Sneeuwwitje, Verlag Josef Scholz-Mainz, circa 1910
Sneeuwwitje (en de 7 dwergen) is eensprookje dat in de19e eeuw meermaals werd opgetekend door deDuitsegebroeders Grimm in hun boekKinder- und Hausmärchen als KHM53 (ATU 709). De originele naam isSneewittchen. Deze naam is een gedeeltelijke vertaling uit hetNedersaksisch, men heeft wel eens deHoogduitse vormSchneeweißchen voorgesteld en tegenwoordig isSchneewittchen gebruikelijk. De eerste editie van het verhaal verscheen in 1812, de zevende en laatste in 1857.
Het verhaal zelf is hoogstwaarschijnlijk ouder, maar de precieze oorsprong is onbekend. Er bestonden meerdere versies naast elkaar, die door de gebroeders Grimm werden samengebracht tot een nieuw geheel, dat ze tevens wat inkortten. Sindsdien is het wereldwijd een van de bekendste kindersprookjes geworden. Vanaf de20e eeuw zijn er allerlei bewerkingen van gemaakt.
De hoogmoedige stiefmoeder en de magische spiegelDe koningin wil graag een kind en prikt zich aan de naald, drie druppels bloed vallen in de sneeuw.Sneeuwwitje smeekt de jager om haar niet te doden.Alexander Zick (1845-1907)De ijzeren muilen
De onderstaande samenvatting volgt geheel de versie van de gebroeders Grimm.
Leeswaarschuwing: Onderstaande tekst bevat details over de inhoud of de afloop van het verhaal.
Midden in de winter zit een koningin voor het raam met een kozijn van zwart ebbenhout, ze is bezig met haar naaiwerk. Buiten dwarrelen sneeuwvlokjes en veertjes naar beneden. De koningin prikt zich aan de naald en er vallen drie druppels bloed in de sneeuw. Dan bedenkt de koningin dat ze graag een kindje zou willen hebben met huid zo wit als sneeuw, lippen zo rood als bloed en haar zo zwart als het ebbenhout. Haar wens gaat in vervulling; enige tijd later bevalt ze van een dochtertje dat ze Sneeuwwitje noemt, omdat het kindje zwarte haren, bloedrode lippen en een sneeuwwitte huid heeft.
Dan sterft de koningin plotseling. Na een jaar trouwt de koning met eentrotse, hoogmoedige en zeer ijdele vrouw die bovendien kan toveren. Ze kan het idee niet verdragen dat er iemand in het land mooier is dan zij. Iedere morgen vraagt ze aan haar toverspiegel wie de schoonste in het hele land is:
Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste in het land?
En iedere keer antwoordt de spiegel dat zij, de koningin, dat zelf is.
Maar Sneeuwwitje groeit op en wordt steeds mooier. Wanneer ze zeven jaar is, is ze mooier geworden dan de koningin. De spiegel vertelt dus op een dag aan zijn eigenares dat Sneeuwwitje duizendmaal mooier is, waarop de koningin haar stiefdochter begint te haten. Ze laat een jager komen die ze de opdracht geeft Sneeuwwitje in het bos te doden en als bewijs met Sneeuwwitjes longen en lever terug te komen. De jager kan dit, wanneer hij eenmaal met Sneeuwwitje in het bos is, echter niet over zijn hart verkrijgen en hij laat haar ontsnappen. Hij vreest dat de wilde dieren haar zullen doden, maar is blij het in ieder geval niet zelf te moeten doen. Hij steekt een jong wild zwijn dood en neemt daarvan de lever en de longen mee. De koningin eet deze organen op en is ervan overtuigd dat Sneeuwwitje verdwenen is.
Sneeuwwitje zwerft een tijdlang wanhopig en bang door het bos. Ze komt uiteindelijk bij een klein huisje en besluit daarbinnen uit te rusten. In het huisje is niemand, maar alles is er netjes en Sneeuwwitje ziet zeven kleine borden met bestek, en zeven bedjes met sneeuwwitte lakens. Ze eet van elk bordje en uit elk bekertje drinkt zij wat wijn. Daarna gaat ze in een van de bedjes liggen, waar ze niet in past. Ze probeert ze allemaal, pas het zevende bedje blijkt de juiste maat te hebben.
