Tuffieten in de Eifel. Jongere tuffiet (rechts) is afgezet over oudere (links). De hoek geeft aan dat ze van verschillende bronvulkanen afkomstig zijn.Huis uit Tufsteen, Rieden, Eifel, DuitslandIn deze close-up zijn goed verschillendexenolieten te herkennen; restanten van andere gesteenten in eenmatrix van vulkanische as
Tufsteen,[1]tuf oftuffiet is eensedimentair gesteente van door eenvulkaan uitgestoten materiaal. Het kan bestaan uit verschillende componenten, maar het bindende materiaal isvulkanische as. Hierin zijn gesteentefragmenten van de vulkaan of het omringende gesteente te vinden. Brokstukjestefra in de vorm vanlapilli klitten samen met vulkanische as tot tufsteen. Onder anderevulkanisch glas (obsidiaan) wordt in tuffiet aangetroffen.
Tuffieten worden afgezet rond explosieve vulkanen. As en puin worden de atmosfeer in gestoten, vaak met materiaal van eerdere afzettingen erbij. Omdat de grootste en zwaarste brokstukken het dichtst bij neervallen, is het materiaal dat het verst van de bron wordt afgezet het fijnst en meest gelijkmatig. Na verloop van tijd verhardt dit puin doordat water in de laag dringt, ermee reageert en er tufsteen ontstaat. Er zijn tufsteenformaties bekend van 230 km² met een gemiddelde dikte van 30 meter.[2]
Geologisch jonge voorbeelden van tufsteenlagen uit het midden-Tertiair totPleistoceen zijn onder meer te vinden in deEifel in Duitsland.
Tufsteen is een relatief zachte steensoort die gemakkelijk te bewerken is. Gemalen tufsteen noemt mentras, dit wordt toegevoegd aanmetselspecie voor een vaster en waterdicht metselwerk.
In demiddeleeuwen werd tufsteen vaak gebruikt als bouwmateriaal. In Nederland betrof dit vooral Römer tufsteen uit de omgeving vanMayen. Het werd vooral gewonnen in de Eifel, verscheept vanaf de haven vanAndernach en verhandeld via plaatsen alsKeulen,Utrecht enDeventer, waarna het over deRijn enIJssel verder werd verscheept naar bouwplaatsen. Vooral kerken werden in tufsteen gebouwd, maar ook profane gebouwen zoalspaltsen en woonhuizen. Tufstenen woonhuizen uit de 12e eeuw in Deventer,Zutphen en Utrecht behoren tot de oudste stenen huizen van Nederland. Vanaf de dertiende eeuw werd tufsteen steeds vaker vervangen door de dichtbij te producerenbaksteen.
Er bestaan meer dan 5000 soorten tufsteen, in vele kleurschakeringen en hardheidsgraden, die worden ingedeeld naar de samenstelling (porfiertuf,basalttuf,trachiettuf enleuciettuf) of ofwel naar vindplaats.[3]In Nederland zijn met name de Duitse tuffen veel toegepast, met name
