Tasjkent (Oezbeeks:Toshkent;Russisch: Ташкент, "Steenstad") is de hoofdstad vanOezbekistan, gelegen in de oostelijke uitloper van het land, dicht bij de grenzen met buurlandenKazachstan,Kirgizië enTadzjikistan. Ze heeft ruim twee miljoen inwoners – waaronder een grote Russische minderheid – en is de belangrijkste stad inCentraal-Azië.
Anders dan veel andere steden in het gebied is Tasjkent een vrij moderne stad. Zo is er demetro van Tasjkent en zijn er verscheideneuniversiteiten enhogescholen, bioscopen en concertzalen, kantoren van veel computerbedrijven en andere belangrijke Amerikaanse en Europese bedrijven.
Vroeger was Tasjkent een belangrijke halte op dezijderoute tussenEuropa enAzië. Veel van de historische bouwwerken zijn vernield tijdens de socialistischerevolutie in1917 en tijdens een groteaardbeving in1966.
De oorsprong van Tasjkent ligt in een vruchtbareoase aan de rivier deChirchik, in de buurt van de uitlopers van hetGolestangebergte, waaraan vermoedelijk in de 5e eeuw v.Chr. een nederzetting ontstond.[5] De vroegste geschriften over de stad dateren uit de 3e eeuw voor Christus. In de oudheid lag hierBeitian (Bin-kāth), wat vermoedelijk de "zomerhoofdstad" was van de confederatie van deKangju.[6]
Uit archeologisch onderzoek is vastgesteld dat de eerste fortificaties van de stad stammen uit de1e eeuw v.Chr. tot het begin van de1e eeuw (na Chr.). Het zou de stadMing Urik (of Mingurik) zijn geweest van het vorstendomChach, gelegen aan hetSalarkanaal. Chach's belangrijkste stad werd gebouwd rond de 5e tot 3e eeuw v.Chr. op ongeveer 8 kilometer van de rivier deSyr Darja. De plaats kreeg haar stedelijke uitstraling tussen de 4e en 5e eeuw. Tegen de 7e eeuw bestond dit vorstendom uit ruim 30 steden en beschikte het over een netwerk van meer dan 50 kanalen, waarmee het een handelscentrum vormde tussen deSogdiërs enTurkse nomaden. In751 veroverde de ArabierZiyad ibn Salih de stad en kwam het deze onder de invloed van deislam. Tasjkent vormde de belangrijkste stad binnen de oostelijke flank van de islam.
De Chinese monnikXuanzang noemde de stadChe-shih in zijn geschriften. De Chinese kroniekenSujshu,Bejshu enTanshu spraken over een bezitting genaamdShi ofChzheshi met een hoofdstad met dezelfde naam vanaf de 5e eeuw (Bitsjoerin, 1950. v. II)[7].
Tijdens de dynastie van deSamaniden werd de stad bekend onder de naamBinkath. Toen hetkalifaat het gebied echter veroverden, gebruikten deze echter weer de oude naamChash, maar ditmaal alsShash. In de10e eeuw, tijdens de regering van deKarachaniden (Kara-Kaniden), raakte de huidige naamTasjkent ("steenstad") in zwang.
In de 17e en 18e eeuw werden veel handelsgoederen vanuit Tasjkent naar het noorden vervoerd met handelskaravanen. Onder de Russische tsaarPeter de Grote ontstonden diplomatieke vestigingen tussen deCentraal-Aziatische kanaten en hetRussische Rijk. Ook kwamen er vaak gezantschappen naar de Centraal-Aziatische en Russische rijken.
In1809 werd de stad, die toen ongeveer 100.000 inwoners had en beschouwd werd als de rijkste stad van Centraal-Azië, geannexeerd door hetKanaat van Kokand. Hoewel de stad sterk profiteerde van de handel met hetRussische Rijk, leed ze echter onder de hoge belastingen die werden opgelegd door het regime inKokand. De geestelijkheid van Tasjkent had ook betere relaties met die vanBuchara, dan met die uit Kokand. Voordat de emir van Buchara hiervan echter profijt kon trekken, arriveerde het Russische Leger. Dit leger was eerder, in 1839, op bevel van tsaarNicolaas I de regioTurkestan binnengevallen, om de toegenomen invloed van het Britse Rijk een halt toe te roepen en het gebied onder de eigen invloedssfeer te brengen als onderdeel vanHet Grote Spel tussen de beide wereldmachten.
