Model van de Pyroscaphe (1783)Tekening van deSavannahAankomst van het mailstoomschipOp ten Noord inTanjung Priok, de haven van Batavia, JavaBouw, stapelloop en proefvaart van de stoomraderbootBern bij scheepswerf P. Smit te Rotterdam in 1923
Eenstoomboot ofstoomschip is een schip dat wordt aangedreven door eenstoommachine of eenstoomturbine. Aanvankelijk dreef de stoommachine eenscheprad aan (raderstoomboot). Vanaf 1836 kwam het schroefstoomschip (stoomboot metscheepsschroef) op.
De eerste stoomboot was dePyroscaphe (1783), ontworpen door de FransmanClaude François Jouffroy d'Abbans. Hij had in 1778 al een scheepje ontworpen, dePalmipède, waarin een stoommachine roterende roeiriemen aandreef. In 1704 had zijn landgenootDenis Papin een door een stoommachine aangedrevenroeiboot ontworpen. In 1737 bouwdeJonathan Hulls een stoomboot die twee schoepraderen aan de achtersteven had.
DeNorth River Steam Boat, in 1807 ontworpen doorRobert Fulton, was de tweede stoomboot die op commerciële basis geëxploiteerd werd. Het schip, door latere generaties veelal deClermont genoemd, maakte op 17 augustus zijn eerste reis vanAlbany naarNew York, en voerde op de rivier deHudson een lijndienst uit.
In 1819 voer de eerste stoomboot, deSavannah, deAtlantische Oceaan over, van New York naarLiverpool.[1] De Savannah was een Amerikaans schip met zeilen en een stoommachine voor de schepradaren. De stoommachine speelde overigens een bescheiden rol op deze reis, meestal werd gezeild. Sinds 1835 varen er stoomboten op deRijn.
De stoomboot wordt evenals destoomtrein aangedreven door eenstoommachine.Water wordt verhit totstoom dat dan de kracht levert voor de aandrijving van het schoepenrad of deschroef.
Aangezien zeewater niet geschikt is voor een stoommachine, hebben zeeschepen een installatie om de stoom weer tot water te condenseren en opnieuw te gebruiken. Stoommachines op land hebben zelden zo'n installatie, omdat zoet water daar gemakkelijk verkrijgbaar is.
Alsbrandstof werd aanvankelijksteenkool gebruikt. Later werden voor de opwekking van stoom overwegend oliegestookte ketels toegepast, en de vervuilende koleninstallaties komen op schepen praktisch niet meer voor. De recentste methode voor het opwekken van stoom is dekerncentrale. Eenkernonderzeeër is derhalve strikt genomen een stoomschip.
In het midden van de 19e eeuw werden stoomboten nog niet als schepen gezien. Een Rotterdamse 'Ordonnantie inzake diepgeld', wat wij nu een havengeldverordening zouden noemen, maakte uitdrukkelijk onderscheid tussen 'Stoombooten, Schepen en andere Vaartuigen'. Die 'Schepen' waren zeilschepen.[2]
Bij gebruik van de afkorting 'ss' ontstaat nog weleens onduidelijkheid of het lidwoord 'de' of 'het' moet worden gebruikt. Zo duiden bijvoorbeeld de eigenaren en (ex)opvarenden van deRotterdam het schip bij gebruik van de afkorting aan als "het ssRotterdam" ("het stoomschip Rotterdam").[3] Veel anderen behandelen 'ss' niet meer als afkorting, maar zien "ssRotterdam" als één geheel en gebruiken"dess Rotterdam", net als bij het achterwege laten van 'ss'("deRotterdam"). Volgens de Taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal is zowel 'de' als 'het' juist en komt 'de' tegenwoordig iets vaker voor.[4]
De stoomboot waarmeeSinterklaas ieder jaar uitSpanje komt, komt uit het boekSint Nikolaas en zijn knecht (1850) van het Amsterdamse schoolhoofdJan Schenkman, dat in 1912 op muziek werd gezet. Destijds was een stoomboot iets heel moderns, tegenwoordig doet het juist erg ouderwets aan.
In 2011 werd het authentieke stoomschipElfin gebruikt in de Nederlandse SinterklaasfilmBennie Stout.
↑(en) Naval Marine ArchiveLog of theSavannah, geraadpleegd op 17 december 2024
↑Ordonnantie houdende eene Belasting tot gedeeltelijke goedmaking der kosten van het uitdiepen der Havens, onderhoud der Staakkettingen en Meerpalen, mitsgaders der Onkosten voor Zeetijdingen, vastgesteld door den Raad der Stad Rotterdam den 19 Maart 1844 en goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 17 April 1844 No.51.
