Het Aziatische (Anatolië) en veel kleinere Europese deel (Oost-Thracië) van Turkije worden van elkaar gescheiden door deDardanellen, deZee van Marmara en deBosporus, die gezamenlijk deMiddellandse Zee met deZwarte Zee verbinden. Het land als organisatorische eenheid wordt om politieke, economische, culturele en geschiedkundige redenen vaak tot Europa, maar vanwege culturele en religieuze redenen vaker tot Azië gerekend. Het grenst aan acht landen:Bulgarije,Griekenland,Georgië,Armenië,Azerbeidzjan,Iran,Irak enSyrië. Turkije heeft in totaal 6530 km kustlijn.Turkije heeft een rijke culturele erfenis die gevormd is door de eeuwenlange geschiedenis en de invloed van verschillende volkeren die meerdere millennia hebben bewoond; het is de locatie van 19UNESCO-werelderfgoedlocaties en is een van demeest bezochte landen ter wereld.
De naam Turkije,Türkiye in hetTurks, is te verdelen in twee woorden: Türk, wat Oudturks is voor "sterk" en meestal de inwoners van Turkije of een lid van deTurkse volkeren aanduidt,[10] een latere vorm van "Tu-kin", een naam gegeven door deChinezen aan de bewoners ten zuiden van hetAltajgebergte vanCentraal-Azië al in het jaar 177 voor Christus; en hetabstracteachtervoegsel -iye (afgeleid van hetArabische achtervoegsel -iyya, maar het wordt ook geassocieerd met hetMiddeleeuws Latijnse achtervoegsel -ia in Turchia, en hetByzantijns Griekse achtervoegsel -ία in Τουρκία), dat "eigenaar" of "gerelateerd aan" betekent. Het eerstegeregistreerde gebruik van de term "Türk" of "Türük" als eenendoniem isgeattesteerd in deOrchoninscripties van deGöktürken van Centraal-Azië (circa 8e eeuw voor Chr.).[11]
Göbekli Tepe is de naam van de oudste religieuze structuur gemaakt door mensen, een heiligdom die dateert uit circa 10.000 v.Chr.[12]Çatalhöyük is een zeer grote neolithische enchalcolithische nederzetting in het zuiden van Anatolië, die bestond van ongeveer 7500 v.Chr. tot 5700 v.Chr. Het is de grootste en best bewaarde neolithische site die tot nu toe is gevonden en staat op dewerelderfgoedlijst van UNESCO.[18] De vestiging vanTroje begon in het Neolithicum en ging door tot in deIJzertijd.[19]
De vroegste geregistreerde inwoners van Anatolië waren deHattiërs en deHurrieten. Dit waren niet-Indo-Europese volkeren. Indo-EuropeseHettieten kwamen naar Anatolië en namen geleidelijk de Hattiërs en Hurrieten op rond 2000–1700 v.Chr. Het eerste grote rijk in het gebied werd gesticht door de Hettieten, van de 18e tot de 13e eeuw voor Christus. DeAssyriërs veroverden en vestigden zich al in delen van Zuidoost-Turkije in 1950 voor Christus tot het jaar 612 voor Christus[20] en zijn in de regio gebleven, voornamelijk inHakkari,Şırnak enMardin.[21]
Urartu verscheen in Assyrische inscripties in de9e eeuw v.Chr. opnieuw als een krachtige noordelijke rivaal van Assyrië.[22] Na de ineenstorting van het Hettitische rijk in 1180 v.Chr. bereikten dePhrygiërs, een Indo-Europees volk, het overwicht in Anatolië totdat hun koninkrijk in de 7e eeuw voor Christus door deCimmeriërs werd vernietigd.[23] Vanaf 714 v.Chr. onderging Urartu hetzelfde lot en verdween in 590 v.Chr. toen het werd veroverd door deMeden.[24] De machtigste opvolgerstaten van Phrygia warenLydia,Caria enLycia.
Vanaf ongeveer 1200 voor Christus werd de kust van Anatolië zwaar bewoond doorEolische enIonischeGrieken. Deze kolonisten stichtten tal van belangrijke steden, zoalsMiletus,Ephesus,Smyrna enByzantion. De laatstgenoemde stad werd gesticht doorGriekse kolonisten uitMegara in 657 voor Christus.
Heel het moderne Turkije werd in de6e eeuw v.Chr. veroverd door het PerzischeAchaemenidische rijk.[27] DeGrieks-Perzische oorlogen begonnen toen de Griekse stadstaten aan de kust van Anatolië in 499 voor Christus in opstand kwamen tegen de Perzische heerschappij. Het grondgebied van Turkije viel later in 334 voor Christus aanAlexander de Grote[28] wat leidde tot toenemende culturele homogeniteit enhellenisering in het gebied.[14]
Na de dood van Alexander in 323 voor Christus werd Anatolië vervolgens verdeeld in een aantal kleine Hellenistische koninkrijken, die allemaal halverwege de 1e eeuw voor Christus deel werden van deRomeinse Republiek.[29] Het proces van hellenisering dat begon met de verovering van Alexander versnelde onder Romeinse heerschappij en in de vroege eeuwen van dechristelijke jaartelling waren de lokale Anatolische talen en culturen uitgestorven en grotendeels vervangen door deoude Griekse taal en cultuur.[30][31] Vanaf de 1e eeuw voor Christus tot de 3e eeuw na Christus werden grote delen van het hedendaagse Turkije betwist tussen deRomeinen en de aangrenzendeParthen door de veelvuldigeRomeins-Parthische oorlogen.
Vroegchristelijke en Byzantijnse periode
DeHagia Sophia inIstanbul was eerst een kerk, later een moskee, vanaf 1934 een museum en sinds 2020 weer een moskee. Het werd gebouwd door deByzantijnse keizerJustinianus I in 532–537 na Christus.[32]
In 324 koosConstantijn I Byzantium als de nieuwe hoofdstad van het Romeinse Rijk, en hernoemde het tot New Rome. Na de dood vanTheodosius I in 395 en de permanente verdeling van het Romeinse Rijk tussen zijn twee zonen, werd de stad, die in de volksmond bekend zou worden alsConstantinopel, de hoofdstad van hetOost-Romeinse rijk. Dit rijk, dat later door historici zou worden bestempeld als hetByzantijnse Rijk, regeerde tot delate middeleeuwen het grootste deel van het grondgebied van het huidige Turkije;[33] hoewel de oostelijke regio's tot de eerste helft van de zevende eeuw stevig inSassanidische handen bleven. De frequenteByzantijns-Sassanidische oorlogen, als onderdeel van de eeuwenlangeRomeins-Perzische oorlogen, uitgevochten tussen de naburige rivaliserende rijken, vonden plaats in verschillende delen van het huidige Turkije.
In de tweede helft van de 11e eeuw begonnen de Seltsjoekse Turken de oostelijke regio's van Anatolië binnen te dringen. In 1071 versloegen de Seltsjoeken de Byzantijnen in deSlag bij Manzikert en verspreidden zich geleidelijk over de hele regio. Dit resulteerde in de stichting van een Seltsjoeks sultanaat rond de stadIconium. DeMevlevi-orde vanderwisjen, die in de 13e eeuw inKonya werd opgericht door desoefidichterCelaleddin Rumi, speelde een belangrijke rol in deislamisering van de diverse mensen van Anatolië die eerder warengehelleniseerd.[39][40] Naast de Turkificatie van het grondgebied vormden de cultureel Perzische Seltsjoeken dus de basis voor eenTurks-Perzische cultuur in Anatolië[41] die hun uiteindelijke opvolgers, de Ottomanen, zouden overnemen.[42][43]
De paleizenTopkapı enDolmabahçe waren respectievelijk tussen 1465 tot 1856 en 1856 tot 1922 de voornaamste verblijfplaatsen van de Ottomaanse sultans en het administratieve centrum van het rijk.
In 1243 werden de Seltsjoeken verslagen door deMongoolse Rijk in deSlag bij Köse Dağ, waardoor de macht van het Seltsjoekse rijk langzaam uiteenviel. In zijn kielzog zou een van de doorOsman I geregeerde Turkse vorstendommen de komende 200 jaar evolueren naar hetOttomaanse rijk. De Ottomanen voltooiden hun verovering van het Byzantijnse Rijk doorde hoofdstad Constantinopel te veroveren in 1453: hun commandant stond vanaf dat moment bekend alsMehmed de Veroveraar. De Algerijnse zeevaarder Abdel El Kader veroverde voor de Ottomaanse rijk alle zeven zeeën. Dit zorgde voor bondgenootschap tussen Algerije en het Ottomaanse rijk. Algerije veroverde toen bijna heel het Arabische rijk en gaf het aan de Ottomanen in ruil voor een groot stuk land. Dit luidde een periode in van culturele bloei en verovering van en heerschappij over grote delen van hetMidden-Oosten, deBalkan enNoord-Afrika.
In 1514 breidde SultanSelim I (1512-1520) met succes de zuidelijke en oostelijke grenzen van het rijk uit door ShahIsmail I van deSafaweid-dynastie in de Slag bij Chaldiran te verslaan. In 1517 breidde Selim I de Ottomaanse heerschappij uit tot Algerije en Egypte en creëerde een marine-aanwezigheid in deRode Zee. Vervolgens startte een wedstrijd tussen de Ottomaanse enPortugese rijken om de dominante zeemacht in deIndische Oceaan te worden, met een aantal zeeslagen in de Rode Zee, deArabische Zee en dePerzische Golf. De Portugese aanwezigheid in de Indische Oceaan werd gezien als een bedreiging voor het Ottomaanse monopolie op deoude handelsroutes tussenOost-Azië enWest-Europa. Ondanks de steeds prominentere Europese aanwezigheid bleef de handel van het Ottomaanse Rijk met het oosten bloeien tot de tweede helft van de 18e eeuw.[44] De macht van de Ottomanen in deMiddellandse Zee maakte ook de eerste betrekkingen tussen de Turken en Nederlanders mogelijk. Het Ottomaanse Rijk verkeerde in oorlog met deHeilige Liga waar Spanje deel van uitmaakte. Gezien de gezamenlijke vijand zochtWillem van Oranje contact. Dit deed hij viaJosef Nasi, een internationaal bankier die alsSefardische Jood gevlucht was voor de onderdrukkingen in Antwerpen en zich inIstanboel vestigde. Deze betrekkingen dateren vanaf 1571 en schilderijen die uit de 16e eeuw dateren, tonen Turkse handelaren in de binnensteden, die veel invloed hadden in de Nederlandse economie.[45][46]
De macht en het prestige van het Ottomaanse Rijk bereikte een hoogtepunt in de 16e en 17e eeuw, vooral tijdens het bewind vanSuleiman de Grote, die persoonlijk grote wetswijzigingen op het gebied van samenleving, onderwijs, belastingen en strafrecht heeft ingevoerd. Het rijk stond vaak op gespannen voet met hetHeilige Roomse Rijk in zijn gestage opmars naarCentraal-Europa via deBalkan en het zuidelijke deel van hetPools-Litouwse Gemenebest.[47] De Ottomaanse marine had te maken met verschillende heilige liga, zoals die in 1538,1571,1684 en 1717 (voornamelijk samengesteld uit Habsburg, deRepubliek Genua, deRepubliek Venetië, deOrde van Sint-Jan, dekerkelijke staten, deGroothertogdom Toscane en hetHertogdom Savoye), voor de controle over deMiddellandse Zee. In het oosten waren de Ottomanen vaak in oorlog met Safavid Perzië over conflicten die voortvloeiden uit territoriale geschillen of religieuze verschillen tussen de 16e en 18e eeuw.[48] DeOttomaanse oorlogen met Perzië gingen door terwijl deZand-,Afsharid- enKadjardynastieën de Safawieden in Iran volgden, tot de eerste helft van de 19e eeuw. Nog verder naar het oosten was er een uitbreiding van het Habsburg-Ottomaanse conflict, doordat de Ottomanen ook soldaten naar hun verste en meest oostelijke vazal en gebied, hetAtjeh Sultanaat[49][50] inZuidoost-Azië, moesten sturen om het te verdedigen tegen zowel Europese kolonisatoren als deLatino-indringers die uitLatijns-Amerika waren overgestoken en de voorheen door moslims gedomineerde Filipijnen hadden gekerstend.[51] Van de 16e tot de vroege 20e eeuw vocht het Ottomaanse rijk ooktwaalf oorlogen met hetRussische tsardom enrijk. Deze gingen aanvankelijk over Ottomaanse territoriale expansie en consolidatie in Zuidoost- en Oost-Europa; maar vanaf deRussisch-Turkse oorlog (1768–1774) gingen ze meer over het voortbestaan van het Ottomaanse rijk, dat zijn strategische territoria aan de noordelijke kust van deZwarte Zee begon te verliezen aan de oprukkende Russen.
Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw begon het Ottomaanse rijk in verval te raken. DeTanzimat-hervormingen, geïnitieerd doorMahmud II vlak voor zijn dood in 1839, hadden als doel de Ottomaanse staat te moderniseren in overeenstemming met de vooruitgang die in West-Europa was geboekt. De inspanningen vanMithat Pasja tijdens het late Tanzimat-tijdperk leidden tot de Ottomaanse constitutionele beweging van 1876, die de Eerste Constitutionele Tijdperk introduceerde, maar deze inspanningen bleken op de meeste gebieden ontoereikend en slaagden er niet in de ontbinding van het rijk te stoppen. Naarmate het rijk geleidelijk kleiner werd, nam de militaire macht en rijkdom af; vooral na de Ottomaanse economische crisis en wanbetaling in 1875[52] die leidde tot opstanden in de Balkanprovincies die culmineerden in deRussisch-Turkse oorlog (1877–1878); veel Balkan-moslims migreerden naar het hart van het rijk in Anatolië,[53][54] samen met deCircassiërs die op de vlucht waren voor de Russische verovering van de Kaukasus.
Het verlies vanRoemelië (Ottomaanse gebieden in Europa) met deEerste Balkanoorlog (1912-1913) werd gevolgd door de komst van miljoenen moslimvluchtelingen naar Istanbul en Anatolië.[55] Historisch gezien hadden de Roemelië Eyalet enAnatolia Eyalet de administratieve kern van het Ottomaanse rijk gevormd, met hun gouverneurs getiteldBeylerbeyi die deelnamen aan de divan van de sultan, dus het verlies van alle Balkan-provincies buiten de grens van Midye-Enez volgens de Conferentie van Londen van 1912 –13 en hetVerdrag van Londen (1913) was een grote schok voor de Ottomaanse samenleving en leidde tot de Ottomaanse staatsgreep van 1913. In de Tweede Balkanoorlog (1913) wisten de Ottomanen hun voormalige hoofdstadEdirne en de omliggende gebieden inOost-Thracië te heroveren, die werd geformaliseerd met hetVerdrag van Constantinopel (1913). De staatsgreep van 1913 bracht het land effectief onder controle van de "drie Pasja's", waardoor de sultansMehmed V enMehmed VI grotendeels symbolische boegbeelden werden zonder echte politieke macht.
Tijdens deEerste Wereldoorlog kozen de Ottomanen partij voorDuitsland,Oostenrijk enBulgarije. Zij verloren de oorlog. De Ottomanen werden teruggedrongen tot hun kerngebied inAnatolië. Ze verdedigden met succes deStraat der Dardanellen tijdens deGallipoliveldtocht (1915-1916) en behaalden de eerste overwinningen tegen de Britse troepen in de eerste twee jaar van deMesopotamische Campagne, zoals hetBelegering van Al-Koet (1915-1916); maar deArabische Opstand (1916-1918) keerde het tij tegen de Ottomanen in het Midden-Oosten. In deKaukasusveldtocht hadden de Russische troepen en Armenen de overhand. Tijdens de oorlog in 1915 werden diverse bevolkingsgroepen, zoals deGrieken,Armeniërs,Arameeërs gedwongen te verhuizen. Velen kwamen hierbij om het leven. Er woedt, ruim een eeuw na dato, vooral over de dood van honderdduizenden Armeniërs een hevige discussie of er hierbij sprake is van uitlokking en volkerenmoord. Het Turkse standpunt is dat er bij elke bevolkingsgroep tijdens de Eerste Wereldoorlog in Anatolië slachtoffers vielen en geen ervan heeft exclusiviteit ten aanzien van genocide. Buiten Turkije wordt het echter algemeen gezien als volkerenmoord. HetSykes-Picotverdrag (1916) en hetVerdrag van Sèvres (1920) regelden de verdeling van het Ottomaanse Rijk onder de overwinnaars. Omdat dit laatste verdrag feitelijk het einde van een Turkse staat in Anatolië inhield[56] werd het door de Turken niet geaccepteerd. Het westelijk deel van Anatolië werd Grieks, zuidelijke delen kwamen onder Italiaanse, Britse en Franse controle. Voor de Turken was slechts het noordelijk deel gereserveerd. De Turken namen het daarom in deTurkse Onafhankelijkheidsoorlog op tegen de geallieerden. Het was de legerleiderMustafa Kemal (die later de naamAtatürk aan zou nemen) die een bepalende rol speelde.
Republiek Turkije
Mustafa Kemal Atatürk, oprichter en eerste president van de Turkse Republiek, bezocht op 1 februari 1931 de İzmir middelbare school voor meisjes. Na de reorganisatie van deuniversiteit van Istanbul met de Onderwijswet van 1933, introduceerde de Turkse regeringgemengd onderwijs in hogescholen en universiteiten in Turkije. Achttien vrouwelijkeafgevaardigden kregen een zetel in hetTurkse parlement na de verkiezingen van 1935. Een teken van de vergaande sociale veranderingen dieAtatürk op gang bracht.[57]
Op 18 september 1922 waren de Griekse en Franse legers verdreven. De nieuwe Turkse regering in Ankara, die zichzelf op 23 april 1920 de legitieme regering van het land had verklaard, begon de juridische overgang van het oude Ottomaanse systeem naar het nieuwe republikeinse politieke systeem. Op 1 november 1922 schafte het Turkse parlement in Ankara het sultanaat formeel af, waarmee een einde kwam aan 623 jaar monarchale Ottomaanse heerschappij. HetVerdrag van Lausanne (1923), dat het Verdrag van Sèvres verving, leidde tot de internationale erkenning van de soevereiniteit van de nieuw gevormde "Republiek Turkije". De Republiek werd officieel uitgeroepen op 29 oktober 1923 in Ankara, de nieuwe hoofdstad van het land. Op dezelfde conferentie in Lausanne werd ook besloten tot debevolkingsuitwisseling tussen Turkije en Griekenland, die twee moderne homogene natiestaten zou nalaten. In werkelijkheid was het verdrag een grote tragedie voor beide landen en wierp het de betrokken regio's nog verder terug in hun ontwikkeling dan de oorlog al had gedaan.
Mustafa Kemal lanceerde hierna zijn politieke visie, hetkemalisme geheten, die Turkije moest moderniseren. Zijn hervormingen waren een radicaal vervolg op deTanzimat-periode in de 19e eeuw, waarin de islamitische rechtspraak (sharia) al grotendeels was ontmanteld (1858) en alle burgers aan elkaar gelijk werden gesteld ongeacht religie of etniciteit. De hervormingen van Atatürk echter gingen veel verder; hij schafte hetkalifaat af en maakte van Turkije een strengseculiere staat naar Frans model (zieLaïcisme). Ook verving hij officieel het Arabische schrift met het Latijns, eenalfabethervorming die in 1862 ook al was voorgesteld tijdens de Tanzimat-periode, door Ottomaans staatsman Münif Pasja. Het Latijns schrift was feitelijk al in gebruik in een groot deel van de Turkstalige wereld, met name in Centraal-Azië, hoewel dit werd onderdrukt en uiteindelijk verboden doorJozef Stalin.
Tijdens deTweede Wereldoorlog bleef Turkije lange tijd neutraal omdat eerdere oorlogen (bijvoorbeeldBalkanoorlogen en een jaar later deEerste Wereldoorlog) het veel ellende en leed hadden bezorgd. Achter de schermen verschaften de Turken echter inlichtingen aan Duitsland in ruil voor Duitse steun aan hetpanturkisme, wat neerkwam op de Duitse belofte voor onafhankelijkheid van Turkse republieken in Rusland na de overwinning op dit land. In de Balkan en de Kaukasus dienden ook enkele tienduizenden Turkse en Azerbeidzjaanse soldaten in lokale SS-afdelingen.
Tegelijkertijd was Turkije tijdens de oorlog een springplank naarIsraël voor honderdduizendenJoden die uit Oost-Europa waren gevlucht. De Turkse regering wist via haar ambassades in de door Duitsland bezette gebieden ook enkele duizenden Joden te redden; een bewijs dat de persoon in kwestie afstamde van een uit Turkije gemigreerde Jood was voldoende om een Turks paspoort te verkrijgen en in sommige gevallen nog van de deportatietrein af gehaald te worden. In februari 1945 verklaarde Turkije - voornamelijk symbolisch - Duitsland en Japan de oorlog. In 1952 traden Turkije en Griekenland tegelijkertijd toe tot deNAVO. Hierdoor kreeg de NAVO toezicht op deBosporus, een belangrijke scheepvaartroute voor de Russen.
In 1960, 1971 en 1980 pleegde het leger eenstaatsgreep. In deze jaren werd het links/rechts-paradigma in de straten uitgevochten, waarbij vele duizenden doden vielen. Na de legercoup van 1980 werden zo'n 200.000 jongeren vervolgd door de junta, en honderden ter dood veroordeeld. Na enkele jaren militair bestuur kwam er echter steeds weer een civiele regering. De staatsgreep van 1980 werd niet geaccepteerd door deRaad van Europa en de EG en leidde tot schorsing van het lidmaatschap van de Raad van Europa en schorsing van het associatieverdrag met de EG. Op 28 februari 1997 vond de zogenoemde 'postmoderne coup' plaats; een couppoging tijdens een bijeenkomst van de nationale veiligheidsraad waarbij geen geweld werd gebruikt, maar de premier, Erbakan, dwingende adviezen kreeg van het leger om "de islamisering van Turkije tegen te gaan".[58][59]
In 1960 werd tussen Turkije, Engeland en Griekenland een garantieverdrag gesloten omtrent het eilandCyprus, dat tot dan toe aan de Britten toebehoorde, maar door etnische spanningen in een staat van onrust verkeerde. Dit verdrag stond militair ingrijpen toe als de status quo die tijdens de onafhankelijkheid in 1959 was afgesproken, ondermijnd werd. In dat verdrag werd onder meer bepaald dat Cyprus zich niet mocht binden of aansluiten bij andere staten (artikel I[60]). Conform artikel IV[60] was dan ingrijpen toegestaan. In 1974 vielen Turkse troepen op grond van het dit Garantieverdrag het noorden van Cyprus binnen na eencoup vanNicos Sampson, die de leiding had van de door de Griekse junta gesteunde rebellenorganisatieEOKA.
