Tsjechië (Tsjechisch:Česko), officieel deTsjechische Republiek (Tsjechisch:Česká republika), is een land inCentraal-Europa. Het land grenst in het westen en noordwesten aanDuitsland, in het noorden aanPolen, in het oosten aanSlowakije en in het zuiden aanOostenrijk. Sinds 1 januari 1993[5] vormt Tsjechië een zelfstandig land, daarvoor was het het westelijke deel vanTsjecho-Slowakije.
Tot decennia na de splitsing van Tsjecho-Slowakije in Slowakije en Tsjechië in 1993 blijven er enkele problemen bestaan met betrekking tot de naamgeving van Tsjechië. In het Tsjechisch blijft de lange vorm van de naam (Česká republika, Tsjechische republiek) veel gebruikt, ondanks de pogingen van overheden, geografen en taalkundigen om mensen over te halen de korte vormČesko te gebruiken. In het Nederlandse taalgebied wordt een korte naam gebruikt (Tsjechië), maar in veel andere talen blijft de lange vorm gangbaar. De Nederlandse naam "Tsjechië" is in feite een soortgermanisme.[6] Zo wordt in het Engels vaakCzech Republic gebruikt in plaats vanCzechia en in het FransRépublique tchèque in plaats vanTchéquie.
In het Nederlands werd tot in de 20ste eeuw vooral de naamBohemen gebruikt om het huidige Tsjechië aan te duiden. Deze naam had overigens betrekking opBohemen enMoravië als twee te onderscheiden provincies maar aangeduid onder de eerste naam. De huidige naam Tsjechië is aangepast aan het Tsjechische spraakgebruik. Voor 1945 was de bevolking gescheiden in Duitsers en Tsjechen, die tot aan het begin van de nationale strijd rond het midden van de 19de eeuw tezamen nog als een multinationaal volk beschouwd konden worden. Sinds deVerdrijving van de Duitsers is de bevolking uni-nationaal geworden en kan zij in plaats van het historische Boheems juister Tsjechisch genoemd worden. Dat heeft overigens als verwarrend effect dat ook historische situaties en personen nu als 'Tsjechisch' worden aangeduid terwijl zij toen als Duits golden.
In de Tsjechische media wordt het woord "Česko" steeds meer gebruikt. Veel Tsjechen zijn echter tegen het gebruik van deze naam. Het bijvoeglijk naamwoord vanČesko, "český", is namelijk ook het bijvoeglijk naamwoord vanČechy (Bohemen). Zo betekent het woord dus zowel "Tsjechisch" als "Boheems". Het gebruik van het woord "Česko" wordt dus niet op prijs gesteld door de inwoners van de twee andere regio's van het land;Moravië enTsjechisch-Silezië. In feite is dithetzelfde wanneer het woord "Engeland" wordt gebruikt om het geheleVerenigd Koninkrijk aan te duiden, en "Holland" als men heelNederland bedoelt. Hierbij moet worden aangetekend dat veel Tsjechen (zowel in Bohemen als Moravië en Silezië) in de spreektaal zelf vaak "Čechy" gebruiken om Tsjechië in zijn geheel aan te duiden en daarmee juist eenpars pro toto gebruiken. Als alternatief wordt soms door Tsjechen verwezen naar Tsjechië met "republika" (de republiek) als verkorte vorm van "Česká republika".
De oudst bekende bewoners stonden onder invloed van een Keltische cultuur die Midden-Europa grotendeels omvatte. Rond het begin van de jaartelling woonden de Germaanse stammen van deMarcomannen enQuaden in het gebied. Zij sloten zich in de 4de eeuw aan bij deSueben en namen deel aan devolksverhuizingen waarbij hun leidende adel het woongebied overliet aan de uit het noordwesten komende GermaanseLangobarden. Deze trokken op hun beurt naar Italië en lieten aan het einde van de 6de eeuw het land over aan uit het noordoosten komende Slavische stammen.
In de 7de eeuw ontstond onder leiding van de Frankische koopmanSamo het eerste Slavische rijk. Na de dood van Samo valt dit rijk uiteen. HetGroot-Moravische Rijk, met zijn machtsbasis in het huidige oosten van Tsjechië, vulde dit machtsvacuüm op. Dit rijk bezweek uiteindelijk op zijn beurt onder aanvallen van deMagyaren.