Als het donker is, komen de bewoners van het huisje thuis. Het zijnzeven dwergen die overdag in de mijnen werken, op zoek naar erts en goud. Ze steken hun zeven lantaarntjes aan en zien dat er iemand in het huisje is geweest. Ze gaan op zoek en vinden Sneeuwwitje slapend in het zevende bedje. Ze zijn onder de indruk van haar schoonheid en besluiten haar te laten slapen. De zevende dwerg slaapt bij de andere dwergen in bed, elk uur bij een ander. De volgende ochtend stelt Sneeuwwitje zich aan de dwergen voor. Ze vertelt wat er is gebeurd en ze mag bij hen blijven, als ze voor de huishouding zorgt. Sneeuwwitje heeft het eten al klaar als de dwergen 's avonds terugkomen. De dwergen waarschuwen Sneeuwwitje nooit de deur open te maken als het licht is.
Intussen vertelt de toverspiegel aan de koningin dat Sneeuwwitje over de zeven bergen bij de zeven dwergen is. De koningin beseft dat de jager haar bedrogen heeft en besluit nu zelf in actie te komen. Ze vermomt zich als een oude koopvrouw (in sommige versies van het verhaal als eenzigeunerin) en begeeft zich naar het huisje van de zeven dwergen. Ze biedt Sneeuwwitje rijgkoorden voorkorsetten aan, waarop Sneeuwwitje haar nietsvermoedend binnenlaat. De koningin probeert Sneeuwwitje vervolgens te wurgen door haar korset (in sommige versies wordt eenceintuur gebruikt) heel strak dicht te maken en Sneeuwwitje valt neer. De dwergen komen 's avonds thuis en zien Sneeuwwitje liggen. Ze brengen haar weer bij bewustzijn door het korsetkoord door te knippen.
De koningin komt er thuis voor de spiegel achter dat haar plan is mislukt en verzint iets nieuws. Ze maakt een giftige kam en gaat opnieuw vermomd als koopvrouw naar het huisje. Als Sneeuwwitje de vrouw binnenlaat en de kam door haar haar haalt, valt ze vergiftigd neer. De dwergen vinden Sneeuwwitje 's avonds op de grond. Ze vinden ook de giftige kam en maken hem los, waarna Sneeuwwitje opnieuw bijkomt. De dwergen waarschuwen haar opnieuw.
De koningin hoort de volgende dag weer van de spiegel dat haar stiefdochter nog altijd in leven is. Ze maakt nu een giftige appel die er erg appetijtelijk uitziet, met een groene en een rode helft. Ze vermomt zich als een oude koopvrouw en gaat voor de derde maal naar het dwergenhuisje. Ze eet zelf van de niet-giftige groene helft van de appel, waarna Sneeuwwitje haar vertrouwt. Als Sneeuwwitje een hap neemt van de andere helft, valt ze ogenschijnlijk dood neer. De koningin lijkt dan toch in haar kwade opzet te zijn geslaagd, en de toverspiegel vertelt eindelijk weer aan zijn eigenares dat zijzelf de mooiste is van het land.
Als de dwergen thuiskomen en zien dat Sneeuwwitje niet meer ademt, doen ze haar jasje los, kammen haar haar en wassen haar met water en wijn, maar niets helpt. Ze leggen haar in een doorzichtigedoodskist van glas en brengen haar naar een berg. Met gouden letters wordt op de kist geschreven wie ze is en de dieren treuren om haar. Sneeuwwitjes lichaam vergaat niet en ondanks het feit dat ze (schijn)dood is, is ze nog steeds wondermooi. Op een dag komt een koningszoon in het woud en hij ziet de doodskist met Sneeuwwitje erin op de berg. Betoverd door haar schoonheid vraagt hij de dwergen om de kist en is bereid ervoor te betalen. Als de kist weggedragen wordt, valt hij en het stukje giftige appel schiet uit de keel van Sneeuwwitje. Hierdoor wordt de betovering verbroken en Sneeuwwitje ontwaakt.
