Eensoldeerbout ofbout is een stuk handgereedschap met een metalen punt die, mits sterk verhit,soldeertin kan verwarmen totdat het vloeibaar wordt. Op deze manier kan er met een soldeerboutgesoldeerd worden. Bij een elektrische soldeerbout wordt die punt tot 450 graden Celsius verhit door middel van hetjoule-effect. Om een soldeerbout veilig te kunnen gebruiken is het handvat thermisch geïsoleerd zodat het niet meer dan handwarm wordt. Afhankelijk van het type soldeerbout kan de soldeertemperatuur al dan niet ingesteld worden.
De eerste soldeerbouten werden met vuur verhit, bijvoorbeeld met eenblaaslamp of op gas.
Bij thuisgebruik werd dan ook wel hetgasstel gebruikt om een bout te verhitten. De soldeerpunt was vrij fors om zo veel mogelijk warmte in op te kunnen slaan en dus zo lang mogelijk te kunnen solderen (hooguit enkele tientallen seconden).
In elektrische soldeerbouten wordt de benodigde warmte opgewekt in een soortgloeidraad (in normaal bedrijf gloeit de draad niet zichtbaar) binnen in hetelement van de soldeerbout. Dit element kan een holle cilindervorm hebben, de soldeerpunt wordt in dit geval in de holte geschoven. Het kan ook een staafvorm hebben waaroverheen de holle soldeerpunt wordt geschoven. In beide gevallen wordt de ontwikkelde warmte optimaal getransporteerd van element naar punt.
De meeste elektrische soldeerbouten bestaan uit een staafvormig geheel van element, schacht en handvat, is er in verschillende vermogens (ongeveer 15 tot 150watt) en er zijn verschillende typen:
Een soldeerpistool is een elektrische soldeerbout met een soldeerpunt in de vorm van een metalen lus. Door deze lus wordt bij het aanschakelen een hogeelektrische stroom gestuurd, waardoor de temperatuur van de draad zeer snel stijgt en ermee gesoldeerd kan worden. Het handvat, waarin de schakelaar is ingebouwd, is meestal in een hoek met de lus vormgegeven (vergelijkbaar met eenpistool, vandaar de naam) en bevat een transformator of andere voorziening om de hoge stroom uit het lichtnet te kunnen leveren en om degalvanische scheiding hiermee te waarborgen. Het nadeel van een dergelijk gereedschap is de wachttijd bijelke inschakeling (die overigens niet langer dan enkele seconden bedraagt) en het zeer ruime bereik van de temperatuur waarmee gesoldeerd wordt. Nog een duidelijk nadeel is dat de tijd van inschakeling erg beperkt is (vaak maximaal één minuut), omdat de secundaire wikkeling van de gebruikte transformator anders oververhit raakt. Deze tijd staat op het apparaat vermeld (bijvoorbeeld 1 min), waarna er een afkoelperiode in acht genomen moet worden. Voor iemand die wil leren solderen is een soldeerpistool daarom niet altijd aan te raden. Een voordeel van veel soldeerpistolen is dat er een lampje in aanwezig is dat de plek rond de punt verlicht tijdens het solderen. De wat snellere afkoeling van de punt t.o.v. een gewone soldeerbout kan een voordeel zijn. Het vermogen ligt tussen de 30 en de 150 W.
Geheel andere soldeerbouten zijn de typen die op gas werken. Ze hebben een ingebouwdgasreservoir dat vaak metaanstekergas gevuld kan worden en soms eenpiëzo-ontsteking. Met een gaskraan kan de punttemperatuur binnen bepaalde grenzen worden ingesteld. Het voordeel is dat ze draadloos zijn en dat ze bij buitengebruik ook in de wind goed functioneren. Het nadeel is dat ze op het ongunstigste moment leeg kunnen zijn, het ongeregelde karakter kan voor elektronica ook een nadeel zijn. In explosiegevaarlijke ruimten kunnen ze niet gebruikt worden. Punttemperaturen van 200 tot wel 1300 °C.
De nieuwste generatie soldeerbouten werken op batterijen en maken gebruik van een nieuw materiaalAthalite (Engels:accelerated thermal action). Het verwarmingsprincipe berust op de elektrische geleiding van het te solderen materiaal. Het vermogen is 25 tot 40 W. De punt wordt alleen verhit bij aanraking met een metaal. Alleen geschikt voor klein werk, waar geen elektrisch gevoelige componenten, zoals op printkaarten tegenwoordig voorkomen. Ook is geen temperatuurregeling aanwezig.
Het materiaal van de soldeerpunt is vrijwel zonder uitzonderingkoper, vanwege de goede warmtegeleiding. Bij de vereiste temperaturen verbrandt koper langzaam, waardoor er putjes in de punt ontstaan. Met eenvijl kan een nieuw schoon en glad oppervlak worden gemaakt, waarna de cyclus zich herhaalt. De goedkope soldeerbouten hebben op den duur een nieuwe punt nodig. Duurdere bouten hebben eenlong life-punt die bedekt is met een metaal dat vrijwel niet oxideert, zoalsnikkel enchroom. Deze punten moeten bij normaal gebruik vele jaren mee kunnen gaan. Voorwaarde is dat ze niet beschadigd raken, vijlen is dus uit den boze.
Voor de magnetostatische bouten zijn de punten voorzien van een schijfje magnetisch materiaal, dat bij een vastgelegde temperatuur, deCurietemperatuur zijn magnetisme verliest. Door de punt te verwisselen kan een andere werktemperatuur worden gekozen. In de bout is een magnetische sensor geïntegreerd die het element in- en uitschakelt.
Bekende merken soldeerbouten zijn Weller, JBC, Velleman, Ersa, Engel (soldeerpistolen) en Portasol (gasbouten).