In de eeuwen daarna wisten lokale machthebbers zich tot ‘duces’ (hertogen) op te werken en in de 9de eeuw slaagde het geslacht vanPřemysliden erin om erkend te worden in een overkoepelend koningschap. Om zich te kunnen blijven handhaven, erkenden deze koningen op hun beurt de Duitse Keizer boven zich en namen zij het christendom aan. Binnen hetHeilige Roomse Rijk (Duitse Rijk) werden de Boheemse koningen een belangrijke macht die tijdelijk ook inPolen hun gezag vestigden enSilezië blijvend binnen hun machtssfeer kregen.
Historische landen van het huidige Tsjechië
Door huwelijksallianties met Duitse vorsten ging in 1309 het koningschap over op het geslacht van de Luxemburgers en daarmee werden de banden met de overige Duitse landen nog sterker, wat een reactie opriep in de vorm van een religieus conflict: deHussietenopstand die zich aan het begin van de 15de eeuw tegen het kerkelijk oppergezag vanRome richtte en het Duitstalige patriciaat in de steden verjoeg. Na een periode van normalisatie nam de invloed uit de omringende Duitse landen weer toe en in 1621 ontlaadde zich opnieuw de oude tegenstelling, maar nu werd ze op een veel grotere schaal uitgevochten in deDertigjarige Oorlog, een strijd tussen lutherse vorsten en steden en rooms-katholieke vorsten die de Duitse landen verwoestte en het Duitse Rijk voorgoed in onmacht zou brengen. Die strijd begon met een veldslag (deSlag op de Witte Berg bij Praag) waarin de niet-katholieke lagere adel het onderspit moest delven. 200.000 edelen en burgers moesten daarop het land verlaten.
De keizers, behorend tot hethuis Habsburg, voerden met harde hand deContrareformatie door en werden erfelijke koningen van Bohemen, wat zij zouden blijven tot 1918. Bohemen en Moravië waren sindsdien kroonlanden van wat later Oostenrijk-Hongarije zou gaan heten. De Duitse, culturele invloed zou in die periode zeer sterk toenemen en dominant worden totdat na het midden van de 19de eeuw het Tsjechische nationalisme opleefde en de strijd aanging met de Duitstaligen en hun cultuur.
Na deEerste Wereldoorlog werd in 1918 het Oostenrijks-Hongaarse Rijk verdeeld in nationale staten, en konden de Tsjechen het heft in eigen handen nemen in een Tsjecho-Slowaakse republiek. Want inmiddels hadden de Slowaken zich ook bij de nieuwe staat aangesloten.
Een kwart van de bevolking van de nieuwe republiek - in het bijzonder in de grensgebieden van Bohemen en Moravië - was Duitstalig, zij werden ook welSudeten-Duitsers genoemd. In 1918 wilden zij zich bij Oostenrijk aansluiten, maar na hetVerdrag van Saint-Germain kwamen hun woongebieden definitief bij Tsjecho-Slowakije. De vermeende achterstelling van deze Duitstaligen was voornazi-Duitsland aanleiding om te streven naar hun bevrijding door een annexatie van hetSudetenland en in 1938 kreeg het daar internationale toestemming voor in hetVerdrag van München. OokSlowakije besloot zich toen af te scheiden als onafhankelijke republiek. Het overgebleven gebied werd in 1939 door Duitsland bezet alsprotectoraat Bohemen en Moravië.
Na de bevrijding doorAmerikaanse enSovjetlegers in 1945 verkeerde het Tsjechische gebied in chaos; hoewel de schade aan gebouwen meeviel, was vooral in de laatste jaren de nazirepressie sterk toegenomen. Conform hetprogram van Košice en deBeneš-decreten van 1945 werden drie miljoen Sudeten-Duitsers en een half miljoen Hongaren uit het herstelde Tsjecho-Slowakije verdreven. Vooral deverdrijving van de Duitse bevolking in de huidige Tsjechische landen ging gepaard met veel bloedvergieten. Zie ooketnische zuivering.
