Diagram uit 1862 dat het tijdverschil tussen Washington, D.C., U.S.A. en talrijke steden, verspreid over de hele wereld, in beeld brengt. In het hart van de klokjes worden de afstanden (in mijlen) tussen de betreffende steden en Washington weergegeven.
Eentijdzone is een gebied op aarde met gelijke (standaard)tijd. De zones zijn ontstaan na een eeuwenlange ontwikkeling in hetmeten van detijd. Vooral door de ontwikkeling van het spoorvervoer ontstond de nood aan een veralgemeende tijd. Eerder werd per plaats een lokale tijd aangehouden, gebaseerd op de (gemiddelde) lokale 12.00 uur-tijd.
De tijd in een bepaalde tijdzone wordt aangegeven als het tijdverschil van de zone metUTC. UTC is nagenoeg hetzelfde als GMT (Greenwich Mean Time).
De aarde draait in 24 uur om haar as. Als de aarde in 24 zones wordt verdeeld, is theoretisch iedere tijdzone van één uur 360°/24 = 15° breed. Denulmeridiaan vanGreenwich is het centrum van de UTC. Deze tijdzone strekt zich in theorie uit van 7,5° westerlengte tot 7,5° oosterlengte. DeMidden-Europese tijdzone (UTC+1) strekt zich dan in theorie uit van 7,5° oosterlengte tot 22,5° oosterlengte. In de praktijk volgen tijdzones vaak landsgrenzen en hanteren landen uit praktische overwegingen de tijdzone van een belangrijk buurland. Een voorbeeld zijn deBenelux,Frankrijk enSpanje die gezien hun ligging de Greenwich-tijd zouden moeten hanteren, maar de Midden-Europese tijd gebruiken sinds de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog.
De verdeling van de aarde in 24 tijdzones van 15° breed is hoofdzakelijk theoretisch en wordt voornamelijk op volle zee ininternationale wateren gebruikt (zogenaamde nautische tijd of zeetijd). Er bestaan in de praktijk meer dan 24 verschillende tijdzones. Dit heeft twee oorzaken. In de eerste plaats verschillen niet alle tijdzones een geheel aantal uren vanUTC. Ook halve uren en kwartieren komen voor. Zo hanteert bijvoorbeeldAfghanistan een tijdzone vanUTC+4:30 enNepal een tijdzone vanUTC+5:45.Venezuela hanteerde tot 1 mei 2016 een tijdzone vanUTC−4:30. In de tweede plaats zorgt het grillige verloop van deinternationale datumgrens ervoor dat sommige plaatsen meer dan 12 uur verschillen ten opzichte van UTC. In totaal zijn er wereldwijd 40 verschillende tijdzones in gebruik.
Er zijn 21 landen die meerdere tijdzones beslaan. Het land met de meeste tijdzones isFrankrijk: door de veleoverzeese gebieden zijn dat er in totaal 12 (gedurende de zomertijd 13).Rusland heeft de meeste opeenvolgende tijdzones, namelijk 11 (vanUTC+2 tot en metUTC+12). DeVolksrepubliek China is het grootste land met één tijdzone: sinds 1949 hanteert het hele landUTC+8.[1] UTC+8 komt globaal overeen met dezonnetijd in de, in het oosten van het land liggende, hoofdstadPeking. In het westen van het land wijken klok en zonnetijd aanzienlijk van elkaar af. De grens tussen Afghanistan en China is de landgrens met het grootste tijdverschil, namelijk 3,5 uur (UTC+4:30[2] naarUTC+8).
Iedere dag op aarde begint officieel op deLine-eilanden inKiribati, waar men 14 uur voor loopt op UTC, begint 26 uur later op de onbewoondeAmerikaanse eilandenHowland enBaker, die onder een (nautische) tijdzone vallen die 12 uur achter loopt op UTC, en eindigt daar nog eens 24 uur later. Twee consequenties hiervan zijn dat iedere datum 50 uur lang ergens op aarde voorkomt en dat gedurende twee uur per etmaal (namelijk tussen 10:00 en 12:00 uur UTC) erdrie verschillende data in gebruik zijn: als het bijvoorbeeld inReykjavik (UTC+0) 10:30 uur is, dan is het 23:30 uur de vorige dag inAmerikaans-Samoa (UTC−11) en 0:30 uur de volgende dag opKiritimati (UTC+14).
Vanouds werd op elke plek op aarde de lokale tijd gehanteerd. Als de zon in het zuiden stond, was het twaalf uur. Eenzonnewijzer wees dan altijd de juiste tijd aan. Met de komst van nauwkeurige uurwerken lukte dat niet meer en ging men over naar demiddelbare zonnetijd. Nog altijd gold dat elke plaats zijn eigen tijd had. Dat werd nauwelijks opgemerkt doordat er weinig gereisd werd, en bovendien waren de reistijden lang.Veel mensen hadden zelf geen klok ofhorloge maar gebruikten de klok op dekerktoren.Detorenklok hoefde niet precies gelijk te lopen, want iedereen keek op dezelfde klok.
Door de komst vanspoorwegen enradio kwam de noodzaak een uniforme tijd in te voeren. In België werd in 1892 de tijd vanGreenwich (GMT) ingevoerd.[3]
In Nederland was de situatie ingewikkelder: in1866 besloten de Nederlandse spoorwegbedrijven dat allestationsklokken detijd van Amsterdam zouden aanhouden. Sommigegemeenten besloten dat hun burgerlijke tijd gelijk zou zijn aan de spoortijd, maar andere hielden vast aan de lokale tijd, waardoor de torenklok niet dezelfde tijd aangaf als de stationsklok.
In1892 besloten de spoorwegen om in Nederland GMT aan te houden. Deze was 19 minuten en 32,13 seconden achter op de tijd van Amsterdam. De meeste plaatsen in Nederland hielden zich inmiddels aan de Amsterdamse tijd. Pas in1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland, en dus ook voor de spoorwegen, zou gelden. Met ingang van 17 maart 1937 werd de tijd vereenvoudigd tot GMT + 20 minuten.
Historie van tijdzones in Nederland
In1940 werd door de Duitse bezetter zowel in Nederland als België deMidden-Europese Tijd ingevoerd, die een uur voor is op de tijd van Greenwich en ruim 40 minuten op de tijd van Amsterdam. (In België gold dit ook tussen 1914 en 1918 in de door de Duitsers bezette gebieden.)
Van1916 tot1945 kende Nederlandzomertijd om hetenergieverbruik te verminderen; in België was dat van 1918 tot 1945. In1977 werd de zomertijd in beide landen opnieuw ingevoerd.