Nadat de Russische generaalMichail Tsjernjajev in juli 1864Sjimkent had veroverd, probeerde deze op 1 oktober van dat jaar ook Tasjkent te veroveren, hetgeen echter uitliep op een jammerlijke mislukking. Een half jaar later, in april 1865, werd een tweede poging ondernomen door hem ondanks het feit dat tsaarAlexander II hiervoor geen toestemming had gegeven. Ditmaal werd besloten de stad door middel van een blokkade uit te hongeren en de stad af te sluiten van het water, door deenorme irrigatiekanalen naar de stad om te leiden. Hiervoor werd het fort Niazbek op iets meer dan 30 kilometer van de stad, waar het water uit de rivier de Chirchiq wordt geleid, eerst veroverd. Terwijl Tsjernjajev's troepen op iets meer dan 8 kilometer van de stad op de berg Sarytjoebe waren gelegerd, werden zij op 9 mei aangevallen door ongeveer 40.000 van de beste troepen van het Kanaat van Kokand. Hoewel zij sterk in de meerderheid waren, werden deze echter met zware verliezen teruggeslagen, waarbij hun leiderAlimqul dodelijk werd verwond. In juni rukten troepen op uit Buchara naarUra-Tube en vanuit Samarkand om de belegerde stad te helpen.
Tsjernjajev besloot daarop een verrassingsaanval uit te voeren op de stad met zijn 25 kilometer lange verdedigingsmuren,11 poorten, 100.000 bewoners en 30.000 verdedigers. Om 2 uur 's morgens bestormden zijn troepen (ongeveer 2.000 manschappen in totaal) de stadsmuur en wisten de bewakers compleet te verrassen. Het hoofdleger trok daarop de stad binnen met aan het hoofd een orthodoxe priester met een kruisbeeld. Al snel trokken verscheidene Russische legers door de stad en raakten verwikkeld in zware straatgevechten met de verdedigingslegers en stadsburgers, die hen bestookten met alles wat ze hadden. Door de islamitische geestelijkheid werden de bewoners opgeroepen om naar het centrum te trekken en de islamitische heiligdommen te beschermen tegen de Russen. Daarop verzamelden zich ongeveer 15.000 gelovigen op het centrale plein om de gebouwen te verdedigen. De Russische legeraanvoerders besloten zich niet in het stadscentrum te wagen, daar ze te weinig manschappen (1 soldaat op elke 50 stedelingen) hadden en deze bovendien zwaar uitgeput waren door de gevoerde strijd. Tsjernjajev gaf bevel om alle huizen en gebouwen in een halve cirkel rond het leger in brand te steken om zo een zone te creëren, waar iedereen die hierdoorheen aanviel kon worden neergeschoten. Verscheidene uitvallen vanuit het stadscentrum eindigden met de dood van de aanvallende Tasjkentenaars, die zich stukliepen op de gecamoufleerde scherpschutters van destreltsy. Op 16 juni kwam de eerste delegatie van handelslieden uit de stad met het verzoek tot overgave, gevolgd door een delegatie van stadsoudsten op 17 juni, waarmee uiteindelijk een vredesovereenkomst en de overgave van de stad aan de Russen werd getekend.
Tsjernjajev wist zich daarop van de steun van de stadsoudsten voorzien door een verzoeningscampagne (zij noemden hem daarop de "Leeuw van Tasjkent") en beloofde een jaar lang geen belastingen. Tsjernjajev reed ongewapend op zijn paard door de stad, sprak met stadsburgers op de straten enbazaars en benoemde zichzelf tot "militair gouverneur van Tasjkent". Hij stuurde een verzoek naar tsaar Alexander II voor de benoeming van Tasjkent tot onafhankelijkkanaat onder Russische bescherming. De tsaar onderscheidde Tsjernjajev voor zijn verdiensten met medailles en bonussen, maar zag de impulsieve generaal als een "losgeslagen kanon" en liet hem dan ook spoedig vervangen door generaalKonstantin Petrovitsj Von Kaufman. In plaats van de stad onafhankelijk te verklaren, liet Kaufman deze tot hoofdstad maken van het nieuwegeneraal-gouvernement Turkestan en benoemde zichzelf tot eerste gouverneur-generaal.
Er werden daarop eenkwartier en een Russische nederzetting gebouwd aan hetAnchorkanaal aan de overzijde van de oude stad, waarop Russische kolonisten en handelaren naar deze nederzetting kwamen. Deze nederzetting werd het centrum van de Russische koloniale macht.
