.jpg)
Eenstrijkkwartet is in deklassieke muziek eenkamermuziekwerk voor vierstrijkinstrumenten. De gebruikelijke bezetting is: tweeviolen, eenaltviool en eencello. Het is ook de term voor hetmuziekensemble dat die muziekstukken uitvoert.
De oorsprong van het strijkkwartet moeten we in debarok zoeken. Er werden toen al vierstemmige stukken voor strijkers geschreven, maar de baspartij (cello) was nog becijferd,basso continuo, d.w.z. er werden door middel van cijfercodes aanwijzingen voor de harmonische ondersteuning door een toetsinstrument (klavecimbel of orgel) gegeven. DeSix Quatuors Op.3 (1774) vanAndré Ernest Modeste Grétry zijn nog een laat voorbeeld van deze vroege strijkkwartetpraktijk met basso continuo. Toch probeerden sommige componisten de mogelijkheden reeds uit van een bezetting met vier evenwaardige stemmen zonder becijferde bas:Alessandro Scarlatti,Baldassare Galuppi,Giovanni Battista Sammartini,Georg Philipp Telemann,Johann Gottlieb Graun,Johann Friedrich Fasch enGregor Joseph Werner.
In hetclassicisme verdwijnt de becijferde bas definitief en speelt de cello een meer zelfstandige partij. Vanaf dat ogenblik kunnen we al spreken van echte strijkkwartetten. Al betreft het nog een prille ontwikkeling, toch wordt het nieuwe genre erg populair. Veel componisten zien er wel muziek in:Johann Georg Albrechtsberger,Ignaz Pleyel,Franz Krommer,Friedrich Ernst Fesca enz.
Hoewel hij het genre van het strijkkwartet niet heeft uitgevonden, geldtJoseph Haydn als de grondlegger van het moderne strijkkwartet. Hij was de eerste die de vier stemmen als gelijkwaardige partners behandelde in plaats van - zoals voordien gebruikelijk - de melodie bij de eerste viool te leggen en de andere stemmen als begeleiding of vulstemmen te behandelen. Hij is meteen ook een van de veelschrijvers in het genre: hij componeerde niet minder dan 68 strijkkwartetten. OokLuigi Boccherini (99 stuks) enGeorge Onslow (36) behoren tot degenen die zeer veel strijkkwartetten componeerden.
Aanvankelijk zijn het vooral componisten uit de Duitse staten,Pruisen ofOostenrijk-Hongarije, die het nieuwe genre omarmen. Dat heeft ermee te maken dat de bezetting van twee violen, altviool en bas (basso continuo) in deze landen al zeer gebruikelijk was in de barok. Het vierstemmige idioom van een strijkkwartet had daarentegen wat meer tijd nodig om door te dringen in Italië en Frankrijk. In de Italiaanse barok was detriosonate met twee bovenstemmen (bv. violen) en bas populair, en de Franse barokmuziek maakte veel gebruik van een vijfstemmige bezetting.
Het strijkkwartet is sinds Haydn een van de populairste maar ook moeilijkste muziekgenres geworden. Veel componisten zouden hun beste muzikale ideeën voor het strijkkwartet voorbehouden. Misschien heeft dat ermee te maken dat de sobere instrumentatie van vier gelijksoortige instrumenten, zonder toeters en bellen of grootse effecten, de componist ertoe aanzet een muzikale idee in een zuivere vorm te gieten.
Hoewel veel andere indelingen en volgordes voorkomen, wordt over het algemeen voor strijkkwartetten de gebruikelijke vierdelige vorm gehanteerd:
De gebruikelijke tijdsduur van een vierdelig strijkkwartet is 25 à 35 minuten, maar sommige, zoals de late Beethoven-kwartetten, duren aanzienlijk langer. Een uitschieter is het 2e strijkkwartet vanMorton Feldman, dat ongeveer vijf uur duurt.
