Thomas van Aquino,Aquinas ofThomas Aquinas (Roccasecca, ±1225 –Priverno, abdij Fossanova,7 maart1274) was een Italiaansefilosoof entheoloog, die tot descholastici gerekend wordt. Hij is de meest invloedrijke systematische denker op theologisch en wijsgerig gebied uit demiddeleeuwen. Zijn werken bleven eeuwenlang hoog aanzien genieten in de katholieke kerk.
Thomas van Aquino werd geboren in het kasteelRoccasecca, toentertijd onderdeel van hetKoninkrijk Sicilië. Volgens bepaalde vrome lokale tradities en kerkelijke auteurs zou zijn geboorteplaats eerder het familiekasteel in de stad Belcastro zijn, gelegen nabijCatanzaro, inCalabrië.[1][2] Hij was een lid van een vooraanstaande familie die wilde dat Thomas na zijn jeugd intrede deed bij debenedictijnen. Hij trad echter in 1244 toe tot een andere kloosterorde, dedominicanen. Zijn familie was hier zo boos over, dat zijn broers hem ontvoerden en hem in het kasteel gevangen hielden.
In 1246 werd hij naar Parijs gestuurd waar hij leerling werd van de Duitse filosoofAlbertus Magnus, die hij naar Keulen volgde. In 1252 begon Thomas zelf met lesgeven in de Bijbelleer. Dit deed hij in het klooster Saint-Jacques in Parijs. In deze tijd schreef hij ook enkele belangrijke commentaren op een aantal boeken van hetOude enNieuwe Testament. Op bevel vanpaus Alexander IV kreeg hij in 1257, tegelijkertijd met de theoloogBonaventura, de academische graad vanmagister verleend door deUniversiteit van Parijs.
Nadat Thomas uit Parijs vertrokken was, verbleef hij van 1259 tot 1265 aan het pauselijk hof inAnagni, een kleine Italiaanse stad. In 1265 vertrok hij naar het klooster bij deSanta Sabina in Rome, en hij vervolgde zijn reis in 1267 naarViterbo. In deze Italiaanse stad, die de residentie was van vele pausen, verbleef Thomas aan het pauselijk hof.
Van 1269 tot 1272 verbleef hij nogmaals in Parijs. In deze periode had hij veel discussies met andere geleerden en filosofen over hetaristotelisme en het ordewezen in de kloosters. Van 1272 tot 1273 verbleef Thomas weer in Italië. Daar ging hij aan deUniversiteit van Napels lesgeven.
Tegen het einde van zijn leven heeft hij een visioen gehad, waardoor hij alles wat hij tot dan toe geschreven had als stro beschouwde. Sindsdien heeft hij niets meer geschreven, en daardoor ook zijnSumma theologiae niet afgemaakt.[3] Begin 1274 vertrok hij uit Napels naar hetConcilie in Lyon, maar stierf onderweg in de cisterciënzerabdij van Fossanova, tussen Napels en Rome.
In 1277 veroordeelde de bisschop van Parijs enkele van zijn stellingen, maar deze veroordeling werd herroepen toenpaus Johannes XXII Thomas van Aquino in 1323 heilig verklaarde. In 1567 benoemdepaus Pius V, zelf een dominicaan, hem totkerkleraar. In de heiligenkalender van 1962 wordt hij op zijn sterfdatum (7 maart) gevierd. In de heiligenkalender van 1969 wordt hij echter op28 januari gevierd, de dag dat zijn relieken naarToulouse werden overgebracht, ook al is de algemene regel in de Katholieke Kerk dat de heiligen op hun sterfdag gevierd worden.
In de eerste helft van de 13e eeuw ontstond een beweging tot verbetering van het christelijke leven. Dit ging gepaard met een streven naar de leefwijze van de christenen in de eerste eeuwen van de kerk, een waarlijk apostolisch leven in eenvoud, in tegenstelling tot de leefwijze van veel priesters en bisschoppen die in rijkdom en overvloed leefden. Debedelorden die aan het begin van de 13e eeuw ontstonden in de steden, leverden belangrijke bijdragen aan de opleving van de vroomheid. Daarnaast waren de vele middelbare scholen in de steden van grote betekenis voor de middeleeuwse geestelijke cultuur. Belangrijk was ook dat de zeggenschap van wereldlijke leiders over benoemingen op kerkelijke posten moest worden beëindigd (investituurstrijd).Paus Innocentius III (pontificaat 1198-1216) behaalde ten slotte in dit opzicht de overwinning van de Kerk over dewereldlijke macht.
De zogeheten "renaissance van de twaalfde eeuw" ging op geestelijk gebied gepaard met een sterke opleving van de wetenschap. In korte tijd werden de hoofdwerken van Arabische en Griekse filosofen en allerlei wetenschappelijke teksten in het Latijn vertaald. Vóór 1200 beschikte men in het Westen slechts over een beperkt deel van de hoofdwerken vanAristoteles in vertaling, die als de tolk van de natuurlijke orde werd beschouwd. De dominicaanWillem van Moerbeke en anderen vertaalden in de eerste helft van de 13e eeuw de rest van Aristoteles' oeuvre.