Tasjkent vormde een spionagecentrum ten tijde van Het Grote Spel over de heerschappij van Centraal-Azië tussen het Russische en hetBritse Rijk. In1889 bereikte deTrans-Kaspische spoorlijn de stad, waarop de spoorwerkers hiervan zich eveneens in de stad vestigden. Hiermee vormden zij een van de basissen voor de snelle bolsjewistische revolutie van 1917 in de stad. Bij devolkstelling van 1897 had Tasjkent 156.506 inwoners, waarmee het de elfde stad van het Russische Rijk was.[8]
De personages Tsjernjajev en Von Kaufman werden, door gebruik te maken van persoonsverheerlijking, gebruikt om de aandacht van de Russische stadsbevolking af te leiden van het vroegere verleden. Vooral eind 19e eeuw en begin 20e eeuw werd hiervan veel gebruikgemaakt. Het idee dat Von Kaufman (een Rus van Duitse afkomst) de 'Europese beschaving' naar 'Aziatische gebieden' had gebracht, was ook populair onder Europese reizigers die het gebied in die tijd bezochten, zoals de Britse reizigerStephen Graham in 1914. Aanhangers van beide personen Tsjernjajev en Von Kaufman stonden echter vaak regelrecht tegenover elkaar, waarbij de ander vaak een mindere rol werd toebedeeld.[9]
Na de val van het Russische Rijk probeerde een voorlopige regering onder leiding van gouverneur-generaalKoeropatkin de controle over Tasjkent te behouden met de gedachte dat deze opstand wel weer net als die van 1905 zou worden overwonnen. In maart ontstond echter een Russischesovjet van arbeiders in het Russische stadsdeel (de eerste in Centraal-Azië en een van de eerste van het voormalige Russische Rijk). De Russische bevolking van Tasjkent was in die tijd de grootste van Centraal-Azië en maakte in 1917 waarschijnlijk ongeveer 20% van de bevolking uit. Omdat de Russen de Oezbeekse stadsbevolking zoals tevoren hierbuiten hielden, ontstond ook een moslimraad (Tashkand Shura-yi Islamiya) als tegenhanger in het oude stadsdeel. Hoewel in de maanden daaropvolgend een groot aantal andere moslimorganisaties ontstonden en deze moslimraad niet de macht wist te grijpen, speelde deze wel een belangrijke rol in de bewustwording van het stadsbestuur dat er rekening met de moslimbevolking diende te worden gehouden en maakte ze jonge moslims enthousiast voor 'de revolutie'. Al snel ontstond er echter een breuk tussen de zogenaamdeJadid-hervormers en de conservatieveoelema, verenigd in deUlamā Jamiyati ("gemeenschap van de oelema"). De geestelijke leiders van de oelama zagen de Jadiden als 'onervaren jeugd zonder religieuze opleiding' en daarom als ongeschikt. Hierdoor ontstond er geen gezamenlijk front.
De voorlopige regering werd al snel omvergeworpen, waarop debolsjewieken aan de macht kwamen in september 1917, nog voor deOktoberrevolutie. De islamitische oppositie, waarvan de oelema had aangeboden om samen met de sovjet te regeren, werd gezien als een onwenselijke toevoeging, daar de 'inheemse bevolking' niet kon worden vertrouwd als loyaal aan de ideologie van de sovjet en er geen arbeidersklasse onder hen was om opname te rechtvaardigen. Deze koloniale en Russisch-nationalistische insteek zorgde ervoor dat er geen samenwerking plaatsvond.
Een demonstratie van Jadiden en enkele gematigde Russen op 13 december 1917 leidde, ondanks pogingen van de Tasjkent-sovjet om dit te voorkomen, uiteindelijk naar het Russische stadsdeel, waar deze omsloeg in een confrontatie. Ook werden politieke gevangenen, die door de sovjet van Tasjkent waren gevangengezet tijdens hun machtsovername, uit de gevangenis daar bevrijd. De toegesnelde Russische troepen schoten daarop in de menigte, waarbij een aantal doden vielen, waarop paniek uitbrak onder de menigte en een aantal mensen werden vertrapt. De bevrijde gevangenen werden weer gepakt en vervolgens geëxecuteerd.
Toen de Tasjkent-sovjet eenmaal een leger had verzameld werd de autonome Jadid-regering vanKokand door hen aangevallen. De stad werd veroverd en daarop werden door hen meer dan 14.000 inwoners uit de stad vermoord, een van de grootste slachtingen tijdens de Russische Burgeroorlog.
