De gemeente is op 1 januari 2001 ontstaan en omvatte de per die datum opgeheven gemeentenBrederwiede,Steenwijk enIJsselham. Aanvankelijk was de naam van de nieuwe gemeente ook Steenwijk, maar op 1 januari 2003 werd de gemeente hernoemd tot Steenwijkerland. De gemeente komt grotendeels overeen met het historischeLand van Vollenhove, naastTwente enSalland de derdelandstreek van Overijssel.
In de gemeente ligt hetNationaal Park Weerribben-Wieden. Het is een laagveengebied van ca 10.000 ha dat zijn vorm kreeg door de intensievevervening. Hierdoor is een afwisselend geheel ontstaan van open water in de vorm vande Wieden en smallelegakkers,petgaten en velevaarten die vroeger belangrijke verkeersaders vormden. De landbouwgronden werden gebruikt voor rietteelt enextensieve veeteelt. De verschillende stadia vanverlanding zijn aanwezig en zorgen voor een gevarieerd geheel van biotopen. Het kenmerkendelaagveengebied is als toeristisch gebied in trek en wordt intensief gebruikt voor recreatie, waarbij het zwaartepunt ligt op de varende recreatie. Ook de dorpenGiethoorn enDwarsgracht worden gekenmerkt door de vele vaarten, waarover het transport in het verleden en in het geheel, en in de 21e eeuw nog deels, perpunter plaatsvindt.
In de polders buiten het nationaal park zijn intensievere vormen van landbouw te vinden.
De gemeente Steenwijkerland heeft na de eeuwwisseling een sterke economische groei gekend. Belangrijke redenen voor deze groei zijn de gunstige ligging van de gemeente en de goede bereikbaarheid via weg en spoor. De gemeente wordt bediend door deA32,N331,N333,N334 en in mindere mate deN351. Vanaf het intercitystation Steenwijk kan men elk halfuur een intercity nemen naarHeerenveen,Leeuwarden enZwolle. De treinen naar Zwolle rijden eenmaal per uur door naarAmersfoort,Utrecht enDen Haag en eenmaal per uur naarLelystad,Amsterdam enSchiphol. Ook rijden er elk halfuur sprinters naar Leeuwarden, Zwolle en Lelystad om plaatsen te bedienen die niet door de intercity's bediend worden.
De streektaal in een groot deel van de gemeente (ten noorden van de lijnBlokzijl-Wanneperveen) isStellingwerfs, een Nedersaksisch dialect dat ook in twee aangrenzende gebieden - de FrieseStellingwerven en het grootste deel van het DrentseWesterveld - gesproken wordt. De dialecten in het overige deel van de gemeente vallen onder hetSallands.