Tirana (Albanees:Tiranë, bepaalde vormTirana;Gegisch:Tirona) is dehoofdstad en veruit degrootste stad (bashki) vanAlbanië. De stad is gelegen in het centrum van het land aan de rivieren deIshëm en deLanë, zo'n veertig kilometer oostelijk van de havenstadDurrës. De stad heeft 557.070 inwoners (2011) en de hele agglomeratie Tirana telt ruim 900.000 inwoners (2021). Tirana is bovendien de hoofdplaats van degelijknamige prefectuur, waar ongeveer 32,2% van de totale bevolking van Albanië woont.
Tirana werd in 1920 de hoofdstad van Albanië. In dat jaar was het nog maar een klein plaatsje, dat bij wijze van compromis tussen het noorden en het zuiden van Albanië de hoofdstad mocht worden. In de loop van de 20e eeuw is Tirana ooit veel grotere plaatsen alsShkodër,Durrës enKorçë gaan overvleugelen en is de stad in vrijwel alle opzichten de belangrijkste van het land geworden. De regering en het parlement, deVolksvergadering van Albanië, zijn er gevestigd, en ook het presidentieel paleis staat in het centrum van de stad.
De streek rond Tirana wordt al vanaf de oudesteentijd (paleolithicum) bewoond, getuige vondsten uit die periode. In de huidige stad zijn resten van eenRomeinse villa uit de tweede of derde eeuw gevonden. In het begin van de zesde eeuw liet deByzantijnse keizerJustinianus I in Tirana een versterking aanleggen, waarvan delen van de muren heden nog in het centrum van de stad te zien zijn.
Pas in het begin van de 17e eeuw werd Tirana een echte stad: volgens de overlevering stichtte deOttomaanse generaal enAlbanese edelmanSulejman Pasja in1614 de stad: op een kruispunt van wegen bouwde hij een moskee (de huidigeEt'hem Bey-moskee),marktplaats enhamam. De stad zou oorspronkelijkTehran hebben geheten: Sulejman had voor de stichting van Tirana namelijk een succesvolle campagne gevoerd tegen hetPerzische Rijk derSafawiden, en noemde zijn nederzetting naar de Perzische stadTeheran. In1789 begon Molla Bey, de kleinzoon van Sulejman Pasja, met de bouw van de Et'hem Bey-moskee. Ze werd door zijn zoon Haxhi Et'hem Bey in1821 afgewerkt.
Tirana bleef tot het begin van de 20e eeuw een kleine stad, totdat de hoofdstad van Albanië in1920 op hetCongres van Lushnjë vanLushnjë naar Tirana werd verplaatst. In korte tijd werd Tirana daarna de grootste en belangrijkste stad van het land. Het paleis van koningZog I en hetparlementsgebouw werden in de jaren 20 aangelegd.
De prefectuur Tirana wordt in het westen begrensd door deAdriatische Zee, maar in tegenstelling tot het westelijke districtKavajë, ten zuiden van Durrës, wordt het district Tirana uitsluitend door land omgeven. De hoofdstad ligt op een hoogte van 110 meter in het overgangsgebied tussen de kustvlakte rond Durrës in het westen en het meer heuvelige landschap in het oosten. Direct ten oosten van Tirana ligt de bergDajt, het centrum van hetgelijknamige nationaal park, en een populaire daguitstapjesbestemming onder veel stedelingen.
Tirana grenst volgens de wijzers van de klok aan de gemeentenPaskuqan,Dajt, Farkë, Vaqarr,Kashar, Bërxull enKamëz, de zesde stad van het land.
Administratieve componenten (njësitë administrative përbërëse) na de gemeentelijke herinrichting[3] van 2015 (inwoners tijdens de census 2011 tussen haakjes):
ZieSkanderbegplein voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Centraal in de stad ligt hetSkanderbegplein (Sheshi Skënderbej), dat kolossale afmetingen heeft en in 2011-2012 volledig werd heringericht. Het is genoemd naar Albaniës nationale heldSkanderbeg, die in de 15e eeuw gedurende verschillende decennia standhield tegen de oprukkendeTurken.
Vanaf het Skanderbegplein loopt in noordelijke richting deBulevardi Zogu I, die het plein met de ringweg (Unaza) en hetstation van Tirana verbindt. In zuidelijke richting loopt de statigeBulevardi Dëshmorët e Kombit ('boulevard der martelaren van de natie'), die de Lanërivier kruist. Deze laan huisvest onder meer een aantal overheidsgebouwen en het piramidevormige voormaligeMausoleum van Enver Hoxha (Piramida) en eindigt op hetSheshi Nënë Tereza ('Moeder Teresaplein'), waar het hoofdgebouw en het rectoraat van deUniversiteit van Tirana (Universiteti i Tiranës) liggen. AanSheshi Italia ('Italiëplein') net ten oosten van Sheshi Nënë Tereza liggen het luxueuzeSheraton Hotel Tirana en hetAir Albania Stadion, ook bekend als de Arena Kombëtare (nationaal stadion).