Waarschijnlijk in maart 1918 vielen deOrenburg-Kozakken de stad aan en wisten deze te veroveren, al werden ze snel weer verdreven.[10] De Tasjkent-sovjet was min of meer autonoom van de revolutionairen in Moskou en was zeer wreed, waardoor veel ongenoegen onder de bevolking van de stad ontstond. Op 18 april 1918 werd Tasjkent de hoofdstad van de nieuweTurkestaanse ASSR. In Centraal-Azië was echter deBasmatsjiopstand uitgebroken en de nieuwe regering werd bovendien bedreigd door deWitten, Britse spionnen, interne opstanden, de Orenburg-Kozakken,Semiretsjen-Kozakken enOeral-Kozakken, legers van Oezbeken (onder leiding vanIrgash Bai enMohammed Amin Beg) en Turkmenen (onder leiding vanOraz Sardar) en de zuiveringen die vanuit Moskou werden bevolen.
Na verloop van tijd wist het Rode Leger echter heel Centraal-Azië in bezit te krijgen en werd de situatie stabieler. Moslims kregen meer rechten en er werden vanaf 1919 veel nieuwe scholen geopend, waarin vooral de Jadiden hun aandeel hadden.
Het gewijzigde sovjetbeleid had te maken met het feit dat deze een beter imago wilde krijgen om de steun van de bevolking aan de Basmatsjiopstand te doen verminderen. Hiervoor werd onder andere de Tasjkent-sovjet in juli 1920 vervangen door een Voorlopige Centrale Commissie, waarbinnen zowel Russen als Turkestanen zitting hadden. Een andere belangrijke maatregel hierbij was de aanvoer van eten uit Europees Rusland om de voortdurende hongersnood te doen stoppen. De jaren voor de revolutie waren namelijk door de opstand van 1916 en een aantal misoogsten zeer slecht geweest, hetgeen nog werd versterkt door de Russische Burgeroorlog, daar in RussischMidden-Azië vooral katoen werd verbouwd en graan daarom moest worden geïmporteerd uit Europees Rusland. Daar in de oorlog de controle over de infrastructuur was verdeeld over verscheidene strijdende fracties en de Russische koloniale machten zichzelf bevoordeelden boven de Centraal-Aziatische bevolkingsgroepen, was er een grote hongersnood uitgebroken onder de bevolking. Deze en andere maatregelen (landhervormingen (onderdeel van deNEP) en amnestie voor Basmatsji die zich overgaven) in 1920 en 1921 zorgden er mede voor dat de invloed van de Basmatsji werd teruggedrongen.
De islamitische geestelijkheid en de Jadiden werden vanaf de jaren '20 hard onderdrukt,maktabs enmadrasa's gesloten en na de zuiveringen van de jaren 30 was van een islamitische samenleving nauwelijks nog sprake.
In de jaren '20 en 30 werd de stadgeïndustrialiseerd, maar de grootste groei vond plaats tijdens deTweede Wereldoorlog toen Stalin een groot aantal fabrieken uitEuropees Rusland liet overplaatsen naar gebieden buiten het bereik van de binnengevallen Duitse legers en daarmee ook naar Tasjkent. Met de groei van de industrie steeg ook de Russische bevolking in de stad, waarbij de mee-geëvacueerde bevolking uit door de nazi's bezette gebieden het inwoneraantal deed stijgen tot meer dan een miljoen inwoners. Uiteindelijk bestond bijna de helft van de bevolking uit Russen (in 1959: 43,9%, tegen 13,5% in de hele Oezbeekse SSR[11]). Ook het aantal in Tasjkent woonachtige Joden, Tataren en Koreanen kende een grote toename in die periode.
Op26 april1966 werd Tasjkent getroffen door een zwareaardbeving van 7,5 op deschaal van Richter, waarbij een deel van de stad verwoest werd en meer dan 300.000 mensen dakloos raakten. Na de aardbeving werd de stad weer opgebouwd volgens Sovjetprincipes. De Sovjet-historiografen maakten de wederopbouw tot een groot propagandaverhaal en spraken van "bataljons van broedervolken" en planologen uit alle Sovjetrepublieken, die zich aanboden als "vrijwilligers" om het verwoeste Tasjkent te herbouwen. Het resultaat was een "Sovjet-modelstad" met brede schaduwachtige boulevards, parken, enorme pleinen voor militaire parades, fonteinen, monumenten en grote oppervlakten met appartementenflats. Toen de inwoners van Tasjkent begonnen in te zien dat hun mening niet werd gevraagd bij de planning en dat ze niet of nauwelijks werden betrokken in de banen voor de werkzaamheden van de wederopbouw, begon er protest te komen tegen het plan. Het protest werd omgezet in grote protesten toen vanuit Moskou werd bekendgemaakt dat 20% van de nieuwe gebouwen zouden worden gegeven aan de voornamelijk Russische "vrijwilligers", die dan permanent in de stad zouden blijven wonen. Hierop brak een opstand uit, die ook wel hetPachtakor-incident wordt genoemd, naar het voetbalstadion waar de protesten begonnen. Uiteindelijk werd het Rode Leger ingezet om de orde te bewaken.