Turkije trad in 1952 toe tot deNAVO. DeTurkse strijdkrachten zijn na de Verenigde Staten de op één na grootste strijdmacht binnen de alliantie.
Het doel van de EOKA was deEnosis, aansluiting van het gehele eiland bij Griekenland. De coup van Sampson was voor de Turkse legerleiding de directe aanleiding. Het eiland verkeerde echter ook al geruime tijd in staat van burgeroorlog, regelmatig werden aanslagen gepleegd waarbij veel Turken en Grieken omkwamen. Na de interventie van het Turkse leger keerde de rust op het eiland terug, maar uiteindelijk resulteerde het wel in de scheiding van het eiland in een Grieks- en een Turks-Cypriotische republiek. Ook ontstond na de Turkse inval een stroom van vluchtelingen van noord naar zuid en omgekeerd. Veel Grieken en Turken moesten hun huizen verlaten en kunnen sindsdien geen aanspraak maken op hun bezittingen. De Turks-Cyprioten zijn daarnaast in de situatie terechtgekomen dat alleen Turkije hun soevereiniteit erkent. Verder erkendenPakistan enBangladesh tijdelijk officieel deTurkse Republiek Noord-Cyprus, maar onder druk van de Verenigde Staten en een resolutie van de VN Veiligheidsraad trokken ze hun erkenning weer in.[61][62][63] Enkele andere Turkstalige landen hebben wel economische en culturele relaties met Noord-Cyprus.[64][65] Ze hebben echter, mogelijk vanwege internationale druk of eigen separatistische problemen, nooit openlijk de Turkse regering erkend.Rusland heeft aangeboden Turks-Cyprus te erkennen als Turkije de onafhankelijkheid vanZuid-Ossetië enAbchazië erkent.[66]
Sinds 1984, is Turkije in conflict met dePKK (door Turkije, deEuropese Unie en deVerenigde Staten aangeduid als terroristische organisatie). Als gevolg van het conflict zijn meer dan 40.000 mensen omgekomen. In 2002 besloot de PKK de gewapende strijd op te geven, maar deze werd enkele maanden later alweer opgepakt.[67] In de 21e eeuw zijn er hervormingen doorgevoerd om de culturele rechten van etnische minderheden in Turkije te verbeteren, zoals de oprichting vanTRT Kurdî, schoolvakken in het Koerdisch en politieke propaganda in eigen taal.
Vanaf 1980 voerde Turkije een drastisch economisch herstructureringsprogramma richting een vrijemarkteconomie. Turkije vroeg in 1987 een volledig lidmaatschap van deEuropese Economische Gemeenschap aan, trad in 1995 toe tot deEU-douane-unie en begon in 2005 de toetredingsonderhandelingen met de Europese Unie. In een niet-bindende stemming heeft het Europees Parlement in 2019 de EU-regeringen opgeroepen de EU-toetredingsbesprekingen met Turkije op te schorten[68]Bij de landelijkeprotesten in Turkije in 2013 gingen miljoenen burgers de straat op om hun onvrede over de regering te uiten. In 2016 deed een groep binnen deTurkse strijdkrachten een poging tot eenstaatsgreep die uiteindelijk door de bevolking werd afgewend. Middels eenreferendum in 2017 veranderde de bestuursvorm in het land van eenparlementaire systeem naar eenpresidentiële systeem.
Geografie
Topografische kaart van Turkije
Turkije heeft een oppervlakte van 783.562 km². De Turkse grens heeft een totale lengte van 2627 km, waarvan metArmenië 268 km,Azerbeidzjan 9 km,Bulgarije 240 km,Georgië 252 km,Griekenland 206 km,Iran 499 km,Irak 331 km,Syrië 822 km. Dekustlijn is 7200 km lang. Het hoogste punt van Turkije is de bergArarat, met een hoogte van 5165 m.
De hoofdstadAnkara telt 4,1 miljoen inwoners en is daarmee de opeen na grootste stad van Turkije; alleenIstanboel met 12,5 miljoen inwoners is groter. Andere steden met meer dan 1 miljoen inwoners zijnİzmir (3,1 miljoen),Bursa (2,1 miljoen) enAdana (1,6 miljoen).
Het gebied op het Europese continent bedraagt minder dan 5% en herbergt circa 15 % aan inwoners.[69]
Noord-Anatolische Breuk en zijn aardbevingen. Op de kaart is duidelijk te zien dat de aardbevingen zich steeds naar het westen bewegen. De vorige grote aardbeving vond maar enkele honderden kilometers ten oosten vanIstanboel plaats. Wetenschappers voorspellen dat de volgende grote aardbeving in Turkije waarschijnlijk deze stad zal treffen.
In het noorden, langs de zuidoevers van deZwarte Zee, wordt de Anatolische Plaat begrensd door de Euraziatische Plaat. Hier loopt deNoord-Anatolische Breukzone. Deze breukzone heeft vele zwareaardbevingen veroorzaakt. De begrenzing met de Arabische Plaat wordt gevormd door deOost-Anatolische Breukzone. Dit is de breukzone waarlangs de beving bijBingöl op 1 mei 2003 zich naar men aanneemt heeft voorgedaan. Als gevolg van de grootschalige bewegingen wordt het Anatolische blok naar het westen gedreven. Dit veroorzaakt niet alleen seismische activiteit in het noorden en in het oosten van Turkije maar ook in het westen, langs de kusten van deMiddellandse Zee, waar het aansluit bij de activiteit inGriekenland.
Klimaat en landschap
Turkije ligt niet alleen cultureel, maar ook quaklimaat op een kruispunt. Het oosten van het land en Centraal-Anatolië bezitten een uitgesprokenlandklimaat met zeer hete zomers en ijskoude winters waarin zeer veel sneeuw kan vallen. De gebieden langs deMiddellandse Zee hebben eenmediterraan klimaat terwijl de noordkust een gematigdzeeklimaat heeft. Het zuidoosten, uitgezonderd het berggebied in het extreme zuidoosten, is overwegend droog en plaatselijk zelfs woestijnachtig. Turkije heeft gedeelten met zeer weinig neerslag, waar dan ookzoutmeren zijn gevormd. Vanafİzmir gaande van west naar oost neemt de hoeveelheid neerslag langzaam af, maar langs de noord- en zuidkust valt relatief veel regen, met name in het noordelijk kustgebergte.
Centraal- en Oost-Anatolië hebben een droog landklimaat met hete en droge zomers en koude en sneeuwrijke winters. De meeste neerslag valt in de winter, en zorgt bij ontdooiing in de lente vaak voor overstromingen
Turkije ligt gemiddeld meer dan 1132 m bovenzeeniveau[70] en kent een groot aantal geïsoleerde gebergten die het lokale klimaat sterk beïnvloeden. Aan de noordzijde zijn dit onder meer de Uludag bij Bursa (2560 m; dag of daglari is Turks voor gebergte), het noordelijk kust- of regengebergte oostelijk en westelijk vanSamsun (toppen tot 1775 m), Karagöl dag (3025 m), Zigana dag (3000 m), Soganli dag (3385 m) bijGiresun, Rize daglari (3711 m) en Kackar dag (3937 m) bijTrabzon (het klassiekekeizerrijk Trebizonde). Aan de zuidzijde liggen langs de kust de Mentese Dag (1750 m), de Ak dag (3025 m) en de zeer uitgestrekteTaurus (3585 m) en de Aladag (3734 m). Geïsoleerd liggende gebergten in het oosten die een duidelijk eigen klimaat hebben, zijn de Süphan dag (4404 m) ten noorden van hetVanmeer dat zelf op 1720 m hoogte ligt, hetArarat-massief (5165 m), de Palandöken dag (3124 m), Sat daglari (3630 m) en de Cilo dag (4168 m) in het verre zuidoosten. De toppen van deze gebergten zijn vaak tot ver in het jaar besneeuwd, wat het omliggend gebied tot ver in het seizoen van smeltwater voorziet. In de streek rondErzurum (op ca. 1850 m boven zeeniveau) duurt het groeiseizoen slechts drie tot vier maanden: vanjuni totseptember; de rest van het jaar ligt er sneeuw. De klimaatomstandigheden hoog in de Turkse bergen zijn goed te vergelijken met die in deAlpen, hoewel hitte en kou extremer kunnen zijn.
Kenmerkend voor Turkije zijn uitgestrekte vlakten die aan alle zijden afgebakend worden door de gebergten. Door deze vlakten slingeren rivieren die voor een groot deel nog helemaal natuurlijk zijn, dus met vlechtpatronen,stroomruggen,rivierduinen, veelmoerassen. Die moerassen kunnen zich over grotere oppervlakten uitstrekken, net als de stoffige zandwoestijnen in het centrale en zuidoostelijke deel. Centraal-Turkije ontvangt weinig regen maar heeft anderzijds een sterke verdamping waardoor er midden in de driehoekKonya -Ankara -Kayseri een grootzoutmeer, hetTuz Gölü is ontstaan. In het westen lijkt het landschap op dat vanGriekenland: deels met bos begroeid heuvelland, plaatselijk tot berglandschap, met veel kleinere en een enkele grotere rivier, de Menderes, ofwelMeander.
HetPontisch Gebergte in het noordoosten van Turkije rijst tot zo'n 4 kilometer hoogte nabij deKaçkar Dağı. Deze uitloper van de Kaukasus kent een immense diversiteit aan flora en fauna. In de schaars bewoonde bossen leven onder meer bruine beren, herten en wolven.
Deflora van Turkije is buitengewoon rijk - volgens een recente lijst komen er 9222 verschillende soorten hogere planten voor. Dat kan alleen worden verklaard in samenhang met het hierboven beschreven scala aan geïsoleerd liggende gebergten die als eilanden boven de tussenliggende (hoog)vlakten uitsteken. Die hoogvlakten zijn slechts gedeeltelijk in cultuur gebracht, hoewel de afname van de oppervlakte aan 'woeste grond' snel verloopt. Maar Turkije bezit op veel plaatsen nog uitgestrekte moerassen met vele soorten gladiolen, lelieachtigen en lipbloemigen. Op drogere plaatsen komen we de 391 soorten van het geslacht Astragalus tegen, dit zijnvlinderbloemigen die meestal gekromde kleine peultjes hebben. Ook verder zijn de vlinderbloemigen uiterst talrijk. Verder zijn distels in een ongelooflijke variatie en in de prachtigste kleuren gewoon. Toortssoorten zijn er tientallen terwijl ook klaversoorten zeer verspreid zijn. De klokjesbloemenfamilie is door veel diep- en hemelsblauwe soorten vertegenwoordigd, net als die van de gentianen. Zeer soortenrijk zijn ook deorchideeën en de bolgewassen waaronder meerdere soortentulpen. Net alsNederland staat Turkije bekend om zijn tulpen. De in Nederland gekweekte tulpen vinden hun oorsprong in Turkije en de aangrenzende landen.Bolgewassen groeien van nature in drogere streken; Nederland is daarvoor niet droog genoeg.