De kracht van de menselijke rede werd ontdekt:Anselmus van Canterbury opende de deur voor de 'redenerende theologie'. Het grote vertrouwen in de menselijke rede leidde tot de scholastieke methode: een objectieve benadering waarbij de auteur geheel in dienst staat van het zoeken naar de waarheid. De scholastiek gebruikt gezaghebbende auteurs: in deSumma theologiae van Thomas staan behalve 25.000 citaten uit deBijbel, 2500 citaten vanAugustinus en 2500 uit de werken van Aristoteles alsook vele aanhalingen uitDionysius de Areopagiet en anderen, onder wie joodse schrijvers alsMaimonides en islamitische auteurs als de filosofenAvicenna enAverroes.
In de 13e eeuw streefden geleerden naar een ordening, een coherent systeem waarin temperamenten, intellectueel en moreel leven onder te brengen waren. Een plastische weergave van descholastiek, hét denksysteem uit de hoge middeleeuwen, is de 13e-eeuwsegotische kathedraal: een soortencyclopedie in steen waar alles zijn vaste plaats en betekenis heeft.
Het werk van Thomas van Aquino is subliem in de voorstelling van deze ordening. Thomas ontwierp eenrationeel systeem waar alles in paste en waarbij hij logisch en inductief te werk ging. Zijn werk geeft onder meer een beeld van de middeleeuwsekosmologie, met haar bekende elementen: de zeven sferen en zeven planeten, twee of drie hemelen (waarbij het aantal hemelsferen op negen of tien komt), de vier elementen (aarde,water,lucht envuur), de cirkelvormige beweging van de hemellichamen (die werd gezien als een teken vanvolmaaktheid), de tegenstrijdige beweging van de dingen op de (onvolmaakte) aarde (aarde en water van boven naar beneden, vuur en lucht van beneden naar boven).
Bovenal was Thomas een theoloog met een scherp gevoel voormysterie. Steeds gaat het in zijn werken om God: alle andere dingen zijn relevant voor zover ze betrekking op God hebben. Daarbij is hij zeer precies in de taal die we voor God gebruiken: wat kunnen we nog wel zeggen, en waar houdt onze kennis op? Tenslotte is Thomas een Bijbelstheoloog. De Schrift staat steeds centraal en alle vragen die de tekst van de Bijbel oproept worden zeer serieus bestudeerd. Ook Thomas' grootste werk, zijnSumma theologiae, laat zich lezen als een Bijbelse theologie.
Dat betekent echter niet dat er geen ontwikkeling in zijn denken zit. Op een aantal punten zijn er aanwijzingen dat Thomas in de loop van zijn carrière van mening verandert, zodat de dingen die hij schrijft gelezen moeten worden alshet huidige beste antwoord.
Thomas van Aquino maakte onderscheid tussen het goddelijke en menselijke recht, tussen geestelijke enwereldse macht. Hij stelde dat "het goddelijke recht dat op genade gebaseerd is, het menselijke recht dat uit de rede voortkomt niet wegneemt."
De regimine principum (1267), een (onvoltooid) traktaat over het bestuur van de wereldlijke vorsten
De regimine judaeorum, een werk over het beleid tegenover joden, waarin hijhertogin Aleidis van Brabant onder meer adviseert om ze met mate te belasten en om ze te verplichten tot het dragen van herkenningstekenen.[4]
hetScriptum of commentaar op deSententiae vanPetrus Lombardus (1252–1256); (het zgn. Sententiën-commentaar)
Summa contra gentiles[5][6] (Tegen de heidenen, 1258/1259–1264), een apologetisch werk tegen de heidenen (i.c. de islamieten, joden en ketterse christenen in Spanje)
Summa theologiae[7](1266-1273), zijn hoofdwerk, een driedelige synthese, waarvan het laatste deel onvoltooid is gebleven en door de eerste uitgevers vervolledigd werd vanuit de sacramentenleer van hetScriptum.
Hij gebruikte wel materiaal van anderen, maar bouwde een zelfstandig stelsel op dat getuigde van zijn veelzijdigheid en visie.
Thomas van Aquino betrok denken en geloven nadrukkelijk op elkaar. Hij was ervan overtuigd dat denken en geloven niet tegengesteld konden zijn. Zijn stelsel had voor de rede een eigen taak en bood ruimte en vaktermen voor de hele toenmalige wetenschap. Het 'thomisme' werd doorpaus Leo XIII in 1879 in zijnencycliekAeterni patris[8] tot verplicht onderwerp van detheologische studie verklaard.
Het oeuvre van Thomas van Aquino is overgeleverd in velehandschriften. Van een aantal van zijn teksten is eenautograaf bewaard gebleven. Thomas zelf schreef vrijwel onleesbaar; zijn schrift doet denken aan een variant opsteno. Zijn tijdgenoten spraken van de "littera inintelligibilis", een onbegrijpelijk schrift. Thomas dicteerde zijn werken dan ook aan verschillende medebroeders die als secretaris fungeerden. Er bestaan verschillende uitgavenreeksen van Thomas' werken. De groteEditio Leonina, die wordt uitgegeven door een internationaal team van dominicanen, is nog niet voltooid.
