedialectvormDen Unent hint het lidwoord op een vrij jonge plaatsnaam, uit dehoge middeleeuwen. De oudst bekende vermelding is uit 1233.[4]
Rond Udenhout zijn 5000 jaar oude bewoningssporen gevonden.[5] In 2018 zijn er bij bouwwerkzaamheden gereedschappen engrafheuvels uit deIJzertijd ontdekt. In 2020 is tussenBerkel-Enschot en Udenhout eenurnenveld blootgelegd uit de lateBronstijd en de vroege en midden-IJzertijd (1100-500 v. Chr). Vondsten van munten en wapens en een Romeinse boerderij metspieker geven aan dat het gebied ook inRomeinse tijd bewoond werd.[6]
De NorbertijnerAbdij van Tongerlo verkreeg in 1232[bron?] rechten in het bos van Udenhout. Dat is de eerste zekere vermelding van Udenhout in de geschreven bronnen. Rond 1300 kwamen meer goederen in handen van deze abdij, meestal uit de vriendenkring van dehertog van Brabant. In1306 gaf de abt van Tongerlo 36bunder van zijn bezit aan particulieren voorontginning. In 1314 kwam daar nog eens 35 bunder bij. Een groot aantal goederen in Udenhout kwam in handen vangodshuizen in's-Hertogenbosch. Daardoor is het grondbezit in veel gevallen terug te leiden tot in de 14e eeuw.
Het grondgebied van Udenhout vertoont een heel regelmatig laatmiddeleeuwsontginningspatroon. Die oude hoevestructuur is in grote gebieden tot op heden nog herkenbaar in het landschap. Het land is waarschijnlijk omstreeks 1290 in percelen uitgegeven. Daarvoor is eenontginningsweg aangelegd: de Groenstraat, die later van west naar oost de namen Slimstraat, Groenstraat en Biezenmortelse straat kreeg. In het oudstecijnsregister van de Hertog van Brabant uit 1340 staan vrijwel alle hoeven al genoemd. Op dat moment was Udenhout in zijn geheel ontgonnen en in gebruik genomen, met uitzondering van enkele stukken van de Haarensegemeint.[7]
Udenhout maakte vanouds deel uit van de parochie vanOisterwijk. DeSint-Geertrui-abdij inLeuven bezat hetpatronaatsrecht en stelde de pastoors aan. De uitgestrektheid van deparochie maakte de kerkgang lastig en in 1474 kreeg de gemeenschap een eigen kapel, gelegen vlak bij het kruispunt van doorgaande wegen in het dorp, toen heette dat de Cruijsstraet. De kapel noemde men dan ook in de bronnen regelmatig deCruijsstraetse capelle. Dit proces verliep niet zonder slag of stoot aangezien de pastoor van Oisterwijk zijn rechten en inkomsten wilde behouden. Uiteindelijk bereikten de deelnemers aan de onderhandelingen een akkoord. Dit getouwtrek over de kapel duurde voort tot in de 17e eeuw.[8]
Na de invasie tijdens hetrampjaar 1672 grepen de Udenhouters hun kans en bouwden ze een eigenschuurkerk. Dit was het begin van een halve eeuw strijd om los te komen van de Oisterwijkse parochie. De partijen maakten elkaar zwart en Udenhout deed herhaalde pogingen om eigen priesters te benoemen, maar delfde steeds het onderspit, tot het dorp in 1721 een eigen parochie kreeg.[8][9]
Het bestuur bleef in handen van de Oisterwijkseschepenbank. Van oudsher hadden de Udenhouters wel eigenborgemeesters, verantwoordelijk voor het financieel beheer van de dorpskas, enzetters, verantwoordelijk voor het ophalen van de belastingen. De dorpsrekening had goedkeuring van de secretaris van Oisterwijk nodig. Sinds 1474 gebeurde dat in de kapel. Door de ontwikkelingen die voortvloeiden uit deFranse Revolutie, werd Udenhout in 1803 een zelfstandige gemeente, tot 1 januari 1997, toen het metBerkel-Enschot bij de gemeente Tilburg gevoegd werd.