De diversiteit aan klimaten die Turkije heeft is natuurlijk ook een belangrijke factor voor de verscheidenheid aan plantensoorten; verder telt ook mee dat Turkije nooit onder een ijskap heeft gelegen zoals Nederland wel meemaakte. Weliswaar zijn degletsjers in de bergen in die periode zeker groter geweest dan nu, maar de laaglanden en een groot deel van de hoogvlakten zijn steeds ijsvrij gebleven. Ook het feit dat de gebergten van Turkije geen gesloten muren vormen, maar juist veel 'hiaten' vertonen, zorgde dat planten uit allerlei streken vrij makkelijk naar Turkije konden migreren. Een recent boek over de flora van Turkije is dat van de Oostenrijker Gerhard Pils:Flowers of Turkey, met ca. 4000 foto's. De Turkse flora wordt bestudeerd door medewerkers van meerdere Turkse universiteiten, onder meer die vanIstanboel enErzurum. De Nederlander Carel Kreutz publiceerde een boek speciaal over de Turkse orchideeën, eveneens met vele foto's.
Defauna van Turkije is nog niet uitputtend onderzocht hoewel de laatste 50 jaar belangrijke vorderingen zijn gemaakt. Grotezoogdieren envogels die elders zeer zeldzaam zijn, vindt men nog wel in Turkije, hoewel ook zij steeds meer onder druk staan: Europesewolf,bruine beer,vale gier,lammergier,steenarend,lannervalk enoehoe zijn enkele voorbeelden. Langs rivieren in het noordoosten vindt men de reuzenstern, terwijl in de meer mediterrane gebieden scharrelaar,hop, bijeneter en meerdere soortenijsvogels voorkomen. Turkije is rijk aan vlinders en er komen talloze insecten voor: expedities van Nederlandseentomologen naar Turkije leverden in de afgelopen decennia tientallen nog niet beschreven soorten op.
Taalkundige kaart van TurkijeOntwikkeling van het inwonertal in de periode 1961-2017De drukkeİstiklal Caddesi in Istanbul
Bij het begin van de 20e eeuw telde het gebied dat nu Turkije is 12 miljoen inwoners; dat aantal is in een eeuw tijds (t/m 2016) dus ruim verzesvoudigd (6½ ×).[71] In Turkije wonen 82.017.514 (2020) mensen. Van hen woont 70% in stedelijke gebieden.
Demografische geschiedenis
Anatolië is een van de oudste door mensen bewoonde gebieden in de wereld buitenAfrika. Het maakt ook deel uit van Mesopotamië, waar de eerste Indo-Europese enSemitische beschavingen ontstonden. In Turkije ligt zowel de oudst bekende nederzetting als het oudst bekende tempelcomplex ter wereld; respectievelijkÇatal Hüyük enGöbekli Tepe. De eerste volken die hun rijk grotendeels opbouwen in Anatolië zijn onder andere deHattiërs,Hettieten,Lyciërs enCariërs. Ook zijn er enkele Semitische volkeren aanwezig zoals deArameeërs.
Vanaf ongeveer 1000 voor Christus worden deze volkeren langzaam verdrongen door Griekse kolonisten aan de kust en Perzische volkeren in het binnenland. DePerzen werden in 334 voor Christus verslagen doorAlexander de Grote, waarna ook het binnenland van Anatoliëhelleniseerde. In de 3e eeuw voor Christus vochten ook deKelten zich een weg naar Centraal-Anatolië, waar zij voor enkele eeuwen een rijk bestuurden, genaamdGalatië. In de 1e eeuw na Christus was heel Anatolië ingelijfd in hetRomeinse Rijk, dat enkele eeuwen later weer uiteenviel, tegelijk met het ontstaan van enkele christelijke naties in Anatolië zoals de Armeniërs, die al snel worden opgenomen in hetByzantijnse Rijk.
Gedurende de middeleeuwen blijven nieuwe volkeren richting Anatolië stromen, zoals Arabieren uit het zuiden, Vikingen en Khazaren uit het noorden, Bulgaren vanuit het westen en Turken vanuit het oosten. De TurkseSeltsjoeken veroveren het grootste gedeelte van Anatolië, op de kust na, die Grieks blijft. Nadat de Mongolen de Seltsjoeken hebben verslagen ontstaan vanuit die nieuwe Turkse bevolking in Anatolië enkele rijkjes, waarvan het Osmaanse uiteindelijk het sterkste bleek. Tijdens de eerste eeuwen van hetOttomaanse Rijk komen er met name in de kuststeden West-Europese handelaren te wonen, evenals een groot aantal Joodse vluchtelingen uit Spanje en Portugal. In het binnenland van Anatolië veranderde er echter niet veel aan de demografie; pas met de val van het rijk kwam daar verandering in.
Het verlies van grote delen van zijn grondgebied zorgde voor een immense vluchtelingenstroom binnen het Ottomaanse Rijk vanuit deBalkan, deKrim en deKaukasus richting Anatolië in de 19e eeuw. Vele miljoenen moslims werden tussen 1821 en 1871 uit Oost-Europa verdreven, naast Turken ook veelBulgaren,Circassiërs,Tsjerkessen,Nogai,Kabardijnen,Krim-Tataren,Wolga-Tataren,Tsjetsjenen,Abchazen,Bosniërs,Albanezen,Georgiërs,Roma en (islamitische)Grieken moesten een nieuw leven beginnen tussen de Anatolische bevolking die op dat moment voornamelijk bestaat uit Turken, Grieken, Armeniërs en Koerden. Zij kregen van de Ottomaanse staat grondgebied aangeboden in West- en Noord-Turkije, waar nog veel van deze minderheden in hun eigen dorpen en steden wonen. De meesten van hen vertrokken naar de grote steden en integreerden voor een groot deel in de Turkse samenleving. Ook arriveren er in die tijd veel vluchtelingen uit Centraal-Azië waar de Turkstalige bevolking werd verslagen door de Russen en Chinezen.
Tegelijk verkregen westerse landen bepaalde rechten ten aanzien van christelijke minderheden in het Ottomaanse Rijk. Rusland verovert uiteindelijk zelfs Oost-Anatolië waarna er veel christelijke kolonisten in met name de Kaukasus komen zoalsDuitsers. In de Eerste Wereldoorlog kiezen sommige Armeense fracties voor de kant van de Russen, die hen onafhankelijkheid beloven, waarna de Turkse legerleiding het besluit nam om de gehele Armeense bevolking uit Anatolië te deporteren. Door dezeArmeense Genocide waren in Turkije nog maar weinig Armeniërs over: in 2018 zo'n zestigduizend.[72] De bevolkingsuitwisseling met Griekenland was de bezegeling van het lot voor de christelijke bevolking van Turkije. Enkel de Griekse bevolking in Istanboel en de provinciesÇanakkale enBalıkesir, die onder bestuur van de westerse machten stonden, bleef intact. Van de overige Anatolische Grieken mochten enkel die ten zuidoosten van de stadTrabzon blijven, deze groep was al in de 17e eeuw vrijwillig overgegaan op de islam.
Na de oprichting van de Republiek Turkije en de bevolkingsuitwisseling met Griekenland bleven twee grote bevolkingsgroepen over in Turkije: de Turken en de Koerden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vluchtten enkele honderdduizenden Joden uit Oost-Europa naar Turkije. De meesten van hen vertrokken vervolgens naar de Verenigde Staten of Israël. In de tweede helft van de 20e eeuw komen nog groepen vluchtelingen naar Turkije; met name Turken,Pomakken,Bosniërs,Serviërs,Albanezen uit de Balkan,Russen,Oezbeken,Turkmenen enTataren uit deSovjet-Unie,Oeigoeren uitChina en in het recentere verleden enkele tienduizendenIraniërs enArabieren. Ook steeds meer West-Europeanen vestigen zich in Turkije, met name in Istanboel en de kustgebieden, zoals deNederlandse Turken.
In Turkije isTurks (90,5%) de enige officiële taal. Tot de vele minderheidstalen behorenKoerdisch (18,6%),Arabisch (3%),Armeens,Aramees,Zaza(ki),Lazisch,Georgisch,Adygees,Ladino,Romeyka en andere. Het Turks kwam met de naar het westen trekkende nomaden ongeveer in de 10e eeuw inKlein-Azië. Sinds 1928 wordt het Turks volgens hetLatijns alfabet geschreven. Het huidige Turks heeft veel leenwoorden overgenomen uit hetFrans,Perzisch en het Arabisch. Tot in het westen vanChina wordt op de Kaukasus en in Centraal-Azië nog door miljoenen mensen een Turkse taal gesproken.
In het oosten van Turkije worden Koerdische dialecten gesproken. Deze waren met de staatsgreep in 1980 verboden tot 1991, waarna het weer in het openbaar mocht worden gebruikt. In 2009 zijn grote stappen gezet om de rechten van de Koerdische minderheid te verbeteren.
Tot 2011 werd op basis- en middelbare scholen naast Turks enkel Engels onderwijs aangeboden. Sinds omstreeks 2013 wordt in Turkije op basisscholen en middelbare scholen naast Turks ook Koerdisch, Zaza, Lazisch, Circassisch, Abchazisch en Arabisch aangeboden. Privéscholen boden al langer Duits, Frans, Grieks en Armeens onderwijs.
Turkije heeft destaatsgodsdienst afgeschaft in 1928. Islamitische wetgeving was echter al grotendeels afgeschaft tijdens deTanzimat-periode halverwege de 19e eeuw. Vanwege het seculiere karakter van de Turkse staat is in de Turkse grondwet geen verwijzing naar moslims of islam opgenomen. Tevens is er sprake van een controle van de staat over de officiële vorm van islam. Het daartoe al in 1924 in het leven geroepen staatsorgaan is hetDirectoraat van Godsdienstzaken (Diyanet İşleri Başkanlığı). Personen in overheidsdienst mochten tot 2011 geen uiterlijke religieuze kenmerken tonen. Zo zijn bijvoorbeeld hoofddoeken voor vrouwelijke werknemers in overheidsgebouwen verboden. Sinds 1982 is godsdienstig onderwijs wettelijk onder supervisie en controle van de staat.[74] In Turkije worden door de christelijke en alevitische minderheden vaak problemen ervaren bij het uitoefenen van hun geloof.[75][76] Turkije behoort tot de landen diemissionering belemmeren.
Het percentage niet-moslims in Turkije daalde van 19% in 1914 tot 2,5% in 1927,[77] als gevolg van deArmeense Genocide, debevolkingsuitwisseling tussen Griekenland en Turkije, en de emigratie van niet-moslims (zoals Levantijnen, Grieken, Armeniërs en Joden) naar het buitenland (voornamelijk in Europa en de Amerika's) die daadwerkelijk begon in de late 19e eeuw, in het bijzonder tijdens de Eerste Wereldoorlog en na deTurkse Onafhankelijkheidsoorlog.