Bij devolkstelling van 1989 had de stad ruim 2 miljoen inwoners, waarmee het naMoskou,Sint-Petersburg enKiev de vierde stad van de Sovjet-Unie was. Qua oppervlakte was het zelfs de tweede stad van de USSR. Het was toen het wetenschappelijke centrum van Centraal-Azië.
Op 16 januari1992, vlak na de onafhankelijkheid, vond een studentendemonstratie plaats in de stad waarbij 200 tot 300 studenten waren betrokken. PresidentIslom Karimov zette echter deOMON (oproerpolitie) in om de demonstratie neer te slaan, waarbij een onbekend aantal doden en gewonden viel. Na het neerslaan werden veel studenten uit de Oezbeekse provincies weggestuurd van de grote campus van deStaatsuniversiteit van Tasjkent, waar tot dan toe ruim 30.000 studenten woonden, om hun onderwijs voort te zetten aan regionale scholen, die daarvoor snel tot universiteiten waren gepromoveerd.[12]
Tasjkent is nog steeds een typische Sovjetstad, waar weinig doet herinneren aan haar historische positie van vóór de komst van de Russen. De stad wordt gezien als de meest kosmopolitische stad van heel Centraal-Azië met een grote Russische en Koreaanse (Korjo-saram) minderheid. De stad staat bekend om haar met bomen omlijste straten, ontelbare fonteinen en vele zitbankjes. Sinds de onafhankelijkheid is de stad al verscheidene malen het doelwit geweest vanterrorisme, hetgeen door de Oezbeekse regering wordt geweten aan de opkomst van hetmoslimfundamentalisme. De economische situatie in de stad is veel slechter dan in de Sovjet-tijden, hetgeen ertoe heeft geleid dat vele Tasjkentenaars (voornamelijk Russen) naar het buitenland zijn getrokken. Sommigen van hen zijn ook naar het Westen geëmigreerd, waarbij er vooral inIsraël,Duitsland,Seattle enNew York grote gemeenschappen zijn ontstaan. Binnen de lage landen zijn er vooral inKortrijk veel mensen uit Tasjkent.
De hoofdplaats Tasjkent telt ongeveer 2.410.000 inwoners (2017).
In 2017 werden er in totaal 43.900 kinderen geboren. Het geboortecijfer bedraagt 18,2‰ en is daarmee het laagst in Oezbekistan. Er stierven in dezelfde periode 16.500 mensen. Het sterftecijfer bedraagt 6,9‰. Dat is het hoogst in Oezbekistan. De natuurlijke bevolkingstoename is +27.400 personen, ofwel +11,3‰ en daarmee het laagst in heel Oezbekistan.
De gemiddelde leeftijd is 32,8 jaar (2017). Dat is het hoogst in Oezbekistan.
↑(en) The Western Regions according to the Hou Hanshu, The Xiyu juan, “Chapter on the Western Regions”, from Hou Hanshu 88 (Second Edition). Translated by John E. Hill (september 2003):Section 2 – Geographical Background (notes)
↑Бичурин Н.Я. (Иакинф) (1950),Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. М.; Л., 1950. Т. I–П. inCentral Asia in the Early Middle Ages; vertaling vanSrednjaja Azija v rannem srednevekov'e: H4. Chach and Ilak (laatst geraadpleegd op 28 maart 2007)
↑P. K., "The Census of the Russian Empire",The geographical journal, vol. 9 (1897) (jul), p. 658
↑abBron bevolkingsaantallen voor jaartallen 1897, 1926, 1939 en 1959 en percentage Russen ("Groot-Russen") onder de bevolking in 1959: Lewis, A.R., en Rowland, R.H. "Urbanization in Russia and the USSR: 1897-1966",Annals of the Association of American Geographers, vol. 59 (1969), pp. 790,795
Hopkirk, P. (1992),Het gedroomde rijk : een groot Centraal-Azië, 1917-1942 [Vertaling uit het Engels door J. Eijsvoogel], Baarn : Hollandia. Oorspronkelijke titel:Setting the East ablaze : Lenin's dream of an empire in Asia. - London : Murray, 1984
_12-07.JPG)
.svg)
