Plaats inNederland | |||
|---|---|---|---|
  | |||
 | |||
| Situering | |||
| Provincie | Noord-Brabant Noord-Brabant | ||
| Gemeente | Heeze-Leende Heeze-Leende | ||
| Coördinaten | 51° 21′ NB, 5° 37′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 17,62[1] km² | ||
| - land | 17,51[1] km² | ||
| - water | 0,11[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) | 1.880[1] (107 inw./km²) | ||
| Woningvoorraad | 742 woningen[1] | ||
| Economie | |||
| Gem. WOZ-waarde | € 485.000 (2023) | ||
| Overig | |||
| Woonplaatscode | 1316 | ||
| |||
Sterksel is een van de kernen[2] van de gemeenteHeeze-Leende, in deNederlandseprovincieNoord-Brabant. Sterksel heeft circa 1.880 inwoners (stand 1 januari 2023). Van1816 tot1925 behoorde Sterksel tot de gemeenteSoerendonk en Sterksel. Deze gemeente is in1819 uitgebreid metGastel. In1925 werd de plaats toegevoegd aan de gemeenteMaarheeze. Bij de fusie in1997 van Maarheeze metBudel totCranendonck, werd de plaats bij de gemeenteHeeze-Leende gevoegd.
In de omgeving van Sterksel zijn bewijzen van menselijke activiteit gevonden uit deprehistorie. Op landgoed 'De Vrolijke Jager' bevindt zich eenarcheologisch monument dat bestaat uit de restanten van een uitgestrekturnenveld, het is bij de ontginning van het gebied grotendeels vernield. In de buurt is in eengrafheuvel een zwaard uit deHallstattcultuur gevonden. Uit deRomeinse tijd kwam een geldschat aan het licht.
In 1172 kwam deAbdij van Averbode in het bezit van de vrijheid Sterksel doordat Herbertus, heer vanHeeze, deze had verkocht. Naar verluidt zou dit gebeurd zijn toen zijn zoon tot het klooster toetrad. Het betrof een landgoed van ongeveer 1800 ha.
Uit 1653 stamt een nauwkeurige inventaris van het dorp, met een kapel, Huize Sterksel (het vroegere kasteel) en een vijftal boerderijen. Huize Sterksel werd door de Staatse troepen in brand gestoken, maar door Adriaan Pompen weer herbouwd. Na een nieuwe brand wordt dit in 1860 opnieuw herbouwd, maar in 1892 vervangen door het huidige Huize Sterksel.
In 1798 kwam er een nieuwe eigenaar, Adriaan Pompen uitLeende. De abdij verkocht Sterksel aan de familie Pompen, aangezien het bezit onteigend dreigde te worden als voortvloeisel uit deFranse Revolutie. Zo werd in een tijd waarin alleheerlijke rechten werden afgeschaft, de vrijheid Sterksel een familiebezit. Deze situatie duurde tot 1914. Denaamloze vennootschap ´De Heerlijkheid Sterksel´ werd toen opgericht, die het dorp aankocht voor 300.000 gulden (ongeveer 136.000 euro). Deze maatschappij begon met de ontginning, waarbij hetSterksels Kanaal werd gegraven, eensmalspoorbaan met een eigen station werd aangelegd. Ook werden er villa´s en een hotel gebouwd. Dit laatste heette: 'Grand Hotel Sterksel'. De ontginningsmaatschappij wilde van Sterksel een tuinstad maken. Het Sterksels Kanaal moest dienen voor de ontwatering van het Peelven en het Turfven, samen 80 ha, die men wilde droogleggen.
De bank van deze maatschappij, deHanzebank, ging in 1924 failliet en trok de ontginningsmaatschappij mee in haar ondergang. De boerderijen werden verkocht aan pioniers uit Limburg, Gelderland, Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland.
Er is meermalen sprake geweest van samenvoeging van Sterksel bij Heeze, zoals in 1860 en 1920, maar Heeze wilde dat niet. In 1925 werd Sterksel bijMaarheeze gevoegd, om uiteindelijk in 1997 naar de gemeenteHeeze-Leende over te gaan.
Sterksel wordt onder andere door haar rijke historie gekenmerkt als merkwaardig dorp en de meest uniekeheerlijkheid van Brabant, waardoor het in devolksmondeen Zaligheid apart genoemd wordt, verwijzend naar het feit dat Sterksel, samen metWoensel, als een in deKempen gelegen en op-sel eindigend dorp geen onderdeel uitmaakt van deAcht Zaligheden.[3][4]
Sinds de 16e eeuw stonden er meerdere kerken in Sterksel. Zo werd er in 1866 op de hoek van Pastoor Thijssenlaan en Valentijn de aanSint Gertrudis gewijde kerk gebouwd, eenzaalkerk met steunberen. Deze heeft tot 1927 als parochiekerk dienstgedaan. Het gebouw was in de jaren 60 'in gebruik' als pakhuis van de Boerenbond -er was daarvoor aan de achterkant een verhoogd betonnen laadplatform aangebouwd- maar werd begin jaren 70 dichtgetimmerd en -gemetseld (zie foto hiernaast). De vervallen kerk werd in 1976 in het geniep -en in het donker- afgebroken op last van burgemeester (van gemeente Maarheeze, waaronder Sterksel toen viel) Van Greunsven, vlak voordat ze 'dreigde' totrijksmonument te worden verklaard. De vrijgekomen grond werd -samen met aangrenzende percelen- kort daarna bebouwd met villa's.