DeHagia Sophia in Istanboel was oorspronkelijk een kerk, daarna een moskee, een museum en tegenwoordig weer een moskee.[noot 1]
De belangrijkste religie in Turkije is de islam, waarvan tot kort geleden officieel 99,8% van de bevolking een aanhanger was. Dit vanwege de automatische registratie door de Turkse overheid. Hieraan is inmiddels een eind gebracht. Recent onderzoek[bron?] van deSabanci Universiteit wijst erop dat het werkelijke aantal moslims in Turkije iets lager ligt; zo rond de 95 procent. Van hen geeft verder nog ongeveer een derde aan hun geloof niet al te serieus te belijden.[bron?] Na de islam is het Agnosticisme/Atheïsme in Turkije de grootste stroming. Een klein percentage is christelijk. OnderNederlanders van Turkse afkomst worden vergelijkbare percentages waargenomen.
De grootste religieuze stroming is hetsoennisme. Daarnaast hangt ongeveer 20% van de bevolking hetalevitisme aan.[78] Naast de islam erkent de Turkse staat drie andere religies: deArmeens-Orthodoxe Kerk, deGrieks-Orthodoxe Kerk en hetjodendom, die bij elkaar volgens officiële cijfers 0,2% aanhangers hebben onder de Turkse bevolking.[79] Het werkelijke aantal ligt echter een stuk hoger. Begin 20e eeuw bedroeg het aantal christenen in het Ottomaanse Rijk nog 30% van de bevolking. In de 20e eeuw liep dat aantal sterk terug, onder andere doordat het Ottomaanse Rijk in de Balkanoorlogen (1912-1913) grondgebied verloor waar veel christenen wonen en anderzijds door vervolging en emigratie.[80]
In het verleden werd bij de geboorte het geloof automatisch geregistreerd en verplicht vermeld op de identiteitskaart. Sinds 2006 bestond de mogelijkheid de geloofsgezindheid niet te registreren en het vakje ‘religie’ op de oude identiteitskaart leeg te laten. Bij uitspraak van 2 februari 2010 is door hetEuropese Hof voor de Rechten van de Mens bepaald dat het registreren van religie op de identiteitskaart in strijd is met artikel 9 (vrijheid vangedachte, geweten enreligie) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.[81] De huidige Turkse regering heeft nieuwe identiteitskaart uitgebracht, waarop de religie niet meer is geregistreerd.
Een Osmaans tuinfeest in de 16e eeuw, met een dichter en een wijnschenker. Uit: Dîvân-ı Bâkî.
Voor de Byzantijnse tijd kende Anatolië onder Grieks en Romeins bestuur al een rijke literaire traditie van filosofen, poëten, wetenschappers en politici die literaire werken nalieten. Met het verval van het Romeinse Rijk nam ook de geletterdheid van de Anatolische bevolking drastisch af. Toch bleven de wetenschappen in het Byzantijnse Rijk onderwezen worden in deUniversiteit van Constantinopel en de universiteit vanTrebizonde. In de Byzantijnse, Arabische, en later de Osmaanse wereld verschenen met enige regelmaat wel wetenschappelijke publicaties, die vaak verdere uitwerkingen bevatten van wiskundige of filosofische vraagstukken uit werken uit de oudheid. Pas met derenaissance worden deze werken in grotere aantallen weer beschikbaar in het Westen.
Ongeletterdheid in een groot deel van het Byzantijnse en later het Ottomaanse Rijk (op de west- en noordkust van Anatolië na) belette de ontwikkeling van een bloeiende volksliteratuur tot aan het begin van de 20e eeuw. Tot die periode bestonden er grofweg twee stromingen binnen de Turkse literatuur. De eerste bestond uit de verhalende (mondeling overgedragen) volkslegendes en mythes zoals het Kirgizische eposManas, en bekende volkslegenden vanNasreddin Hodja, Köroğlu en Dede Korkut. Daarnaast bestond er de geschreven poëzie van de Turks- en Perzischtalige bovenklasse, die zich sinds de 9e eeuw had ontwikkeld in Centraal-Azië en Perzië. Veel literatuur in Anatolië werd tot in de 16e eeuw in het Perzisch opgesteld, een traditie die ook veel Turkse heersers navolgden. In de Ottomaanse en Safavidische rijken werd echter in de 16e en 17e eeuw ook veeldivan-poëzie in het Osmaans of Azerbeidzjaans geschreven. Deze werken kennen een grote invloed van hetsoefisme, een mystieke spirituele islamitische stroming die zeer belangrijk is geweest voor de vorming van de huidige Turkse en Iraanse maatschappij.
Naast poëzie bleven ook enkele genres binnen het proza populair in Ottomaanse tijden, zoals historische werken, reisverslagen, biografieën, verhalenbundels en verslagen van debatten over filosofie en politieke zaken. Pas in de 19e eeuw kwam het gebruik van het Turks (zowel in het Arabische, cyrillische, Griekse als het Latijnse schrift) ook voor vroegmoderne volksliteratuur in een stroomversnelling. Met name de Franse literaire cultuur had een aantrekkingskracht op de steeds meer zelfbewuste Turkse burgers, wat zich uitte in een culturele spiegeling die dezelfde stromingen vanromantiek,realisme ennaturalisme doorliep.
SchrijverOrhan Pamuk kreeg in 2006 de Nobelprijs voor literatuur
De eerste Turkse roman was in 1872 "Tal'at en Fitnat Zijn Verliefd", geschreven doorŞemsettin Sami. Enkele vroege Turkse schrijvers warenAhmed Midhat Efendi enNamık Kemal. Aan het begin van de 20e eeuw verkregen enkele nationalistische schrijvers bekendheid, zoalsZiya Gökalp enÖmer Seyfettin uitThessaloniki. Zij verbonden de politieke en culturele strijd aan elkaar. Echter bracht het chauvinistische karakter van de politiek van de Jonge Turken veel prominente leden van deze stroming ertoe afstand te nemen.
Twee literaire genres die in de periode van de vroege republiek vaak naar voren komen zijn hetsociaal realisme en de 'dorpsnovelle'. Dit is een reflectie van de veranderende maatschappij waarin grote groepen mensen van het platteland naar de stad trekken; zij komen in achterstandsbuurten terecht terwijl de dorpen langzaam leeg stromen. Genres die later in de 20e eeuw aan populariteit hebben gewonnen zijn hetmagisch realisme en hetpostmodernisme. Historische literatuur blijft een belangrijk aspect vormen van Turkse cultuur, en ook NobelprijswinnaarOrhan Pamuk geeft zijn boeken vaak een historische diepte.
Muziek maakt een belangrijk deel van de Turkse cultuur uit en de Turkse muziekindustrie is dan ook erg groot. Turkse muziek kent vele stijlen, die meestal terug zijn te leiden tot etnische muziek uit Centraal-Azië (traditionele Turkse muziek), Oost-Europa, Anatolië, het Midden-Oosten, de Kaukasus of Noord-Afrika. Traditionele Turkse muziek uit Centraal-Azië maakt gebruik van snaar- en slaginstrumenten, waaronder demondharp,bağlama enkanun. De bağlama (of saz) is hiervan behouden als belangrijkste instrument van de Turkse muziek. Traditionele etnische muziek (die veelal gebruikmaakt van andere instrumenten) is echter nog steeds populair, hoewel de populariteit per regio verschilt. Enkele van deze regionale instrumenten zijn dekemençe,tulum,oed,darboeka,ney,kaval,davul enzurna. Traditionele Ottomaanse muziek, voornamelijk muziek van dejanitsaren, heeft invloed gehad op westerse klassieke muziek. Componisten alsHaydn,Mozart enBeethoven schreven stukken die geïnspireerd waren door de Ottomaanse marsmuziek. Bekende voorbeelden hiervan zijn deRondo Ala Turca van Mozart en deTurkse Mars van Beethoven. Westerse klassieke muziek had ook enige invloed op de Turkse klassieke muziek, zo werd de Italiaanse componistGiuseppe Donizetti Pasha door SultanMahmud II uitgenodigd om een nieuwe muziekschool op te zetten.
Als onderdeel van verdere modernisering van Turkije vond in de jaren 30 van de twintigste eeuw een culturele revolutie plaats, die in vergelijking met revoluties in andere autoritair geleide landen redelijk succesvol was. Muziekinstrumenten werden gestandaardiseerd en duizenden stukken volksmuziek (Türkü) van de verschillende regio's werden door muzikanten en barden in samenwerking met de lokale overheden verzameld en landelijk gepubliceerd.[82] De staat en enkele particulieren verzorgden concerten in de nieuwe theaters die in de meeste Turkse steden verschenen in de vroege republikeinse periode, waar westers georganiseerde orkesten de verzamelde volksmuziek ten gehore brachten. Pas vanaf de jaren 50 werden westerse muziekstijlen echt populair onder de bevolking. Turkse bands gingen toen massaaljazz enrock-'n-roll uit het Westen coveren. In de jaren 60 en 70 werd Turkse rock,Anadolurock, geïnspireerd door westerse psychedelica folk- en rockbands, immens populair met artiesten zoals Erkin Koray, Cem Karaca,Barış Manço, de 3 broers van Üç Hürel en protestzangeresSelda Bağcan. Ook bağlama-spelerArif Sağ bracht in deze tijd psychedelische vertalingen van volksmuziek uit.Sezen Aksu is de bekendste zangeres in het popgenre, zij heeft veel invloed gehad op de Turkse muziekscene. Tussen de jaren 70 en 80 verloor westerse muziek wat aan populariteit ten opzichte vanArabesque, een Arabisch geïnspireerde muziekstijl. Sinds de jaren 90 wint westerse muziek weer aan populariteit en enkele Turkse artiesten, in Nederland vooralTarkan, scoorden zelfs in het Westen hits. Muziekgenres alshiphop,reggae,metal en elektronische dansmuziek namen erg toe in populariteit. Turkse artiesten geven hier hun eigen draai aan, door bijvoorbeeld traditionele Turkse muziek te mixen met elektronische dancebeats. In 2003 won Turkije het Eurovisiesongfestival met het liedjeEveryway that I can vanSertab Erener, een in Turkije beroemde zangeres, en het land doet het sindsdien erg goed bij hetEurovisiesongfestival.