In Udenhout vestigden zich in het begin van de 20e eeuw twee instellingen voor zwakzinnige kinderen:
HetKlooster Sint-Petrus aan de Slimstraat, met eenneogotische kapel, is in 1906 gesticht door deFraters van Tilburg, die een basisschool verzorgden. Vanaf 1986 werd het klooster een opvanghuis dat zich vanaf 1999 toelegde op de opvang van vluchtelingen. De gemeenschap van deFraters van Tilburg die dit huis leidde, heetDe Vuurhaard.
In september 1944 werden Udenhout enBiezenmortel opgeschrikt door deBiezenmortelse gijzeling, waarbij de Duitse bezetter een groep Biezenmortelnaren gijzelde alsrepresaille voor de vernieling van Duitse vrachtwagens tijdensDolle Dinsdag. De onderhandelingen werden geleid door Willem van der Loo in Udenhout, die de vrijlating van alle gegijzelden onderhandelde in ruil voor de reparatie van alle vrachtwagens door zijn smederij.
Voorzieningen:
Verenigingen:
Evenementen:
Ten noordwesten van de kom ligtDe Brand, een nat natuur- en cultuurhistorisch waardevol gebied dat in het noorden aansluit op de drogeLoonse en Drunense Duinen. Door De Brand loopt deZandleij, een historische gegraven waterloop tussen Tilburg en hetAfwateringskanaal 's-Hertogenbosch-Drongelen. In 2019 is de Zandleij over een lengte van twee kilometer dichtgegooid om het terrein tevernatten en de instroom vanrioolwater tegen te gaan.[10]
Aan de zuidkant van De Brand grenzen tweelandgoederen: De 84 hectare van het landgoed rond herenhuis deStrijdhoef en de 50 hectare vrij toegankelijk gemengdloofbos rond deMariakapel, beide ten noorden van de Schoorstraat.
DeLeemkuilen is een groepzandgaten ten oosten van de bebouwde kom, waar de voormaligesteenfabriekklei won. Later werd er grootschaligerzand gewonnen.
Het verzonken kasteel is eenvolksverhaal uit Udenhout dat in allerlei variaties bestaat. Ruwweg gaat het hierom:
Na een lange reis kwam eenpelgrim aan in Udenhout, bij een gastvrije kasteelheer waar hij dekerstnacht kon doorbrengen. Toen hij aanklopte deed echter eenbokkenrijder open, een van de afstammelingen vanHugo de Bokkenrijder. Zij hadden de kasteelheer vermoord en hun intrek genomen in het kasteel. De pelgrim vermaande hen, maar werd uitgelachen. Toen hij hoofdmanJozef Kirchoff een dief en moordenaar noemde, werd hij uit het kasteel gegooid om dood te vriezen. Hij vervloekte de bewoners en het kasteel stortte in. Sindsdien noemt men dit hetverzonken kasteel.[11]
Bij de aanleg van de buurt De Mortel in het begin van de 21e eeuw, is de straatVerzonken Kasteel vernoemd naar deze legende. Hetzogenaamde verzonken kasteel lag in werkelijkheid zuidelijker, het was een bouwval uit het begin van de 19e eeuw, vlakbij waar laterstation Udenhout heeft gestaan. Daar hebbenhugenoten gewoond en het zou ook enige tijd als pastorie gediend hebben.
In Udenhout heeft nooit een kasteel gestaan, al wordt hetherenhuis deStrijdhoef, aan de andere kant van het dorp, zelfs op oude kaarten als kasteel aangeduid.[12]
Udenhout kent een aantal jaarlijks terugkerendefestivals en evenementen, te wetenUdenhout onder zeil,De Unentse Mert enMugfest.
Udenhout heet tijdenscarnaval "D'n Haozenpot".
Oisterwijk,Berkel-Enschot,Tilburg,Loon op Zand,Biezenmortel
·
·
Noord-Brabant:Steden en dorpen Nederland:Provincies ·Gemeenten