Veel componisten hebben belangwekkende strijkkwartetten geschreven:[1]
Sommige musicologen hebben zich gebogen over de vraag waardoor het strijkkwartet betrekkelijk laat voet aan de grond kreeg in de Franse muziek, maar na 1880 schreven Debussy, Fauré, Ravel, Franck,Louis Vierne,Albéric Magnard,Albert Roussel enHenri Dutilleux (Ainsi la nuit) elk een (meesterlijk) strijkkwartet.Camille Saint-Saëns schreef er twee,Vincent d'Indy drie,Darius Milhaud zelfs achttien. Zijn 14e en 15e strijkkwartet kunnen tegelijk worden gespeeld, zodat eenoctet ontstaat.
Eind 19e eeuw organiseerde de muziekuitgever Mitrofan Petrovitsj Beljajev wekelijkse kwartetavonden (Les Vendredis) in Sint-Petersburg, waaraan componisten als Borodin, Glazoenov,Nikolaj Rimski-Korsakov enAnatoli Ljadov regelmatig bijdragen leverden.
Tot de Nederlandse componisten van strijkkwartetten behoren:
HetAllegro voor vier strijkkwartetten vanJohannes van Bree wordt met enige regelmaat uitgevoerd.
Ook werden strijkkwartetten gecomponeerd door de Belgen:
Af en toe wordt een strijkkwartet voor afwijkende bezetting geschreven. Zo schreefGeorg Christoph Wagenseil zes kwartetten voor twee altviolen, cello en contrabas (of voor drie cello's en contrabas).Franz Anton Hoffmeister schreef een viertal kwartetten voor viool, altviool, cello encontrabas, waarbij dat laatste instrument bijna solistisch wordt opgevoerd.Carl Stamitz,Giuseppe Maria Cambini enJohann Albrechtsberger schreven kwartetten voor viool, twee altviolen en cello. Het tweede strijkkwartet vanAnton Arenski vraagt een bezetting van viool, altviool en twee cello's. Verder zijn er talrijke arrangementen of originele composities voor vier dezelfde strijkers (vier violen, vier altviolen of vier cello's).
Wordt een tweede altviool (Mozart, Beethoven, Brahms), een tweede cello (Boccherini, Schubert) of eencontrabas (Dvořák) aan het strijkkwartet toegevoegd, dan ontstaat eenstrijkkwintet. Gaat het om een ander instrument, dan spreekt men van bijvoorbeeld eenpianokwintet (Schumann, Franck, Brahms, Dvořák, Elgar), eenklarinetkwintet (Mozart,Weber, Brahms, Reger), enzovoorts.
Ook een toegevoegde zangstem komt voor. HetTweede strijkkwartet vanArnold Schönberg, waarin eensopraan een gedicht vanStefan George zingt (Ich fühle Luft von anderem Planeten), geldt als een beslissend scharnierpunt in de ontwikkeling van deklassieke muziek uit de 20e eeuw.
Een curiositeit is hetHelikopter-Streichquartett vanKarlheinz Stockhausen, onderdeel vanMittwoch, een deel uitLicht, die sieben Tage der Woche. Daarin vliegen de musici in vier helikopters rond en stemmen hun muziek af op elkaar en ook op het ritme van de helikoptergeluiden. Bij de première in hetHolland Festival 1995 speelde hetArditti Quartet. Ook de piloten worden als uitvoerende kunstenaars erkend.
Met strijkkwartet wordt ook degroep musici aangeduid die strijkkwartetten uitvoeren. Bekende strijkkwartetten zijn onder andere:
Uiteraard hebben in de loop der jaren wisselingen plaatsgevonden in de bezetting van veel al lang bestaande kwartetten. Bekende strijkkwartetten uit vroeger tijden zijn:
Historisch is hetSchuppanzigh Quartett (1795-1830), dat een aantal kwartetten van Beethoven en Schubert in première bracht. Veel kwartetten van Sjostakovitsj beleefden hun première door het Beethoven Quartet of het Borodin Quartet.
.jpg)
.jpg)
Enkele willekeurige namen uit heden en verleden zijn in België:
En in Nederland:
In 2001 werd deNederlandse Strijkkwartet Academie opgericht, een opleiding voor afgestudeerde musici die zich verder willen bekwamen in het kwartetspel. Sinds 2018 bestaat in het AmsterdamseMuziekgebouw aan 't IJ deStrijkkwartet Biennale, een tweejaarlijke, meerdaagse manifestatie waaraan binnen- en buitenlandse ensembles deelnemen.[2]