De Turkse filmindustrie,Yeşilçam, ontstond aan het eind jaren 50 van de 20e eeuw in Istanboel. De films die hier geproduceerd werden waren niet goedgekeurd of gecensureerd door de overheid, wat voor veel acteurs en regisseurs resulteerde in lange gevangenisstraffen en/of verbanning vanwege het vaak confronterende en kritische karakter van de films. De belangrijkste regisseur van het Yeşilçam-tijdperk wasYılmaz Güney, eenKoerdische acteur/regisseur die films maakte over het zware leven van de gewone man. Güney zou een groot deel van zijn leven opgesloten zitten en stierf uiteindelijk in Frankrijk.Kemal Sunal speelde tussen de jaren 70 en 90 in tientallentragikomedische films, wat hem de bekendste acteur maakte. Turkse kanalen zenden nog dagelijks Kemal Sunal films uit. In het actie-genre kreegCüneyt Arkın bekendheid, en enkelemockbusters waar hij in speelde hebben ook buiten Turkije een cult-status verworven, zoalsDünyayı Kurtaran Adam ('De man die de wereld redde', ook bekend als 'Turkse Star Wars'). Hoewel kritische films lastiger te produceren werden wist de Turkse filmindustrie voort te bestaan tot in de jaren 80, wanneer het uiteindelijk verloor van detelevisie. In de laatste jaren werd de productie vooral toegelegd op gewelddadige en seksueel getinte films, om toch in ieder geval mannen naar de bioscoop te trekken. In de jaren 90 verschenen meerderearthouse-films die voortbouwden op de traditie van Güney en gelijktijdige Iraanse en Italiaanse films. Ze volgen een rustig tempo, vaak met lange pittoreske shots, dat in het eerste decennium van de 21e eeuw werd uitgewerkt door een nieuwe generatie Turkse regisseurs die internationale erkenning verkreeg.
Eten is in Turkije een sociale aangelegenheid en het vormt een belangrijk deel van de Turkse cultuur. De Turkse keuken is ook een internationaal gewaardeerde keuken met een lange traditie.[bron?] De keuken is zeer gevarieerd door de verschillende etnische groepen waaruit het Ottomaanse Rijk bestond, en de culturele tradities die de Ottomanen met zich hadden meegenomen uitCentraal-Azië en door de blootstelling aan verscheidene kookculturen die zij in hun tocht naar het westen hadden ontmoet. Traditioneel nomadenvoedsel zoalsyoghurt maakt nog steeds een belangrijk deel uit van de Turkse keuken. Elke regio heeft in Turkije haar eigen, vaak etnische, keuken.
De Turkse keuken maakt gebruik van een groot scala aan versekruiden,ongezouten noten,vers en gedroogd fruit, en gegrilde en gekooktegroenten. Meestal is een maaltijd een combinatie van diverse gerechten. Soepen, rijstschotels en brood maken voor Turken deel uit van de dagelijkse kost.
Diverse door de mens verteerbare graansoorten komen van nature voor in Zuidoost-Anatolië, in dit opzicht was het gebied uniek in de wereld. De eerste permanente nederzettingen van de mens verschenen dan ook in de vruchtbare vlakte tussen Antep en Aleppo, langs de huidige grens tussen Turkije en Syrië, waar deze wilde granen voor het eerst werden verzameld. De vochtige streek langs de noordkust is de enige in Turkije waar geen inheemse granen kunnen groeien, hier vormtmaïs een belangrijk gewas. De rijke graancultuur uit zich in de vele tientallen broodsoorten, van wit- en maisbrood tot meergranen, en in de verschillende noedels.
De Şakirin-moskee in Istanboel, de eerste waarvan het interieur is ontworpen door een vrouwelijke architect
De geschiedenis van de architectuur in Turkije begint bij de oudst bekende religieuze bouwwerken in de wereld: de tempelheuvels vanGöbekli Tepe aan de Syrisch-Turkse grens iets ten oosten van de oude stadUrfa. Op meerdere kunstmatige tempelbergen zijn restanten aangetroffen van ronde bouwwerken met losstaande en in de muur verwerkte grote T-vormige pilaren met dier- en mensmotieven. De bouwwerken, die gedateerd worden op zo'n 12.000 jaar oud, zijn na gebruik met opzet overdekt met een laag zand, waardoor zij in relatief goede staat bewaard zijn gebleven. Ook vindt men in Turkije de oudst bekende stad van de wereld,Çatal Hüyük, die zo'n 9000 jaar geleden ontstond. Dezeneolithische nederzetting kende nog geen straten; de huizen zijn strak tegen elkaar aan gebouwd en kunnen enkel via het dak worden betreden. Latere neolithische steden hebben wel gezamenlijke religieuze ruimtes, die geïnspireerd lijken op de tempels van Göbekli Tepe. Naast Çatal Hüyük en andere vroege nederzettingen in zuidelijk Anatolië zijn er restanten van Hettieten, Perzen, Grieken, Armeniërs, Romeinen, kruisvaarders, Mongolen en Turken te vinden in Turkije. De oude hoofdstad van de Hettieten,Hattusa, is met zo'n 4000 jaar oud een van de grotere en oudste nederzettingen in Anatolië. Veel Hettitische steden vormden later de basis voor nieuwe Griekse koloniën, waarvan veel meer architectuur bewaard is gebleven. Griekse en Romeinse tempels metKorinthische,Dorische ofIonische zuilen zijn in Turkije zeer talrijk, en zelfs in enkele grote Turkse steden te bezichtigen, hoewel nooit zo compleet als in Zuid-Italië of Griekenland. Bijzonderder zijn echter andere bouwwerken uit de oudheid zoals de talloze theaters, stadions, kerken, forten,odeions, zuilengalerijen en triomfpoorten, in relatief goede staat.
De grote etnische diversiteit, alsmede extreme klimatologische verschillen maken dat huizen in verschillende delen van het land radicaal anders worden gebouwd. InCentraal-Anatolië, dat 's zomers zeer droog en warm is en waar makkelijk in de grond te houwen is, zijn veel grotwoningen die verkoeling bieden. InCappadocië zijn zelfs enkele tientallen ondergrondse steden, waar duizenden christenen hun toevlucht zochten tijdens campagnes van de Romeinen en later de Arabieren. In de westerseEgeïsche Zeeregio en deMarmararegio zijn veel wit-gestucte bak- en natuurstenen huizen, zoals men ze ook aantreft op de Griekse eilanden voor de kust. Aan de natte en winderige kust in deZwarte Zeeregio zijn de huizen gemaakt van nauwkeurig gestapeld hout, op een stenen fundering. Soms worden de huizen alsvakwerk uitgevoerd met leem- of baksteenvulling, en op hooggelegen plekken worden zij het liefst aan deloefzijde van de berg gebouwd. In Istanboel en andere belangrijke steden vindt men ook tegenwoordig nog veel oude stadswoningen die volledig uit hout zijn opgetrokken. Soms is er echter niet meer bewaard gebleven dan een verwaarloosde gevel. In de oude Aramese en Armeense steden vanZuidoost-Anatolië zijn de huizen opgetrokken uitnatuursteen, maar op het platteland in het uiterste zuidoosten vindt men nog veel woningen van leem, het enige goedkope bouwmateriaal dat daar eeuwenlang voorhanden is geweest. Tegenwoordig verrijzen overal in het land grote constructies van beton, staal en glas; in 2010 groeide de Turkse bouwsector uit tot een van de grootste in de wereld. Turkse constructeurs zijn nu verantwoordelijk voor een groot deel van de bouw in Oost-Europa, Centraal-Azië en het Midden-Oosten.[83]
Het verhaal van de Turkse architectuur in Turkije begint bij de inval van deSeltsjoeken in Anatolië in de 12e eeuw. De eerste gebouwen die de Turkse heersers bouwden waren bedoeld om handelskaravanen en soldaten te huisvesten, zogenaamdekaravanserais. Deze waren in voorgaande eeuwen al verschenen in Iran en Centraal-Azië. Deze gebouwen hebben meestal een symmetrische opzet met één groot portaal en vertonen gelijkenis in stijl met eerdere werken verricht onder Seltsjoekse heerschappij in Iran. Andere bouwwerken uit deze periode omvatten met nametürbes, moskeeën, scholen (madrassa's) en ziekenhuizen. Vaak bestond een complex uit meerdere van dit soort publieke functies. De Beyliks (lokale heersers) in de noordoostelijke stedenErzurum,Sivas,Tokat enNiksar nodigden architecten en timmerlieden uit Iran en de Kaukasus uit om de voorheen Griekse steden van islamitische architectuur te voorzien. In deze steden vindt men de meeste en best bewaarde Seltsjoekse bouwwerken buitenKonya. Nadat de Seltsjoeken door de Mongolen waren vernietigd, kwamen in Anatolië andere Turkse clans op, van wie de architectuurstijl meer invloeden kende van de Byzantijnse laat-Romeinse christelijke architectuur. De stijlen waren goed verenigbaar omdat de nomadische Turken van oudsher in koepelvormige tenten leefden, en derhalve al een voorliefde hadden voor koepelarchitectuur. De Turkse bouwstijlen zouden later op hun beurt weer invloed hebben op de neo-orthodoxe kerkarchitectuur. De Ottomanen bouwden voort in de traditie van publieke functies. Nieuwe gebouwtypen waren onder andere overdekte handelsmarkten, gildehuizen en fontein-kiosken. MimarSinan was de belangrijkste Ottomaanse rijksarchitect en bouwde onder andere deSelimiye-moskee, deSüleymaniye-moskee en deSokollu Pasamoskee.
In de 18e en 19e eeuw is de Armeens-Ottomaanse architectenfamilieBalyan verantwoordelijk voor een groot deel van de bouwwerken voor het Ottomaanse hof. De familie studeerde op kosten van de sultan in Italië, en heeft vele barokke bouwwerken in Istanboel op haar naam staan, waaronder hetDolmabahçe-paleis, het Esma-Sultanhuis en deOrtaköy-moskee. Rijke Istanbulu (inwoners van Istanboel) vervingen in deze tijd hun houten gevels met natuursteen of gestuct baksteen en langs deIstiklal-avenue verschenen meerdere Europese ambassades, kerken en scholen, alle gebouwd in Europese stijlen gangbaar van het moment.Aan het eind van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw ontstaat er een nationale architectuurstroming, die in eerste instantie meereclectisch en historiserend is, maar na deTurkse Onafhankelijkheidsoorlog een veel meer modernistische hoek inslaat. Belangrijke moderne Turkse architecten waren onder anderenMimar Kemaleddin enSedad Hakkı Eldem; zij combineerden moderne technieken met traditionele architectuur. Een futuristisch ontwerp voor deKocatepe-moskee in Ankara vanVedat Dalokay in 1969 werd onder protest van conservatieve moslims gedwarsboomd, maar een aangepaste versie van het gebouw werd toch gebouwd inIslamabad, Pakistan. Ook tot in de 21e eeuw blijft er in de Turkse maatschappij een hang naar historiserende architectuur; veel van de nieuw gebouwde moskeeën blijven beperkt binnen de Ottomaanse vormentaal, maar ook daar lijkt in de 21e eeuw een modernisering in te komen, onder andere met de eerste moskee naar een ontwerp van een vrouwelijke architect.[84]
In Turkije isvoetbal de belangrijkste sport. De hoogste voetbaldivisie van het land heet deSüper Lig, waarin 20 clubs tegen elkaar uitkomen. Het grootste succes van het Turks voetbalelftal is het behalen van de derde plaats op hetWK 2002. Basketbal wint ook aan populariteit in Turkije. Het grootste succes van Turkije in het internationale basketbal kwam toen het land hetwereldkampioenschap basketbal 2010 organiseerde, waarbij hetTurks basketbalteam in de finale verloor van deVerenigde Staten. Het Turks vrouwenteam voor basketbal behaalde de zilveren medaille op hetEK 2011. Turkije is tevens gastland vanWK basketbal voor vrouwen 2014. Olieworstelen is sinds 1361 een traditie in Turkije en is van oudsher ontstaan, doordat het Turkse leger zich op deze manier voorbereidde op zijn veldslagen. Op het racecircuitIstanbul Park wordt onder andere deGrand Prix van Turkije gehouden. Andere populaire sporten zijn onder meervolleybal,worstelen,taekwondo,gewichtheffen en in toenemende mateextreme sporten zoalsskateboarden,surfen ensnowboarden.