Net ten zuiden van Sheshi Nënë Tereza en Sheshi Italia ligt op en rond een heuvel het 230 hectare groteParku i Madh ('groot park'), de bij joggers, wandelaars en vissers populaire groene long van de stad. In het park liggen deNationale Martelarenbegraafplaats van Albanië (Varrezat e Dëshmorëve të Kombit) — de grootste begraafplaats van het land — met het twaalf meter hoge standbeeldMoeder Albanië (Nëna Shqipëri) en hetBritseTirana Park Memorial Cemetery. Op beide begraafplaatsen liggen gesneuvelden uit deTweede Wereldoorlog. Aan de voet van het park ligt een artificieel meer met net ten westen ervan een zwembadencomplex.
Ten westen van de Bulevardi Dëshmorët e Kombit loopt parallel deRruga Ibrahim Rugova, tot 2012 de Bulevardi Dëshmorët e 4 Shkurtit ('boulevard der martelaren van de vierde oktober'). Tussen beide lanen ligt ter grootte van een huizenblok het centrale stadsparkParku Rinia ('jeugdpark') met het iconische moderne restaurantcomplexTajvani ('Taiwan').
De wijkBlloku ('het blok'), ten zuidwesten van Parku Rinia, wordt in het oosten door de Rruga Ibrahim Rugova en in het noorden door de Lanë begrensd. Blloku was tijdens decommunistische periode voorbehouden aan hoge functionarissen van het regime, en verboden terrein voor de gewone man. Tegenwoordig is het een geliefde uitgaanswijk, met talrijke restaurants, cafés en bars. Aan deRruga Ismail Qemali ligt het voormalige huis van dictatorEnver Hoxha tegenover een aaneenschakeling van horecazaken met in de zomer terrasjes vol jongeren.
Westelijk van Blloku ligt hetSelman Stërmasi-stadion (Stadiumi Selman Stërmasi), het tweede stadion van de stad.
In deRruga e Elbasanit, een blok ten oosten van het Mausoleum van Enver Hoxha en het Qemal Stafastadion, liggen verschillende ambassades, waaronder die vanRusland en deVerenigde Staten.
Tirana telt twee voetbalclubs:KF Tirana enPartizan Tirana. De clubs komen uit in de hoogste voetbalcompetitie van het land: deKategoria Superiore. De succesvolste voetbalclub is KF Tirana; de club won 26 landstitels. Partizan Tirana won de landstitel 17 keer. De wedstrijden tussen deze (vooral politieke) rivalen staan bekend als de derby van Albanië.
De van oorsprong Tiranese club Dinamo Tirana (18 landstitels) veranderde haar naam in 2023 naarFC Dinamo City en vestigde zich inElbasan, een stad ongeveer 40 kilometer van Tirana vandaan.
In Tirana stond van 1947 tot en met 2016 hetQemal Stafastadion. Dit stadion had een capaciteitvan 19.700 toeschouwers. Dit nationale stadion werd gebruikt voor interlands van hetAlbanees voetbalelftal en thuiswedstrijden van Partizan Tirana. KF Tirana en Dinamo Tirana speelden Europese wedstrijden ook in het Qemalstafa Stadion.
De thuisbasis van KF Tirana is hetSelman Stërmasistadion. Dit stadion biedt plaats aan 9.500 toeschouwers. Ook Dinamo Tirana speelde geregeld wedstrijden in dit stadion.
In november 2019 werd het moderneAir Albania Stadion geopend op de plek waar het Qemal Stafastadion stond. Het stadion biedt plaats aan 22.500 toeschouwers. Sinds de opening speelt het Albanees voetbalelftal er zijn wedstrijden. Daarnaast maken verschillende Albanese voetbalclubs ook gebruik van het stadion. In mei 2022 werd in het stadion de eerste finale van deUEFA Conference League gespeeld.
Het in 2019 geopendeAir Albania Stadion, het voetbalstadion van het Albanese voetbalelftal
Sinds 2022 ligt er in Tirana eensportaccommodatie, genaamdKompleksi Partizani, met een capaciteit van 4.500 toeschouwers. Het is de thuishaven van Partizan Tirana.
De stad beschikt over een grote arena voorbasket- envolleybal, die tijdens deKosovo-oorlog in 1999 werd gebruikt om vluchtelingen in op te vangen. BasketbalclubsB.C. Partizani Tirana enPBC Tirana komen uit in de hoogste divisie in het Albanese basketbal en zijn respectievelijk het succesvolste (33 titels) als het op een na succesvolste (18 titels) teams van het land.
.jpg)
.svg)
.svg)
