Eentweepartijenstelsel is eenpartijstelsel waarbij twee grotepolitieke partijen het electoraal veld domineren. De tegenhangers van het tweepartijensysteem zijn heteenpartijstelsel en hetmeerpartijenstelsel.
De exacte betekenis van de term varieert in verschillende landen. In landen zoals deVerenigde Staten,Malta enJamaica beschrijft het tweepartijensysteem de situatie waarbij nagenoeg alle verkiesbare functies naar een van de twee grote partijen gaan, en waar zogenaamdethird parties zelden zetels winnen in delegislatuur. In zulke landen is het tweepartijensysteem het gevolg van hetwinner takes all-principe, ook welfirst past the post genaamd. Dit gaat vaak samen metenkelvoudige kiesdistricten, omdat het idee hierachter is dat de gekozen vertegenwoordigers daadwerkelijk hun district vertegenwoordigen en geen verlengstuk zijn van de nationale politiek. Ook een hoge kiesdrempel zoals in Duitsland kan een tweepartijenstelsel in de hand werken of in ieder geval de vorming van grote blokken bevorderen. Het proces zal zichzelf uiteindelijk in stand houden, want hetwinner takes all principe afschaffen is niet in het belang van de twee partijen die elkaar in de macht afwisselen.
HetVerenigd Koninkrijk enAustralië kennen een minder rigide variant. Hier domineren twee partijen de verkiezingen, maar zijn er sterkethird parties die ook zetels behalen en in uitzonderlijke gevallen in coalitie met een van de dominante partijen treden. Dergelijke partijen liggen meestal ofwel ideologisch tussen beide grotere partijen in, of hebben een zeer sterke regionale basis. Wanneer beide grote partijen net onder de 50% blijven steken, kan een dergelijke derde partij ondanks diens kleine aanhang een onevenredig grote invloed uitoefenen. Dit komt omdat de grote partijen vaak niet samen willen regeren en iedere coalitie dus op de derde partij is aangewezen. De DuitseFDP verkeerde in een dergelijke positie toen de Duitse politiek door deSPD en deCDU werd gedomineerd. InSpanje was er na de invoering van de democratie in 1978, na de dood vanFranco, ook sprake van een tweepartijenstelsel waarin andere partijen in de marge voorkwamen. Dit systeem is echter opengebroken in 2015, als bij deparlementsverkiezingen van dat jaar twee nieuwkomers ongeveer net zo groot worden als de twee bestaande leidende partijen, en er dus vier grote blokken in hetcongres plaatsnemen.
De algemene trend bij een tweepartijenstelsel blijkt te zijn dat de ene partijrechts en de andere partijlinks is waardoor er een dichotome opdeling bestaat. Zo is er deNationalistische Partij inMalta ten opzichte van deMalta Labour Party, deRepublikeinen tegenover deDemocraten in de Verenigde Staten, deLiberal Party of Australia ten opzichte van deAustralian Labor Party en deConservatives ten opzichte van deLabour Party in hetVerenigd Koninkrijk.
Het voordeel van eenenkelvoudig districtenstelsel is de politieke stabiliteit. Nieuwkomers, waaronder populistische en extremistische partijen, zullen minder kans krijgen om aan een regering deel te nemen of de besluitvorming te frustreren. Ook wordt de situatie waarin een land praktisch onbestuurbaar en een coalitie praktisch onmogelijk wordt door een grote kluwen kleinere partijen die elkaar tegenwerken, vermeden. Duitsland voerde bijvoorbeeld opzettelijk een hoge kiesdrempel van 5% in vanwege de slechte ervaringen met deWeimarrepubliek.
Hier kan tegen worden ingebracht dat feitelijk een groot deel van de politieke voorkeuren die niet binnen de twee partijen vallen, niet aan bod komt. Hoewel een partij wel degelijk heterogeen kan zijn, wordt over het algemeen een partijprogramma gevolgd dat een compromis van de verschillende meningen binnen deze partij is. Wie het niet met een van de twee partijprogramma's eens is, heeft derhalve effectief geen stem. Het grote nadeel van een tweepartijenstelsel is derhalve dat de keuzemogelijkheden van de kiezer sterk worden beperkt, waartegen men kan betogen dat dit een democratie kan aantasten. Een ander nadeel is dat de grote partijen dermate eraan gewend kunnen raken dat ze elkaar telkens aflossen in de macht, dat ze van hun kiezers kunnen vervreemden.
Van de Verenigde Staten wordt algemeen aangenomen dat het een tweepartijensysteem heeft. DeDemocraten en deRepublikeinen zijn electoraal gezien dominant,third party-kandidaten behalen slechts zelden een overwinning. Doorheen de geschiedenis van de Verenigde Staten is er nog nooit een president verkozen vanuit eenthird party. Ook werd er nog geen meerderheid behaald door eenthird party in deSenaat of hetHuis van Afgevaardigden.
InGroot-Brittannië zijn er twee partijen met een grote invloed, namelijk deConservatives en deLabour Party. Zij leveren het grootste aantal verkozen zetels af, maar er bestaan andere partijen met een variërende grootte aan invloed. Af en toe kunnen zulke partijen individuen afleveren die deelnamen aan delegislatuur. Het verschil tussen een tweepartijensysteem en een meerpartijensysteem is dus niet altijd duidelijk. Kleinere partijen kunnen immers aancoalitievorming doen en zo ook een grote invloed uitoefenen op de twee grotere partijen.