Bij deFluwelen Revolutie werd het communistische regime geweldloos omvergeworpen
Na deTweede Wereldoorlog werd de Tsjecho-Slowaakse staat hersteld, al werd (onder dwang) een gedeelte van het vooroorlogse grondgebied,Roethenië, overgedragen aan deSovjet-Unie. Sinds juli 1945 nam de invloed van de communisten vooral in het Tsjechische gebied toe. In 1948 vond een communistische staatsgreep plaats en werd het land een communistische dictatuur. Sindsdien behoorde het land tot het Oostblok en was het geïntegreerd met andere staten in hetWarschaupact als tegenhanger van deNAVO. In 1968 brak een kortstondige liberalisering van het officiële socialisme tijdens de zgn.Praagse Lente aan. Troepen van hetWarschaupactmaakten hieraan een einde. DeFluwelen Revolutie (1989) maakte aan de alleenheerschappij van de communistische partij een einde en herstelde de democratie in Tsjecho-Slowakije.
Op 1 januari 1993 maakte Tsjechië zich ook los van de inmiddels opgeheven staatTsjecho-Slowakije, nadatSlowakije de unie met Tsjechië vreedzaam verlaten had. In 1999 trad Tsjechië toe tot de NAVO en op 1 mei 2004 tot deEuropese Unie; er trad een snellere versterking van westerse invloeden en verdergaande liberalisering van het marktsysteem op. In het eerste halfjaar van 2009 was Tsjechië voor het eerstvoorzitter van de Europese Unie.
Een aantal grote rivieren ontspringt in Tsjechië. Zo heeft deElbe zijn bron in hetReuzengebergte. Enkele andere grote rivieren in Bohemen zijn deMoldau (Vltava), deBerounka en deSázava. Een grote rivier in Moravië is deMorava, en ook deOder ontspringt daar. Voor een overzicht van de rivieren in Tsjechië, zie delijst van rivieren in Tsjechië.
Het laagste punt van Tsjechië met een hoogte van 115 meter isHřensko, waar de Elbe het land verlaat. Het hoogste punt is deSněžka. De 1602 meter hoge top van deze berg ligt in het Reuzengebergte op de grens van Tsjechië en Polen. Voor een overzicht van de hoogste bergen van Tsjechië, zie delijst van bergen in Tsjechië.
Tsjechië is bestuurlijk verdeeld in veertienregio's (Tsjechisch:kraj). De regio's zijn op hun beurt verdeeld in totaal 6249 gemeenten.[8] Tussen de regio's en de gemeenten zit de laag van de 77districten (okres). Officieel zijn deokresy in 2003 afgeschaft, maar de gebiedsindeling wordt nog veel gebruikt. De Tsjechische hoofdstadPraag is zowel gemeente als regio en district.
Het klimaat van Tsjechië behoort tot het Midden-Europese type waarin het klimaat van west naar oost gaande een steeds sterkercontinentaal karakter krijgt. Streken in de dalen van Bohemen hebben een laag neerslagcijfer. Weer andere gebieden in Bohemen hebben een instabieler klimaat, dat lijkt op het Nederlandse klimaat. Het waait alleen wat minder hard en er valt veel meer sneeuw. De gemiddelde neerslag is in de dalen 450 tot 650 mm per jaar en in de bergen 1000 tot 2000 mm.
In de winter valt er geregeld sneeuw in de berggebieden, in de lager gelegen gebieden wisselen sneeuw en regen elkaar af. De gemiddelde januaritemperatuur over de periode 1961 tot 1990 varieert van ongeveer minus 6°C in de berggebieden tot vlak onder het vriespunt in de grote, lager gelegen, steden zoals Praag.[9] In de bergen blijft de sneeuw gewoonlijk tot het midden van het voorjaar liggen. In deze periode staan de rivieren op hun maximum hoogte, vanwege de smeltende sneeuw. In de zomer (vooral juli) kunnen de temperaturen boven de 30 graden uitkomen. De gemiddelde temperatuur in de bergen is dan maar zo'n 11 graden, in de steden ligt het rond de 19.[9] De gemiddelde temperatuur duikt meestal begin oktober weer onder de 10-graden-grens.[10]
Hiernaast de klimaatdiagrammen van de wijkRuzyně in Praag en de bergLysá hora in het noordoosten van Tsjechië. Te zien is dat de temperatuur op de berg lager ligt dan in de stad, en dat er veel meer neerslag valt. In de categorieClimate diagrams of the Czech Republic opWikimedia Commons zijn meer klimaatdiagrammen van andere locaties in Tsjechië te vinden.