De koningszoon vraagt haar ten huwelijk en de bruiloft wordt voorbereid. De boze koningin wordt ook uitgenodigd voor het feest. Voordat ze vertrekt, vraagt ze aan haar spiegel nog eens wie de mooiste is in het land. De spiegel antwoordt tot haar grote schrik dat er een jonge koningin is die duizendmaal mooier is dan zij. Aangekomen op het feest herkent de boze koningin haar stiefdochter. Ze krijgt gloeiende ijzeren muilen aan en moet net zo lang dansen tot ze dood neervalt.
Het sprookje werd, ook als het in hetHoogduits werd verteld, toch met deNederduitse titel genoemd.
In de eerste uitgave van deKinder- und Hausmärchen (1812) is het niet de boze stiefmoeder die al het kwaad aanricht, maar Sneeuwwitjes eigen moeder.
De kleuren wit, zwart en rood kunnen gezien worden als verwijzing naar de hemel, aarde en mens. Zie ookDe raaf (KHM93).
De alwetende spiegel stamt waarschijnlijk af van de toverspiegel uit deoudheid, waarmee voorspellingen werden gedaan, en is hierin vergelijkbaar met de glazen bol van eenwaarzegster.
Volgens een theorie, geopperd doorWilhelm Grimm in het voorwoord van deKinder- und Hausmärchen, is de kern van het verhaal te herleiden totSnäfridr, eenNoorse middeleeuwsesage over een mooie vrouw die sterft.[2]
Het lijkt waarschijnlijk dat de basis van het verhaal zoals de gebroeders Grimm het optekenden gezocht moet worden inHessen, meer specifiek hetWaldecker Land. Hierover zijn verschillende theorieën aangevoerd, naast een aantal losse aanwijzingen:
De Duitse historicusEckhard Sander beweerde in zijn essaySchneewittchen: Marchen oder Wahrheit? (1994) aanwijzingen te hebben dat de figuur van Sneeuwwitje geïnspireerd is opMargaretha von Waldeck, een in 1533 geboren Duitse gravin en de dochter vanPhilipp IV (de graaf vanWaldeck), die voor haar stiefmoeder Katharina van Hatzfeld naarBrussel zou zijn gevlucht (historisch juist is echter dat ze op 16-jarige leeftijd door haar vader werd gestuurd[3]). Ze ontmoette er de latere koningFilips II van Spanje, op wie ze verliefd werd. Ze stierf in Brussel op 21-jarige leeftijd, vermoedelijk door vergiftiging.
Een andere mogelijke verklaring, die wordt aangehangen door onder anderenKarlheinz Bartels, is dat een aantal elementen van het verhaal zijn gebaseerd op de lotgevallen rondMaria Sophia von Erthal, die in de 18e eeuw hetLohrer kasteel inLohr am Main bewoonde. Dat het hele verhaal van Sneeuwwitje hierop zou teruggaan lijkt echter zo goed als onmogelijk, vermits er genoeg aanwijzingen zijn dat het verhaal al ouder is.[4] De sprekende spiegel in de versie van de gebroeders Grimm is zeer waarschijnlijk geïnspireerd opRichilde, een sprookje vanJohann Karl August Musäus. De Duitse schrijver/politicusAlbert Ludewig Grimm publiceerde in 1809 (dus slechts enkele jaren voor de publicatie door de gebroeders Grimm) in zijnKindermärchen een toneelstuk dat sterke gelijkenissen met het verhaal van Sneeuwwitje vertoont.[5]
Het woud dat in het verhaal een centrale rol speelt doet denken aan deSpessart, het is daarom volgens velen goed mogelijk dat het verhaal zich hier oorspronkelijk afspeelde. De glazen kist en de glazen berg die voorkomt in sommige versies zijn wellicht verwijzingen naar hetglasblazen, destijds een belangrijke bezigheid van de bewoners van het Spessartgebergte.
