Eenspits oftorenspits is eenconische ofpiramidale structuur boven op een gebouw dat vaak het hoogste gedeelte van een bouwwerk vormt, uitgevoerd in steen of in hout bekleed met leien of lood. Vaak wordt een dergelijke puntige of taps toelopende structuur toegepast als bekroning op torens en andere gebouwen, maar kunnen ook als losstaand object toegepast worden.Etymologisch komt het woord spits van hetNieuwhoogduitsespitza en hetOudhoogduitsespizza, "punt" betekenend.[1] Het Engelse woordspire is afgeleid van het Angelsaksische "speer".
Symbolisch gezien hebben spitsen twee functies. De eerste is het verkondigen van macht. Een spits, met de herinnering aan de speerpunt, geeft de indruk van kracht. De tweede is het omhoog reiken in de richting van de hemel. Het hemelse en hoopvolle gebaar van de spits is een reden voor zijn toepassing in religieuze gebouwen. Een spits op een kerk of kathedraal is niet alleen een symbool van vroomheid, maar wordt vaak gezien als een symbool van de rijkdom en het prestige van de orde, of opdrachtgever die opdracht gaf voor de bouw.
Spitsen worden als architectonisch ornament veelvuldig aangetroffen op christelijke kerken bovenop of in plaats van dekerktoren. Hoewel elk kerkgenootschap kan kiezen om een spits toe te passen in plaats van een toren, is het ontbreken van een kruis op het bouwwerk een vaker voorkomend verschijnsel op rooms-katholieke en andere pre-reformatorische kerkgebouwen.
Anno 2010 is de grootste spits onderdeel van de architectuur van een ander gebouw, namelijk de Q1 woontoren aan de Gold Coast in Australië.
Spitsen zijn ook bekend als solo-structuur, in de manier waarop obelisken gebruikt worden. In de modernistische bewegingen van de 20e eeuw begon men met het bouwen van kantoorgebouwen in de vorm van een vrijstaande torenspits. Sommige bekende gebouwen, zoals deSpace Needle in de stadSeattle, die de spits gebruikt als een getuigenis van de burgerlijke macht en hoop, in het geval van dit voorbeeld is het ook een verwijzing naar de deelname van Seattle in de lucht- en ruimtevaartindustrie.
Een spits markeerde de aanwezigheid van degotische kerk vanaf een afstand en maakte hiermee reclame voor de verbinding naar de hemel. De lange slanke piramidevormige twaalfde-eeuwse torenspits op de zuidelijke toren van deKathedraal van Chartres is een van de vroegste torenspitsen. Opengewerkte torens waren een verbazingwekkende architecturale innovatie, te beginnen met de vroeg-veertiende-eeuwse toren van dekathedraal van Freiburg, waarin de doorboorde stenen bij elkaar werden gehouden door ijzeren muurankers. De opengewerkte torenspits, is volgens Robert Bork[2], een "radicale maar logische uitbreiding van de gotische tendens tot een skeletstructuur." Het organische skelet van de torenspitsen vanAntoni Gaudí van deSagrada Família inBarcelona zijn een uitvloeisel van deze gotische tendens. Ontworpen en begonnen door Gaudi in 1884, werden ze pas voltooid in de20e eeuw.
InEngeland doet "spits" onmiddellijk denken aan deKathedraal van Salisbury. De 123 meter hoge toren met spits, gebouwd tussen 1320 en 1380, is een van de hoogste van die periode, en op zijn manier is hij zo opmerkelijk als hetColosseum inRome of hetParthenon inAthene. Een soortgelijke, maar iets kleinere torenspits werd gebouwd in bijvoorbeeldLeighton Buzzard in het BritseBedfordshire, dat aangeeft dat de populariteit van de spits wijdverbreid was over Europa tijdens deze periode. In het Verenigd Koninkrijk worden torenspitsen in het algemeen alleen toegepast bij kerkelijke gebouwen, met als uitzondering op deze regel de torenspits opBurghley House, gebouwd voor deLord Chancellor vanElizabeth I van Engeland in 1585.
In de vroege Renaissance was de toepassing van de spits in de mode in heel Europa. Na de vernietiging van de 135 m hoge toren van deSint-Lambertuskathedraal (Luik) is de 123 meter hoge toren met spits van de kathedraal vanAntwerpen het hoogste kerkelijke bouwwerk in deLage Landen. Tussen 1221 en 1457 werden de rijk versierde open torenspitsen gebouwd voor deKathedraal van Burgos in Spanje.
Opmerkelijk is dat men inItalië de torenspits nooit echt omarmd heeft als een architectonisch element, maar men de voorkeur gaf aan de klassieke stijlen. De gotische stijl was een kenmerk van het Germaanse Noord-Europa en was nooit de Italiaanse smaak, en de weinige gotische gebouwen in Italië lijken altijd niet passend.
De mix van de klassieke stijlen met een spits kwam veel later. In 1822 bouwdeJohn Nash in LondenAll Souls Church, een circulaire klassieke tempel metIonische zuilen met daarboven een spits ondersteund doorKorinthische zuilen. Of dit is een gelukkig huwelijk is van stijlen of een ruwe vermenging, is een kwestie van individuele smaak.
In de 19e eeuw kende de neogotiek geen grenzen. Met de technologische vooruitgang, de productie van staal en de vooruitgang in bouwtechnieken, genoot de torenspits een ongekende opwelling door middel van architectuur. Zo zijn de spitsen van deDom van Keulen, eeuwen eerder ontworpen, maar werden uiteindelijk voltooid in dit tijdperk.
Spitsen zijn nooit echt uit de mode geraakt. In de twintigste eeuw bood gewapend beton nieuwe mogelijkheden voor opengewerkte torenspitsen.
Er zijn verschillende variaties van torenspitsen en onderling zijn er verschillende combinaties mogelijk. Typen zijn onder andere:
.jpg)
.jpeg)
·
·
| Onderdelen kruiskerk: | apsis ·chevet ·crypte ·doksaal ·doopkapel ·hoogkoor ·kerktoren ·kloostergang ·kooromgang ·koorsluiting ·kruising ·narthex ·oksaal ·pandhof ·priesterkoor ·schip ·spits ·straalkapel ·transept ·vieringtoren ·westwerk ·zijbeuken ·zijkapel |
| Bouwkundige onderdelen: | arcade ·beuk ·boog ·kapiteel ·koepel ·kraagsteen ·kruispijler ·lichtbeuk ·luchtboog ·luchtboogstoel ·pijler ·scheiboog ·steunbeer ·travee ·triforium ·ui ·zadeldak ·zuil |
| Gewelfvormen: | koepelgewelf ·kruisgewelf ·kruisribgewelf ·netgewelf ·spitstongewelf ·stergewelf ·straalgewelf ·tongewelf ·waaiergewelf |
| Onderdelen gewelf: | diagonaalrib ·gewelfschotel ·gewelfsleutel ·gordelboog ·lierne ·muraalboog ·sluitring ·sluitsteen ·tierceron |
| Decoratieve onderdelen: | archivolt ·baldakijn ·communiebank ·dakruiter ·frontaal ·gebrandschilderd glas ·glas in lood ·hogel ·koorhek ·kruisbloem ·lantaarn ·maaswerk ·pinakel ·register ·roosvenster ·timpaan ·waterspuwer ·zwik |