Bij de laatste volkstelling had het land 10.436.560 (2011) inwoners.[3] Verreweg het grootste deel van de bevolking (ongeveer 95%) behoort tot de etnische groep van deTsjechen. DeMoraviërs (3,8%) worden meestal ook tot de Tsjechen gerekend. De grootste groepen van minderheden bestaan uitSlowaken,Duitsers,Polen enRoma. Volgens de volkstelling in 2001 woonden er 11.746 Roma in Tsjechië. Het werkelijke bevolkingsaandeel van de Roma ligt waarschijnlijk veel hoger. Om verschillende redenen, een zwak nationaal bewustzijn, discriminatie of identificatie als Tsjechen, geven veel Roma een andere etniciteit op dan ze in werkelijkheid hebben.[11]
Volgens hetWorld Factbook van de CIA bedraagt de levensverwachting bij de geboorte in Tsjechië 78,6 jaar in 2024. Bij vrouwen ligt de verwachte ouderdom hoger dan bij mannen, 81,8 jaar tegenover 75,6 jaar.[12]
Zo'n 97% van de bevolking spreekt hetTsjechisch, wat ook de voertaal is op scholen en bij de overheid. Alleen in de grensstreken hebben sommige inwoners de taal van het buurland als moedertaal, zo spreken zo'n 50.000 mensen in hetErtsgebergteDuits en wordt in het noorden door ongeveer 50.000 TsjechenPools gesproken. Tot slot spreken zo'n 140.000 inwoners hetRomani.[14]
Bij de volkstelling van 2011 gaf 34% van de Tsjechen aan geen religie aan te hangen. Verder is 10,3% van de bevolking katholiek, 0,8% protestant en 9% hangt een andere religie aan. De overige 45% van de bevolking gaf geen antwoord op de vraag betreffende zijn of haar religie. Tsjechië behoort daarmee tot de minst religieuze landen in de wereld en heeft naChina enJapan het grootste percentage atheïsten.[15]
In 2005 is er door de Europese Unie een onderzoek gedaan onder de toenmalige 25 lidstaten. Hierin kwam naar voren dat 30% van de Tsjechen "niet denkt dat er wat voor soort god of geest dan ook bestaat" en 50% gelooft dat er "een soort geest ofbovennatuurlijke kracht bestaat". Slechts 19% van Tsjechië gelooft dat er een god bestaat. Dit percentage was ten tijde van het onderzoek het op een na laagste van Europa, alleen inEstland denkt een kleiner deel van de bevolking dat er een god bestaat (16%).[16]
Doordat Tsjechië van oudsher een katholiek land is zijn vooral de christelijke feesten, zoalsKerstmis enPasen, belangrijk. Tijdens het kerstfeest worden overal in het land kerststallen opgericht. De grootste bewegende kerststal ter wereld bevindt zich inJindřichův Hradec.[18] Naast de christelijke feesten zijn er verscheidene typisch Tsjechische feestdagen. Zo vinden op de avond van 30 april de zogenaamdeheksenverbrandingen plaats (de verdrijving van de winter) en wordt op 6 juli stilgestaan bij het overlijden vanJohannes Hus. Op 8 mei wordtDag van de Overwinning en Bevrijding gevierd.
Op het gebied van musea, theaters en kerken is het meeste te zien in Praag. In de hoofdstad bevinden zich hetNationaal Museum en hetNationaal Theater, alsmede verschillende grote kerken, waaronder de Sint-Vituskathedraal. Het concertgebouwRudolfinum is bekend als het thuispodium van hetTsjechisch Filharmonisch Orkest. In verschillende Europese steden vinden jaarlijks grote festivals plaats op het gebied van onder andere muziek en film. In Praag is elk jaar in mei hetPraagse Lente-festival voor klassieke muziek en in juli vindt in Karlsbad hetInternationaal filmfestival van Karlsbad plaats. In juni verandertČeský Krumlov jaarlijks in een middeleeuwse stad met dans- en theatervoorstellingen tijdens hetSlavnosti pětilisté růže-festival.