Er bestaan binnen Europa allerlei varianten van het verhaal. In sommige versies wordt Sneeuwwitje gered doordat de prins haar wakker kust.,[noten 1]. Sneeuwwitjes doodskist is in enkele versies van zilver in plaats van glas.
Grimm noemt in zijn voorwoord vijf varianten op het verhaal. In een versie snijdt de koningin zich tijdens het schillen van een appel in haar vinger, waarna het bekende verhaal volgt. In een andere versie rijden een graaf en een gravin in een koets door een besneeuwd landschap, waarop de graaf zich een sneeuwwit meisje wenst met bloedrode wangen en ravezwart haar. Even later komen ze Sneeuwwitje tegen die precies zo'n meisje is, maar de gravin mag haar niet en dumpt haar weer met een list. In een derde versie gaat de koningin zelf met Sneeuwwitje mee het bos in, geeft haar de opdracht om wat rozen te plukken en laat haar dan achter. In een vierde versie staan de dwergen op het punt Sneeuwwitje tecremeren als de prins langskomt en haar meeneemt (in deze versie lijkt Sneeuwwitje daadwerkelijk overleden te zijn). Een vijfde versie uitWenen ten slotte verhaalt dat Sneeuwwitje in plaats van een boze stiefmoeder twee oudere zussen heeft, die afgunstig op haar zijn omdat zij de mooiste van de drie is. De zussen sturen haar met wat water en brood het bos in en proberen haar later te vergiftigen. Sneeuwwitje komt een glazen berg tegen en ontmoet daar de dwergen.[6]
Hoewel het zwarte haar van Sneeuwwitje een belangrijk thema is, lijkt het erop dat ze in bepaalde vroege versies blond haar heeft. Zo staat ze ook nog afgebeeld op de voorkaft vanMein erstes Märchenbuch vanWilhelm Effenberg (illustraties van Carl Offterdinger enHeinrich Leutemann).[7]
Ook inDe zeven raven (KHM25) neemt een meisje iets uit zeven bordjes en bekertjes.
In het Russische sprookjeDe prinses en de zeven ridders[8] komt de prinses in het bos in het huisje van zeven ridders. De boze tsarina bezoekt haar, vermomd als oud vrouwtje en biedt haar een vergiftigde appel. Ze bijt er in en valt als dood op de grond. De zeven ridders dragen de slapende prinses in een kristallen kist naar een rotsspelonk, waar ze de kist aan vier gouden kettingen hangen. Prins Igor zoekt zijn prinses en zoekt raad achtereenvolgens bij de zon, de maan en de wind. De wind wijst hem de weg naar de spelonk en Igor slaat er met zijn zwaard de kristallen kist stuk, waarna ze elkaar om de hals vallen.
In het Turkse sprookjeDe zeven broers[9] doet een meisje het huishouden in het huisje van haar zeven broers. Een Tante, die een reuzin is, steekt een tand van haar onthoofde zoon in de voet van het meisje, waardoor ze neervalt. Haar moeder ontdekt de tand in haar voet en als ze die eruit trekt, leeft het meisje weer.
In het Marokkaanse sprookjeHet Lichtkasteel[10] zijn er zeven reuzen bij zeven bergen, die uit dank de hoofdpersoon, Habbat er-roumane (Granaatappelpit), raad geven hoe hij de 'Vogel die de zorgen verjaagt' kan vangen. Habbat er-roumane had de klitten uit hun haar geknipt, zeven broden op hun knieën gelegd en met zeven kammen het haar uit hun ogen gekamd. De zeven dwergen wonen ook achter de zeven bergen.
Ook in het Engelse sprookjeGoudlokje en de drie beren eet een meisje van de bordjes in een onbekend huisje en valt in slaap op het laatste bedje, omdat ze niet in de andere past.