De jezuïet Robert Busa heeft vanaf 1945 het oeuvre van Thomas van Aquino met computers onderzocht. Dit heeft geresulteerd in deIndex Thomisticus, de eerste door eencomputer samengesteldeconcordantie. Hierin is aangegeven in welke context Thomas woorden heeft gebruikt. Busa stelde vast dat Thomas meer dan zeven miljoen woorden heeft geschreven. Busa's werk heeft het theologisch onderzoek een grote dienst bewezen.
Aan het eind van de 13e eeuw komt een aantal van Thomas of aan hem toegeschreven stellingen onder vuur te liggen. Dit is bekend geworden onder de naam 'Correctoria-strijd' en kan gezien worden als een eerste fase van receptie van zijn denken.
De receptie van Thomas komt voor een tweede maal tot bloei in de 15e en 16e eeuw. In de zestiende eeuw zijn het vooral theologen alsThomas Cajetanus,Luis de Molina enDomingo Báñez die hem bestuderen.
Een derde golf van Thomas-receptie vindt plaats vanaf het einde van de 19e eeuw: Thomas wordt mede door zijn systematische stijl gezien als een goed katholiek antwoord op het opkomend liberalisme en communisme. Hier ontstaat het zogenaamdeneothomisme. Thomas' teksten worden uitgegeven en diepgravend bestudeerd.
Een vierde golf ontstaat halverwege de 20e eeuw als een reactie op het neo-thomisme. De kritiek is dat Thomas in het neothomisme te veel als 19e-eeuwer gelezen wordt en uit zijn middeleeuwse context is getrokken. Een tweede punt van kritiek is dat het neothomisme zich te exclusief richt op Thomas' filosofie, terwijl de filosofie bij hem steeds in dienst staat van de theologie en er niet los van gezien kan worden.
Vanwege dit neothomisme is Thomas een omstreden theoloog: velen (die hem alleen door de bril van het neothomisme kennen) vinden hem achterhaald, terwijl hij voor anderen de katholieke theoloog bij uitstek is.
De 5 godsbewijzen van zijnsumma theologiae, Boek I, Quaestio 2, Artikel 3, behoren tot zijn belangrijkste ideeën:
Het bestaan van God kan worden aangetoond door het concept verandering. Er moet een oorzaak zijn voor alle veranderingen. De eerste beweger is God.
Oorzaken komen altijd voor in series, er zou een eerste oorzaak moeten zijn, anders zou er geen serie kunnen ontstaan.
We zien dat dingen in de wereld komen en verdwijnen. Niet alles zou zo kunnen zijn, want dan zou er een tijd zijn geweest waarin er niets was, maar dan had er ook niets kunnen ontstaan, want iets kan niet uit niets voortkomen. Er moet dus iets zijn dat altijd bestaan heeft.
Realistische variant op het ontologische argument vanAnselmus: Sommige dingen komen in diverse kwaliteiten voor. Deze verschillende kwaliteiten worden veroorzaakt door iets wat de grootste hoeveelheid of perfecte hoeveelheid van die kwaliteit bezit. Er moet een volledig ‘goed’ ding zijn dat alle andere dingen goed maakt: God.
Gebaseerd op het concept ‘telos’ of ‘doel’ van Aristoteles: alle dingen streven naar een ultieme bedoeling of verwezenlijking. Het hebben van een doel impliceert een geest die het doel stelt; die geest is God
Een aantal filosofen, waaronderBertrand Russell, heeft gereageerd tegen de geldigheid van Aquino's godsbewijzen. Russells bezwaar kwam erop neer dat Thomas van Aquino een beroep deed op theologische vooronderstellingen die zonder discussie aanvaard zouden moeten worden. Thomisten wijzen erop dat Thomas juist vertrekt vanuit de zintuiglijke ervaring die door iedereen wordt gedeeld.
Thomas van Aquino stond bekend als uitermate corpulent. Dit zorgde ervoor dat hij in de koorbanken in feite twee plaatsen innam. De scheiding tussen beide werd hiertoe weggenomen.Dante beschreef hem hierdoor als gezeten in het paradijs, namelijk de hemel van de zon (canto 10-11 & 13).
Thomas van Aquino, Comeniuslaan bij aula Radboud Universiteit
Voor de aula van deRadboud Universiteit teNijmegen (Comeniuslaan) bevindt zich een standbeeld van Thomas van Aquino (1926), vervaardigd door de beeldhouwerAugust Falise.
%2c_san_tommaso_d%2527aquino_in_cattedra%2c_1323_ca._03.jpg)
%3b_1946_Wilhelminasingel%2c_Nijmegen_(onthulling_1_juni_1926)_August_Falise.jpg)