Populair Tsjechisch gerecht: varkensvlees metknoedels en zuurkool
Zoals de meeste Europeanen gebruiken de Tsjechen drie maaltijden per dag. De hoofdmaaltijd is meestal het uitgebreide warme eten tussen de middag. Het eten van de Tsjechen heeft een grote invloed gehad op, maar is ook sterk beïnvloed door de keukens van de omringende landen. Een belangrijke oorzaak hiervan is de gemeenschappelijke geschiedenis in de vorm vanOostenrijk-Hongarije. Veel bekende Tsjechische gerechten zijn ook te vinden in andere landen, zoals deapfelstrudel en deguláš. Tijdens de warme maaltijd wordt veelal vlees gegeten met deegwaren of aardappels. Vis is vrij zeldzaam en ook groente wordt traditioneel weinig gegeten. Dit laatste is de laatste jaren echter wel in opkomst doordat er steeds meer belangstelling is voor gezonde voeding. Enkele typisch Tsjechische gerechten zijnBramborák (aardappelpannenkoeken),topinky (geroosterd brood) enčeský knedlík (Boheemseknoedels).
De bekendste Tsjechische drank is hetpilsener bier. Dit type bier is, naar men zegt, inPilsen uitgevonden doorJosef Groll. Naast pils worden er ook vele andere soorten bier geschonken. Bier wordt niet alleen gedronken maar ook veel gebruikt bij de bereiding van voedsel. Ook de Tsjechische sterke drankBecherovka is populair. InMoravië wordt Slivovice (Slivovitsj) als nationale drank beschouwd.
Hetwapen van Tsjechië is een schild bestaande uit vier kwartieren, met in elk kwartier het centrale element uit het wapen van een van de drie historische regio's. In het eerste en vierde kwartier staat de leeuw vanBohemen, in het tweede kwartier de adelaar vanMoravië en in het derde kwartier de adelaar vanSilezië (Tsjechisch-Silezië).
Het volkslied van Tsjechië heetKde domov můj (Waar is mijn thuis). Het lied is afkomstig uit het theaterstukFidlovačka aneb žádný hněv a žádná rvačka, geschreven doorJosef Kajetán Tyl. De muziek is gecomponeerd doorFrantišek Škroup. In het theaterstuk heeft het lied twee coupletten, maar alleen het eerste couplet wordt gebruikt als volkslied.
In Tsjechië staan twaalf locaties op deWerelderfgoedlijst vanUNESCO. Alle locaties zijn cultureel erfgoed. Hier onder een lijst met de Tsjechische onderdelen van de Werelderfgoedlijst.
Tsjechië heeft een ontwikkelde economie met in 2014 eenBBP per hoofd van de bevolking vanUS$ 19.563.[19] Dat is naSlovenië enEstland het hoogste van alle voormalige communistische landen. Sinds 1999 herstelt het land zich van een recessie, vooral door de groeiende export naar de Europese Unie (vooralDuitsland), buitenlandse investeringen en de groei van de binnenlandse vraag.
De belangrijkste industrieën van Tsjechië zijn onder andere de machinebouw, deijzer- enstaalproductie, metaalbewerking, chemische productie,elektronica, bier, glas en keramiek. De belangrijkste agrarische producten zijnsuikerbieten,aardappelen,tarwe enhop.
Grote Tsjechische bedrijven zijn het energiebedrijfČEZ en autofabrikantŠkoda. ČEZ staat genoteerd aan dePraagse effectenbeurs. De belangrijkste graadmeter van de beurs van Praag is dePX Index.
In Tsjechië wordt betaald met deTsjechische kroon (koruna). Sinds de splitsing van Tsjecho-Slowakije is dit de nationale munteenheid. Het is de bedoeling dat Tsjechië op termijn overgaat op deeuro, maar er is nog geen streefdatum voor de invoering vastgelegd.[20]
Tsjechië was sterk afhankelijk van de aanvoer van olie uit Rusland. In 1995 kreeg het land een aansluiting met deTrans-Alpinepijpleiding.[21] In mei 2023 kondigde het Tsjechischestaatsbedrijf MERO ČR een investering aan van US$ 73 miljoen, waardoor de capaciteit wordt verdubbeld tot acht miljoen ton olie. In januari 2025 was het project gereed waarmee Tsjechië nog minder afhankelijk is geworden van Russische olie.[22]
Het land produceerde 29 miljoenton olie-equivalent (Mtoe) in 2014. (1 Mtoe = 11,63 TWh, miljard kilowattuur.) De energiebronnen waren vooral fossiel (59%) en nucleair (27%). Dat was niet genoeg voor de energievoorziening, het TPES (total primary energy supply): 41 Mtoe. Het land importeerde 12,5 Mtoe fossiele brandstof meer dan het exporteerde.