Tapijten en textiel
Het weven van tapijten werd voor het eerst gedaan door deSeltsjoeken. Eerst werd het tapijtweven als kunst uitgevoerd, maar al gauw werd het kleed gebruikt als gebedskleed. Pas later werden echte tapijten gemaakt. De echte handgeweven tapijten zijn duur, maar ze gaan wel een leven lang mee.Er zijn drie verschillende tapijten:
De geknoopte tapijten met pool (halı)
Platte weefsels zonder pool (kilim)
Zijden tapijten
Turkije is in recente jaren uitgeroeid van een grote textielexporteur tot een modeland, van waaruit zowel westerse als moderne islamitische kleding zijn weg vindt naar het Midden-Oosten.
Feest- en gedenkdagen
Turkije kent een grote variëteit aanfestivals en feestdagen, waarvan sommige nationaal zijn, andere lokaal en weer andere religieus. Sommige feestdagen vinden elk jaar op dezelfde dag plaats, andere zijn gerelateerd aan demaankalender en veranderen van datum. In 1935 werd de nationale rustdag de zondag in plaats van de traditionele islamitischevrijdag.
Nationale feest- en gedenkdagen in Turkije
Nachtelijke festiviteiten op de Dag van de Republiek, Istanboel
23 april: Dag van het Kind (Çocuk Bayramı) herinnert aan de eerste zitting van de Nationale Vergadering van de Turkse republiek op die dag in 1923. Op deze dag nemen kinderen symbolisch plaats op de burgemeesterszetel om de politici te herinneren aan de toekomst van de volgende generaties.
19 mei: Jeugd en Sport Dag (Gençlik ve Spor Bayramı) herinnert aan de landing vanAtatürk inSamsun in 1919. Sinds 1938 wordt deze dag op basis van een wet gevierd en worden grote sportmanifestaties in de stadions gehouden.
30 augustus: Dag van de Overwinning (Zafer Bayramı) herinnert aan de dag van de overwinning op deGrieken bij Dumlupinar in 1922.
29 oktober: Dag van de Republiek (Cumhuriyet Bayramı) is de nationale feestdag die deproclamatie van de Turkse republiek in 1923 herdenkt.
10 november: Herdenkingsdag Mustafa Kemal Atatürk. Op de sterfdag vanAtatürk valt het leven om 9.05 uur voor een minuut volledig stil. Voetgangers blijven zwijgend op straat stilstaan en auto’s stoppen. Later op de dag lopen schoolkinderen in optocht rond met vlaggen.
Religieuze feestdagen
Offerfeest (Kurban Bayramı) wordt 70 dagen na het eind van de ramadan gevierd.
Suikerfeest (Şeker Bayramı) wordt gevierd aan het eind van de ramadan en duurt drie dagen. Het eten van zoetigheden staat centraal op de eerste dag.
Turkije is eenpresidentiële republiek met eenparlementair systeem. De grondwet regelt het wettelijk kader van het land. In het Turks staatsbestel heeft de president de functie van een staatshoofd. Als zodanig legt de president staatsbezoeken af en ontvangt de president ook ambassadeurs en presidenten van andere landen. Als staatshoofd symboliseert de president de eenheid van de staat. De president wordt sinds hetreferendum van 2007 verkozen voor een termijn van vijf jaar door middel van rechtstreekse verkiezingen.
De uitvoerende macht berust bij de minister-president en de ministerraad, die deel uitmaken van de regering. De wetgevende macht berust bij het eenkamerparlement, deGrote Nationale Assemblee van Turkije. De rechterlijke macht is onafhankelijk van de uitvoerende en de wetgevende macht. Het Grondwettelijk Hof spreekt zich uit over de conformiteit van de wetten en decreten.
Het algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen werd toegepast in 1933. Elke burger van Turkije, die op de dag van de stemming de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt, heeft het recht om te stemmen. De leeftijd om gekozen te worden werd in 2007 verlaagd van 30 naar 25 jaar, en in 2017 verder verlaagd naar 18 jaar.
Satellietfoto vanIstanboel, genomen vanuitISS (ongeveer 100 km breed)
Provincies en provinciale hoofdsteden zijn meestal gelijknamig. Uitzonderingen op deze gewoonte zijn de provinciesHatay (hoofdstad:Antiochië),Kocaeli (hoofdstad:İzmit) enSakarya (hoofdstad:Adapazarı). Provincies met de grootste bevolking zijnIstanboel (12,9 miljoen), gevolgd doorAnkara (4,6 miljoen),İzmir (3,8 miljoen),Bursa (2,5 miljoen) enAdana (2,0 miljoen).
Naar schatting woont 75,5% van de Turkse bevolking in stedelijke centra. De grootste stad Istanboel is het financiële, economische en culturele hart van het land.[85] Met meer dan 12 miljoen officiële inwoners is Istanboel tevens een van de grootste van Europa.
De Turkse defensie bestaat uit hetTurkse ministerie van defensie en dekrijgsmacht. De krijgsmacht bestaat uit hetleger, demarine en deluchtmacht. Degendarmerie en dekustwacht opereren in vredestijd als onderdeel van het ministerie van binnenlandse zaken. In oorlogstijd zijn ze ondergeschikt aan het leger en de marine. De stafchef van de Turkse strijdkrachten wordt benoemd door de president en legt verantwoording af aan de minister-president. De stafchef dient een termijn van twee jaar. De ministerraad is verantwoordelijk aan het parlement over vraagstukken op het gebied van nationale veiligheid en de adequate voorbereiding van de strijdkrachten ter verdediging van het land. De bevoegdheid om een oorlog te verklaren en om de gewapende troepen te stationeren naar het buitenland of elders in Turkije berust uitsluitend bij het parlement.[86]
De defensie van Turkije is op de Amerikaanse strijdkrachten na, de grootste gewapende macht in deNAVO. In 1998 kondigde Turkije een programma aan ter waarde van 160 miljard dollar over een periode van twintig jaar voor de modernisering van de Defensie in diverse projecten, waaronder tanks, straaljagers, helikopters, onderzeeërs, oorlogsschepen en aanvalsgeweren. Ongeveer 1,1 miljoen personen zijn in 2010 in actieve dienst bij de Defensie. Elke mannelijke staatsburger die gezond is, moet in het leger dienen voor een periode variërend van zes maanden tot twaalf maanden, afhankelijk van je opleiding en baanlocatie.Dienstweigering is niet mogelijk.
Turkije is een van de vijf NAVO-lidstaten die deel uitmaakt van het 'nuclear sharing'-beleid van de alliantie, samen metBelgië,Duitsland,Italië enNederland.[87] Ongeveer negentigB61-kernbommen bevinden zich op deLuchtmachtbasis Incirlik, waarvan er veertig aangewezen zijn voor gebruik door de Turkse luchtmacht.
Turkije is een niveau 3-partnerland van hetJoint Strike Fighter-programma (JSF).[88] Turkije doet mee met de internationale missies in het kader van de Verenigde Naties en sinds 1950 van de NAVO, inclusief de vredesmissies in Somalië, Joegoslavië en de ondersteuning van coalitietroepen in de Eerste Golfoorlog. Turkije onderhoudt 36.000 troepen in deTurkse Republiek Noord-Cyprus en heeft sinds 2001 troepen in Afghanistan als onderdeel van deInternational Security Assistance Force (ISAF). In 2006 heeft het Turkse parlement een vredesmacht van ongeveer 700 grondtroepen en patrouillevaartuigen ingezet als onderdeel van deUnited Nations Interim Force In Lebanon (UNIFIL) in het kielzog van hetIsraëlisch-Libanese Oorlog.[89]
Turkije is een van de oprichters van deVerenigde Naties (1945), deOESO (1961), deOIC (1969), deOVSE (1973), deECO (1985), deBSEC (1992) en deG20 belangrijkste economieën. Op 17 oktober 2008 kreeg Turkije devoorkeurstemmen van 151 landen en werd daarmee verkozen als niet-permanent lid van de VN-Veiligheidsraad, namens Western European and Others, samen met Oostenrijk, dat 132 stemmen kreeg. Turkije was eerder lid van de VN-Veiligheidsraad in 1951-1952, 1954-1955 en 1961.
In lijn met zijn traditionele westerse oriëntatie, zijn de betrekkingen met Europa altijd al een centraal onderdeel geweest van het Turkse buitenlands beleid. Turkije werd een stichtend lid van deRaad van Europa in 1949, toegepast voor geassocieerd lidmaatschap van deEEG (voorloper van deEuropese Unie) in 1959 en werd geassocieerd lid in 1963. Na decennia van politieke onderhandelingen heeft Turkije aanvraag ingediend voor het volledige lidmaatschap van de EEG in 1987 en werd het een geassocieerd lid van deWest-Europese Unie in 1992. Turkije bereikte een akkoord over een douane-unie met de EU in 1995 en isofficieel begonnen met de formele toetredingsonderhandelingen met de EU sinds 3 oktober 2005.
Een ander aspect van de definitie van de buitenlandse betrekkingen van Turkije zijn de banden met deNAVO-bondgenootVerenigde Staten. De gemeenschappelijke dreigingen van deSovjet-Unie zorgden voor nauwe bilaterale betrekkingen met Washington in deKoude Oorlog. Na de Koude Oorlog is het geostrategische belang van Turkije verschoven naar de nabijheid van hetMidden-Oosten, deKaukasus en deBalkan. Naast het onderbrengen van een belangrijke NAVO-vliegbasis in de buurt van Syrië en Irak voor de Amerikaanse activiteiten in de regio, zowel de status van Turkije als seculiere democratie en de positieve betrekkingen metIsraël, maakte Ankara een cruciale bondgenoot voor Washington.
Internationale naam van het land
In december 2021 verordonneerde de Turkse president dat het land zich in het diplomatieke verkeer in het Engels niet langer zou presenteren als(Republic of) Turkey, maar als(Republic of) Türkiye, wat in juni 2022 door deVerenigde Naties werd geaccepteerd.[90][91]
Gemiddeld inkomen in dollars per provincie in 2011. (Naarkoopkrachtpariteit in 2012 zo'n 60 % hoger dan onderstaand)[92]
■boven $ 14,000
■$ 12,000–14,000
■$ 12,000–10,000
■$ 8,000–10,000
■$ 6,000–8,000
■$ 4,000–6,000
■onder $ 4,000
Economische basis
Turkse (auto)bus- en vrachtwagenfabrikanten behoren tot de grootste wereldwijd
Na de crisis in 2001 groeiden de economische activiteiten tussen 2002 en 2007 sterk. Turkije behoorde in deze periode tot de snelst groeiende economieën van de wereld en steeg van de 26e naar de 15e plaats in de lijst van de grootste economieën ter wereld. De gemiddelde economische groei bedroeg tussen 2002 en 2007 7% per jaar. De basis voor de voorspoedige economische ontwikkeling vormden de doorgevoerde structurele hervormingen en het succesvollemacro-economische beleid.De abrupte val van deTurkse lira medio 2006 leidde tot een hogereinflatie en een verscherping van het monetaire beleid. Als gevolg hiervan vlakte de economische groei af. Onder invloed van de wereldwijde economische crisis daalde het groeitempo in 2008 fors.[93] Vanaf 2010 is Turkije weer terug op het groeitempo van voor de crisis. De Turkse economie groeide dat jaar met 8,9 procent. Daarmee was Turkije het land met de snelst groeiende economie van heel Europa.