De drie druppels bloed komen in meer sprookjes voor, zoalsVrijer Roland (KHM56), en ook hier moet de boze vrouw dansen tot ze dood is. OokVan de wachtelboom (KHM47) vertoont een aantal opvallende overeenkomsten met het verhaal van Sneeuwwitje. Ook hier is sprake van een kind zo rood alsbloed en zo wit alssneeuw en een kwaadaardige stiefmoeder.
Vogels staan vaak voor deziel en reis naar deonderwereld. De duif kan staan voor een engel. Raven worden beschouwd als gedachten van hogere wezens, denk ook aan de raven vanWodan (Huginn en Muninn). Ze spreken enkel in de nacht en worden gehoord door iemand die waakt, als anderen slapen. Dit kan duiden op een ander bewustzijn.
De glazen kist op een berg doet denken aan een glazen berg, zie ookDe zeven raven (KHM25) enDe raaf (KHM93).
InRozenlachjes en pareltranen wordt een meisje door toedoen van een slechte tante en een heks ook in een bewusteloze toestand gebracht. Zij wordt in een kast op een berg gestopt en later gevonden door de zoon van depadisha.
In het sprookjeDoornroosje raakt de protagoniste eveneens in een langdurige slaap, een soortcoma die enkel door een liefdeskus kan worden verbroken. Dit motief kan worden uitgelegd als eenrite de passage, waarbij de langdurige slaap een liminale periode vertegenwoordigt, in dit geval de overgang naar de volwassenheid.[12]
In dePopol Vuh, het heilige boek van de Maya's, moestIxquic gedood worden door vier uilen, maar in plaats van haar hart, brachten ze het sap van de Roodschuimboom in een jicaravrucht naar de Heren vanXibalba (onderwereld).[13] Sneeuwwitje wordt niet door de jager gedood, terwijl dat wel zijn opdracht was, en hij schiet een hert om diens longen en lever aan de boze stiefmoeder te laten zien.[14]
In een Babylonische mythe daaldeInanna (Ishtar,Venus) af in de onderwereld van haar zuster, de godinEreshkigal met de zeven rechters (galli). Ze werd uiteindelijk gered doorDumuzi, die haar plaats innam.[15]
Sinds het begin van de 20e eeuw zijn er tientallen verfilmingen en anderszins voor tv/video geschikte bewerkingen van het verhaal gemaakt. De allereerste verfilming verscheen in 1902 in de VS, deze was nogzonder geluid. Zeer bekend is de op21 december1937 doorWalt Disney uitgebrachtetekenfilmSneeuwwitje en de Zeven Dwergen, tevens de allereerste tekenfilm ooit die langer dan een uur duurde. Disney ontving voor deze film eenspecialeAcademy Award, deHonorary Award. De vormgeving van de dwergen zoals in deze film wordt nog altijd gebruikt.
In 1998 vertolkteChris Van Tongelen de rol van de prins in de Vlaamse musicalSneeuwwitje. Hij mocht Sneeuwwitje (gespeeld door de zangeresSanne) niet kussen in de musical.Anne Mie Gils speelde de boze koningin.Aimé Anthoni (ook bekend als kabouter Klus) vertolkte de rol van haar hulpje Aimé.Frank Aendenboom was de verteller. In 2005 was er opnieuw een musical in Vlaanderen, metDavy Gilles in de rol van de prins. In 2024 kwam een nieuwe musical van Sneeuwwitje in Plopsaland.
De vraag die de boze stiefmoeder aan haar toverspiegel stelt: "Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste in het land", is bijnaspreekwoordelijk geworden.
Sneeuwwitje en Rozerood is een ander sprookje opgetekend door Grimm, dat voor zover bekend geen enkele relatie heeft metSneeuwwitje, behalve de naamsovereenkomst.
Sneeuwwitje in het bos met de wilde dieren
Deheks komt vermomd als koopvrouw langs met het rijgsnoer
Sneeuwwitje wordt wakker, Franz Jüttner (1865–1925)
.jpg)