Van de energie ging ongeveer 12 Mtoe verloren bij conversie, vooral elektriciteitsopwekking met kolen en uraan. 3 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor energie eindgebruikers resteerde 25 Mtoe waarvan 4,8 Mtoe = 56 TWh elektriciteit.[23]
De uitstoot van kooldioxide was 97 megaton, dat is 9 ton per persoon,[24] tweemaal het wereldgemiddelde (4,5 ton per persoon).[25]
De bouw van de eerste snelweg in het gebied van het huidige Tsjechië begon in 1967. Er werd een begin gemaakt aan deD1. Op 12 juli 1971 waren de eerste 21 kilometer van het traject gereed en in 1980 waren Praag en Brno met elkaar verbonden.[26] Pas na de val van hetIJzeren Gordijn begon hetTsjechische snelwegennet zich in rap tempo te ontwikkelen. Inmiddels heeft Tsjechië 1 276 km kilometer aanautosnelweg (dálnice). Sinds 1 januari 2016 worden 438 kilometer voormalige autowegen (rychlostní silnice) tot autosnelwegen geteld. De lengte van het totale wegennet van Tsjechië is 55.583 kilometer.[27] Voor het rijden op de meeste autosnelwegen en enkele autowegen is de aanschaf van eentolvignet verplicht.[28]
Verreweg het grootste vliegveld van het land isluchthaven van Praag, gelegen in de wijkRuzyně in het noordwesten van de hoofdstad. De overige internationale vliegvelden in Tsjechië zijn gevestigd inBrno,Ostrava,Karlsbad enPardubice. De nationale luchtvaartmaatschappij isCzech Airlines. Voor passagiers- en goederenvervoer binnen het land wordt nauwelijks gebruikgemaakt van vervoer per vliegtuig, omdat binnenlands vervoer goedkoper is over land. Naast de internationale vliegvelden zijn er nog een aantal kleinere vliegvelden die vooral gebruikt worden voor sportvliegtuigjes en reddingsoperaties.[29]
De Tsjechische spoorwegmaatschappij, deČeské dráhy, beheert nagenoeg alle spoorwegtrajecten in Tsjechië. De lengte van het totale spoorwegennetwerk van de České dráhy is 9501 kilometer. Maar 2943 kilometer isgeëlektrificeerd. In totaal heeft het bedrijf in 2003 171.984.000 passagiers vervoerd, waarvan 1.661.000 op internationale trajecten.[30] Bijna alle spoorwegen in het land zijn uitgevoerd innormaalspoor. Het grootste en belangrijkste station is stationPraha hlavní nádraží, het hoofdstation van Praag. Een overzicht van alle spoorlijnen in Tsjechië staat op delijst van spoorlijnen in Tsjechië.
Tsjechië is eenparlementairerepresentatief democratischerepubliek. Volgens de grondwet is depresident hetstaatshoofd en deminister-president het hoofd van de regering. Dewetgevende macht maakt gebruik van eentweekamerstelsel, bestaande uit deKamer van Afgevaardigden (Poslanecká sněmovna Parlamentu České republiky) en deSenaat (Senát Parlamentu České republiky). Samen vormen deze kamers hetParlement van de Tsjechische Republiek.[32]De Kamer telt 200 leden, die voor een termijn van vier jaar worden gekozen. Er zijn 81 senatoren, die een zittingstermijn hebben van zes jaar. Om de twee jaar vinden verkiezingen plaats voor een derde deel van de Senaat. Anders dan de Kamer kan de Senaat niet tussentijds worden ontbonden. De Kamer van Afgevaardigden heeft meer macht dan de Senaat. Zo is de regering alleen verantwoording verschuldigd aan de Kamer. De Kamer heeft ook meer wetgevende bevoegdheden dan de Senaat: de Senaat kan een wetsontwerp afkeuren en terugsturen naar de Kamer, maar de Kamer kan de wet alsnog aannemen met absolute meerderheid van de stemmen.