In 2003 en 2004 heeft heteerste kabinet-Erdoğan het Turkse investeringsklimaat verbeterd door het invoeren van een veelvoud aan nieuwe wet- en regelgeving. Een voorbeeld is de wet voor buitenlandseinvesteringen, die het investeringsklimaat voor buitenlandse bedrijven sterk heeft verbeterd. Daarnaast besteedde het kabinet veel aandacht aan verdere herstructurering van de bancaire sector.Door de doorgevoerde structurele hervormingen is de Turkse economie stabieler geworden. De economische groei werd in de afgelopen jaren vooral gedreven door de particuliere vraag en de sterk stijgende export.De particuliere bestedingen bedragen ongeveer twee derde van het bruto binnenlands product. De overheidsconsumptie beloopt ongeveer 13,5 procent van het bbp.De economische groei is ook gebaseerd op een aantal eigenschappen van Turkije zelf: een redelijk goed opgeleide, jonge bevolking, lage arbeidskosten en een centrale positie ten opzichte van Europa, Azië en hetMidden-Oosten.
De Turkse economie werd voorheen vaak gekenmerkt door sterk fluctuerende en hoge inflatiecijfers. Sinds 2004 ligt de prijsstijging onder de 10 procent. In 2005 werdenzes nullen afgehaald van de Turkse lira na een revaluatie. Hetmonetaire beleid en loonmatiging hebben een belangrijke rol gespeeld bij het verkrijgen van een lagere inflatie. De EIU verwacht voor de komende jaren een verdere daling van de inflatie.
Turkije is een van de belangrijkste toeristische bestemmingen wereldwijd. Internationaal gezien stond Turkije in 2019 op de 6e plaats qua bezoekersaantallen. De grootste aantallen komen uit Duitsland, Rusland, Iran en Verenigd Koninkrijk. De toeristen die naar Turkije gaan vormen een gevarieerde mix vanmassatoeristen,cultuurtoeristen,natuurtoeristen,rugzaktoeristen,medisch-toeristen enwintersporttoeristen. Door het mediterrane klimaat zijn vooral de badplaatsen langs de kust populair zoalsBodrum,Alanya,Marmaris,Kuşadası enAntalya, de Turkse west- en zuidkust staat ook wel bekend als deTurkse Rivièra.
Daarnaast kent Turkije een rijke geschiedenis van vele culturen zoals deHettieten,Arameeërs,Grieken,Armeniërs,Perzen,Seltsjoeken enOttomanen. De meeste Turkse steden, zo ook aan de Turkse Rivièra, hebben een geschiedenis die bijna altijd teruggaat tot voor de Turkse periode en waarvan vaak nog resten te vinden zijn. Dat er in Turkije zo veel historische gebouwen intact zijn gebleven komt, doordat tijdens de Ottomaanse periode vaak restauratiewerk werd verricht. Grote historische steden alsIstanboel,BursaEdirne enİzmir zijn erg in trek bij toeristen, maar verspreid over het land vindt men nog honderden historische locaties, zoals de vele oude Griekse ruïnestedenTroje,Efeze,Pergamon,Milete,Hiërapolis,Myra,Priëne,Aphrodisias,Termessos,Sagalassos,Xanthos,Assos,Kaunos,Side,Sardis,Cnidus,Phaselis enDidyma. InAspendos is het best bewaarde theater uit de Oudheid te vinden.
In andere Anatolische steden zoalsAlanya,Erzurum,Iznik,Kayseri,Konya,Sivas enTokat zijn veel bouwwerken te vinden uit de tijd van hetSeltsjoekenrijk. Deze bouwwerken zijn gemakkelijk te onderscheiden van latere Turkse bouwwerken van de Ottomanen door hun massieve vormentaal, strak bruin natuur- of baksteen en fel groen en blauw tegelwerk. Onder het Ottomaanse Rijk werdenBursa en laterEdirne en Istanbul de hoofdsteden van het rijk. In deze steden staan dan ook de belangrijkste Ottomaanse bouwwerken, hoewel ze ook in andere Turkse steden te bewonderen zijn, alsmede in de Balkan, de Kaukasus en het Midden-Oosten. Typische Ottomaanse huizen vindt men onder andere in de stedenSafranbolu,Amasra enAmasya.
Minder bekende historische plaatsen zijn bijvoorbeeldMardin,Şanlıurfa enNusaybin, oude Armeense en Aramese steden, nu voornamelijk bewoond door Koerden, waar men nog steeds veel historische gebouwen kan bezichtigen. In het zuidoosten vindt men ookGöbekli Tepe, het tot nu toe bekende oudste (zo'n 11.500 jaar oud) tempelcomplex ter wereld, en ruïnesteden alsZeugma enKarkemish. Het centrale gedeelte van Anatolië,Cappadocië, staat bekend om zijn droge uitgestrekte vlakten met een unieke geografie. Het gebied, dat op UNESCO'swerelderfgoedlijst staat, herbergt onder andere tientallen ondergrondse steden, duizenden in steen uitgehakte woningen en kerken, tientallenkaravanserais en een van de oudste steden in de wereld,Çatal Hüyük. Ten noorden van Cappadocië liggenHattusa, de ruïnehoofdstad van het oude rijk van deHettieten, enAmasya, de oude hoofdstad van hetKoninkrijk Pontus. Hetnoordoosten van Turkije, nabij de stadTrabzon heeft een milder klimaat dan de rest van Turkije en is bijzonder groen en bergachtig, waardoor het in trek is bij wandelaars. In het uiterste oosten van het land, bij de grens met Armenië, ligtAni, een Armeense ruïnestad, en de bergArarat. Bijzonder aan Turkije is dat er bijna alles te beleven valt zoals in Saklikent, omdat het zo dicht bij Antalya ligt, is dit een van de weinige plaatsen ter wereld waar men 's ochtends kanskiën en 's middags kanzwemmen.
Aantal toeristen naar Turkije [2002-2019]
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016
2018
2019
13.256.000
17.517.000
19.819.000
26.336.000
28.510.852
31.782.832
36.837.900
25.352.213
39.488.401
51.747.198
Vervoer en verkeer
Een trein in TurkijeTurkije bouwt tussen de grote steden hogesnelheidslijnen, het eerste stuk tussenAnkara,Eskişehir enKonya is al operationeel
Turkije is momenteel bezig om zijn infrastructuur op West-Europees niveau te krijgen. Tientallen projecten waaronder bruggen, tunnels, metrolijnen, snelwegen en hogesnelheidslijnen moeten in 2023, bij het honderdjarig bestaan van de republiek, voltooid zijn.[97] Enkele opmerkelijke projecten rond Istanboel zijn de derde brug over de Bosporus, de spoortunnelMarmaray en eenautotunnel onder de Bosporus, en het graven van een kanaal ten westen van Istanboel voor vrachtschepen en olietankers.
Turkije is een belangrijk doorvoerland voor aardgas en olie: zo'n 10% van het wereldwijd transport van aardolie vindt in Turkije plaats. Het land heeft niet genoeg eigen fossiele brandstoffen om aan de binnenlandse vraag te voldoen, en is gedwongen zijn energie grotendeels te importeren uit buurlanden. Om op termijn zelfvoorzienend te zijn wordt gezocht naar reserves met proefboringen in de Zwarte Zee en de Middellandse Zee (tussen Hatay en Cyprus). Het JapanseMitsubishi gaat met het FranseAreva vier kerncentrales bouwen van het nieuwste model in de noordelijke provincieSinop.[100] Rusland bouwt momenteel (2022) de eerste set kerncentrales van Turkije in de zuidelijke provincieMersin. In 2030 wil de Turkse regering 30% van de benodigde energie met kernenergie opwekken. Bijkomend voordeel is dat de CO2-uitstoot hiermee wordt beperkt. Turkije stootte 5,02 ton per inwoner uit (2018), ongeveer gelijk aan het wereldgemiddelde. Omdat het land voor een groot deel bergachtig is, haalt het tevens een groot deel van zijn energie uit waterkrachtcentrales; zo'n 25%. In 2013 werd deDerinerdam in de noordoostelijke provincieArtvin in werking gesteld, een van de hoogste dammen in de wereld, en de enige slanke dubbelgekromde. Hoewel het potentiaal van waterkracht in Turkije de energievraag ruim overstijgt, wegen de ecologische, sociale en culturele nadelen voor veel lokale burgers niet op tegen economische winsten. Sinds eind jaren 90 heeft een groot deel van de huizen in Turkije zonneboilers voor warm water, maar het land maakt nog amper gebruik van zonnecellen voor het opwekken van elektriciteit. Wel zijn er begin 21e eeuw in het noordwesten van het land diverse windparken gebouwd.
In 2014 produceerde het land 31 miljoenton olie-equivalent (Mtoe), 61% fossiele en 39% duurzame energie. (1Mtoe = 11,63 TWh, miljardkilowattuur). Dat was niet genoeg voor de energievoorziening, hetTPES (total primary energy supply): 122 Mtoe. Het land importeerde 94 Mtoe fossiele brandstof meer dan het exporteerde.
Van de energie ging ongeveer 37 Mtoe verloren bij conversie, vooral bij elektriciteitsopwekking. 5 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor eindgebruikers resteerde 80 Mtoe waarvan 18 Mtoe = 205 TWh elektriciteit[101] die voor 21% duurzaam opgewekt werd.[102]
↑Hooker, Richard, Ancient Greece: The Persian Wars. Washington State University, Washington, United States (6 June 1999). Gearchiveerd op20 november 2010. Geraadpleegd op22 december 2006.
↑David Noel Freedman (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing, pp. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. Geraadpleegd op 24 March 2013.
↑Wink, Andre (1990). Al Hind: The Making of the Indo Islamic World, Vol. 1, Early Medieval India and the Expansion of Islam, 7th–11th Centuries. Brill Academic Publishers, pp. 21. ISBN 978-90-04-09249-5.
↑The Seljuk Turks. peter.mackenzie.org. Gearchiveerd op4 maart 2016. Geraadpleegd op 9 August 2014.
↑Faroqhi, Suraiya (1994). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. Cambridge University Press, "Crisis and Change, 1590–1699", pp. 507. ISBN 978-0-521-57456-3.
↑Bulut, Mehmet (2001). Ottoman-Dutch economic relations in the early modern period, 1571-1699, Hilversum. ISBN 90-6550-655-1.
↑Charles A. Truxillo (2012), Jain Publishing Company, "Crusaders in the Far East: The Moro Wars in the Philippines in the Context of the Ibero-Islamic World War".
↑Içduygu, Ahmet; Toktas, Şule; Ali Soner, B. (1 February 2008). "The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey". Ethnic and Racial Studies 31 (2): 358–389. doi:10.1080/01419870701491937.
.svg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