Denieuwe parochiekerk, meer centraal in het dorp gelegen aan de Beukenlaan, gewijd aanSint-Catharina, werd op kerstmis 1927 in gebruik genomen.
In 1920 vestigden deBroeders van de Heilige Joseph zich in Sterksel. Zij richtten HuizeProvidentia op. In 1991 werd Providentia geheel seculier. De kapel (van het formaat van een gemiddelde kerk, compleet met klokkentoren) vanProvidentia werd ingezegend in 1932. Ze is gewijd aanSint-Cornelius, de patroon van deepileptici. De architect wasAnton J. Bartels. Het gebouw isneogotisch, maar de inrichting heeft kenmerken vanart nouveau. Op zondagen en christelijke feestdagen galmen over Sterksel twee klokkentorens in duet: van de parochiekerk, en van de kapel van Providentia.
De broeders werden in 1926 gevolgd door deWitte Paters, een missionarissenorde. Deze waren afkomstig van Sint-Charles inBoxtel. Ze kochten het in 1917 gebouwde en voor die tijd zeer moderne Grand Hotel -gelegen aan de kruising tussen de Heezerweg en de Albertlaan- van de failliete ontginningsmaatschappij om daarin hetSint-Pauluscollege te beginnen, een internaat. In 1965 stopten zij hun activiteiten. Het verlaten gebouw raakte daarna in verval en is in de vroege jaren 70 afgebroken.
In 1950 vestigden zich deWitte Zusters (Zusters Missionarissen van Onze Lieve Vrouw van Afrika) aan de Albertlaan, waardoor er toen drie congregaties in Sterksel aanwezig waren. Deze zusters bleven tot 1998.
Vanouds bestond in Sterksel een kapel, waarvan sommige verkoop- en schenkingsactes gewag maken.
In deTweede Wereldoorlog zijn er geen Sterkselnaren om het leven gekomen. Uit dankbaarheid is aan de Ten Brakeweg een Mariakapel gebouwd. Kenmerken van het gebouw zijn: een kubusvorm uit witgeschilderde baksteen, met een zwarte bies tot 50 centimeter vanaf de grond, twee gewelfde raampjes aan de zijden en een boogvormige ingang met een zwartgelakt ijzeren hekwerk, en een opvallende, volumineuze ui-vormige spits op een piramidaal dak van zwarte leisteen. Voor de ingang ligt een gedenksteen met de tekst (in kapitalen): "Mei 1940 - Mei 1945 O Mei Koninginne O Sterre Der Zee Uw Meimaand O Moeder Brag’t Vrijheid En Vree Gij Leiddet Ons Veilig Door Oorlogsgevaren Door Woelige Branding Van Vijf Bange Jaren Wij Zeggen U Dank Koningin Van De Vrede Gij Die Hier Komt Knielen Herhaalt Deze Bede.". De kapel ligt aan een bocht van de Ten Brakeweg, tegenover huis nummer 20 (in 2001 afgebroken), waar van 1959 tot 2000 de Nederlands kunstschilder (enPrix de Rome-winnaar 1953)Ad Dekkers woonachtig was. Hij bracht in 1962 een muurschildering met engelen in die kapel aan. Deze bleef tot eind jaren 70 zitten.Oorspronkelijk kon men binnen met 4 personen tegelijk zitten of knielen op twee turqoisekleurige houten bankjes aan weerszijden van de ingang. Begin jaren 70 is er voor gekozen de toegang tot het interieur afgesloten te houden (het ijzeren hek ging permanent op slot), en werd een zitbank ongeveer 2 meter voor de ingang van de kapel geplaatst.
In 1953 is eenveldkapel gebouwd aan de Pandijk. Die draagt ook de naam Mariakapel. De tekst op de plaquette luidt: "A ō D M.C.M.L. III werd deze veldkapel gebouwd door de Fam. L. Kerstens Schroder te Tilburg op grond geschonken door de Fam. F.R. Sprankenis te Sterksel. Ingewijd door de Zeereerw. Heer Pastoor J.A. Verhoeven te Sterksel. 1-nov-1954".
Sterksel wordt omringd door enerzijds ontginningen op zeer arm dekzand en anderzijds een aantal landgoederen en natuurgebieden:
De omgeving kent tal van wandel- en fietspaden.
De verstedelijking is aan Sterksel voorbijgegaan. Het dorp leeft goeddeels van de land- en tuinbouw en bijbehorende voorzieningen.Providentia, een zorginstelling, is een belangrijke werkgever. Verder is er zandwinning en een viskwekerij. De middenstand is beperkt tot de buurtsuper, een café en 'Het Brabants Ruitershuis', een zaak gespecialiseerd in materieel voor paardensport. Het toerisme is verdere van economisch belang. Sterksel is een knooppunt van fietsroutes en telt verder een kampeerterrein en Recrenova, een caravanpark aan de Albertlaan.
Heeze,Leende,Maarheeze,Someren-Heide.