Het staatshoofd, de president, wordt sinds 2013 verkozen via directe verkiezingen. Tot die tijd werd de president gekozen op een verenigde vergadering van beide kamers van het parlement. Hij wordt gekozen voor een duur van vijf jaar en is eenmaal aansluitend herkiesbaar. Vergeleken met parlementaire stelsels in andere landen heeft het Tsjechische staatshoofd relatief veel macht. De president benoemt en ontslaat de premier en hij is opperbevelhebber van de strijdkrachten. Hij heeft het recht om een wetsvoorstel naar het parlement terug te sturen (opschortend vetorecht). Als de Kamer de wet opnieuw aanneemt met een absolute meerderheid van de stemmen, wordt deze echter alsnog van kracht. De president mag de zittingen van zowel Kamer als Senaat bijwonen en hij mag bovendien op eigen verzoek het woord voeren. Hij hoeft geen verantwoording af te leggen voor zijn functioneren.
Leden van de regering kunnen lid zijn van de Kamer of de Senaat. De regering moet binnen dertig dagen na haar benoeming het vertrouwen van de Kamer vragen (niet van de Senaat). Bij de stemming is een gewone meerderheid van de afgevaardigden voldoende. De minister-president heeft in theorie meer bevoegdheden dan de vakministers; hij kan hen opdragen zich aan bepaalde richtlijnen te houden.
Volgens de grondwet moeten de verkiezingen voor de Kamer van Afgevaardigden worden gehouden op grond van een stelsel van evenredige vertegenwoordiging, terwijl de verkiezingen voor de Senaat plaatsvinden volgens het meerderheidsstelsel (in twee ronden). Voor de Kamerverkiezingen is Tsjechië onderverdeeld in 14 kiesdistricten, die overeenkomen met de 14 regio’s. Tsjechië maakt gebruik van de volgende landelijke kiesdrempels:
Kiesdrempel
Aantal partijen of bewegingen
5%
1
10%
coalitie van 2
15%
coalitie van 3
20%
coalitie van 4 of meer
De kandidaten worden per kiesdistrict gekozen. In Tsjechië is het mogelijk om voorkeurstemmen uit te brengen op maximaal twee kandidaten. Als een kandidaat meer dan 7 procent van de stemmen krijgt die op een partij zijn uitgebracht, dan krijgt hij een zetel in de Kamer. Bij de Senaatsverkiezingen wordt gebruikgemaakt van enkelvoudige kiesdistricten en twee ronden. Om in de eerste ronde gekozen te worden, moet een kandidaat de absolute meerderheid van de stemmen in zijn district hebben gekregen. Anders vindt een tweede ronde plaats tussen de twee kandidaten die de meeste stemmen hebben gekregen. Degene die wint krijgt een zetel in de Senaat.
De procedure voor de verkiezing van de president is ingewikkeld. De kandidaat die in de eerste ronde de absolute meerderheid van de stemmen van alle afgevaardigden én van alle senatoren heeft gekregen, wordt president. Indien hij niet voldoende stemmen krijgt, volgt binnen veertien dagen een tweede ronde. Degene die de meeste stemmen van de afgevaardigden en degene die de meeste stemmen van de senatoren heeft gekregen, gaan door naar de tweede ronde. Dat kan evenwel dezelfde kandidaat zijn. President wordt degene die de (gewone) meerderheid van de stemmen van zowel afgevaardigden als senatoren heeft gekregen. Als uit deze tweede ronde toch geen president tevoorschijn komt, dan vindt – eveneens binnen veertien dagen – een derde ronde plaats. Gekozen is dan degene die de meerderheid van de stemmen van de aanwezige afgevaardigden en senatoren tezamen heeft gekregen. Lukt dat niet, dan vinden nieuwe presidentsverkiezingen plaats.
Regionale verkiezingen vinden plaats volgens het stelsel van evenredige vertegenwoordiging, waarbij per regio een kiesdrempel geldt van 5 procent. Het is mogelijk om voorkeurstemmen uit te brengen. Bij gemeenteraadsverkiezingen is de eventuele indeling in kiesdistricten een gemeentelijke aangelegenheid. Het aantal vertegenwoordigers is afhankelijk van het aantal inwoners. Het is mogelijk om voorkeurstemmen uit te brengen.
Bij de verkiezingen voor de Kamer van Afgevaardigden van Tsjechië van 2 en 3 juni 2006 kreeg De Democratisch Burgerpartij het grootste aantal stemmen (35,4%) gevolgd door deČSSD (32,3%') en deKSČM (12,8%). De ODS vormde een meerderheidsregering samen met deGroene Partij (SZ) en deChristendemocratische Unie-Tsjecho-Slowaakse Volkspartij (KDU-ČSL) onder leiding vanMirek Topolánek. Na twee jaar was de regering haar meerderheid kwijt doordat vier politici uit eigen gelederen zich onafhankelijk verklaarden. Zodoende had de inmiddels vijfdemotie van wantrouwen wel succes en viel de regering. Tot de verkiezingen in 2010 werd het land daarna geleid door een interim-regering onder leiding vanJan Fischer.Bij de verkiezingen bij 2010 wonnen de Sociaal Democraten (ČSSD) nipt maar met verlies van zetels ten opzichte van 2006. Twee nieuwe conservatief liberale partijen,TOP09 enPublieke Zaak, behaalde respectievelijk 24 en 16 van de 200 zetels. Het lukte de Democratische Burgerpartij (ODS), nu onder leiding vanPetr Nečas, een meerderheid te vormen met de twee nieuwe partijen en zodoende de winnaar van de verkiezingen buiten de regering te houden. In 2013 moest Nečas aftreden als premier vanwege betrokkenheid bij een corruptieschandaal dat draaide rondom zijn stafchef én maîtresse Jana Nagyova. Nadat er vanuit de regeringspartijen verschillende vervangers werden voorgedragen en ook president Zemans voorkeur niet op de benodigde vertrouwen van het parlement kon rekenen, volgden er in oktober 2013 verkiezingen. Deze werden wederom gewonnen door de Sociaal Democraten (ČSSD) met 21%, daarop volgend een nieuwe partijANO 2011 van miljonairAndrej Babiš met 19%.
Volgens de grondwet moeten internationale overeenkomsten die voorzien in de overdracht van bevoegdheden van Tsjechië aan een internationale organisatie door het parlement worden goedgekeurd. Er moet echter eenreferendum worden uitgeschreven als dit expliciet bij wet wordt geregeld. Deze bepaling is in 2002 in de grondwet terechtgekomen met het oog op de toetreding van Tsjechië tot de Europese Unie. Het referendum over de EU-toetreding is in juni 2003 gehouden. Op lokaal niveau kunnen ook volksraadplegingen worden gehouden, namelijk als een bepaald percentage inwoners hierom heeft gevraagd.
Kinderen zijn in Tsjechië vanaf hun zesde jaar leerplichtig.[33] De basisschool is bedoeld voor kinderen van 6 jaar tot 15 jaar.[34] Getalenteerde leerlingen verlaten vaak na de zesde klas al de basisschool om naar hetgymnasium te gaan. Op de leeftijd van 19 jaar kunnen de Tsjechen naar deuniversiteit.[33] De meeste scholen worden gefinancierd door de Tsjechische staat. Er bestaan echter ook enkele particuliere scholen en scholen die gefinancierd worden door de kerk.[35] Voor een overzicht van de verschillende universiteiten en hogescholen in Tsjechië, zie delijst van hogeronderwijsinstellingen in Tsjechië.
Naast het voetbal isijshockey populair. Het Tsjechisch mannen ijshockeyteam staat na de Olympische Winterspelen van 2010 vijfde op deIIHF Wereldranglijst.[37] Het nationale team is sinds de splitsing van Tsjecho-Slowakije vijfmaalwereldkampioen geworden, waarvan de laatste keer in 2010. De nationale ijshockeycompetitie is deExtraliga, waarinHC Sparta Praag de bekendste deelnemer is.
Andere sporten waarin Tsjechen bekend zijn geworden, zijn onder andere tennis, schansspringen en atletiek. Bekende Tsjechische tennissers zijnIvan Lendl, die achtgrandslamtoernooien won enMartina Navrátilová met 59 grandslamtitels. In de atletiek is vooralEmil Zátopek bekend, die in de jaren 40 en 50 van de twintigste eeuw meervoudig olympisch kampioen was en meerdere wereldrecords heeft gelopen op onder andere de 10 kilometer. Recenter zijn de prestaties van meerkamperRoman Šebrle, die Europees en olympisch kampioen en wereldkampioen is geworden. Een bekende Tsjechische schansspringer isJakub Janda, die meerdere wereldbekerwedstrijden op zijn naam schreef.Čerťák is een bekende schansspringlocatie. Op deze locatie in het stadjeHarrachov staan vijf schansen, waaronder eenskivliegschans.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)