Runensteen van Örby (U 1011). Deze runensteen staat bij de universiteit vanUppsala inZweden.
Runenstenen zijn stenen waarininscripties in hetrunenschrift zijn gekerfd. De stenen zijn vaak gemaakt door deVikingen en dienden vooral ter nagedachtenis aan gestorvenen. Verreweg de meeste stenen met runeninscriptie zijn gevonden inZweden; namelijk zo'n 2500. Daarnaast bevinden zich stenen in bijvoorbeeldDenemarken,Noorwegen enIJsland.
Veel stenen die tegenwoordig bekend zijn, bevatten het christelijkekruis en runen uit het jongefuthark. Een aantal oudere stenen daarentegen, bevatten delen van deNoordse mythologie en zijn gekerfd in het oudefuthark. Veel van deze oude stenen werden vernietigd tijdens dekerstening vanScandinavië; de stenen die scènes bevatten uit de Noordse mythologie werden als heidens beschouwd. Hiernaast werden de stenen in het verleden wel gebruikt als bouwmateriaal en tegenwoordig is vandalisme het grootste gevaar waaraan de stenen worden blootgesteld.
Jaarlijks worden er één tot twee runenstenen herontdekt; de meeste daarvan in Zweden.
In Scandinavië bestond al sinds depre-Romeinse ijzertijd (5e eeuw v.Chr.) de traditie van debautasten, een lange, opgerichte steen zonder inscriptie die vooral nabij grafheuvels wordt gevonden.
Het maken van runenstenen begon in deRomeinse ijzertijd. Het waren stenen waarop inscripties werden geschilderd in naam van een zieke of gestorvene. Het beschilderen van stenen had het nadeel dat de verf op den duur vervaagde en uiteindelijk verdween. Dit probleem werd later opgelost door de inscripties niet meer op de stenen te schilderen, maar ze erin te kerven.
Het kerven van inscripties in stenen wordt genoemd in zowel deHeimskringla en deHávamál.
BjörketorpsstenenEen runensteen en eenGermaanse krijger in eenboomkist
Runenstenen kunnen verdeeld worden in een aantal soorten. Het grootste deel van de stenen is gemaakt ter nagedachtenis aan een overledene. Een voorbeeld is deRunensteen van Nolby in Zweden. De inscriptie op deze steen luidt:
Bergsveinn ok Sigfastr ok Fridhi reistu stein thenna eptir Buri/Byri, fodhur sinn. En Farthegn markadhi.
Dit laat zich vertalen als:
Bergsven en Sigfast en Fride hebben deze steen opgericht als herinnering aan Bure, hun vader. Fartägn heeft het gekerfd.
Andere stenen werden gemaakt als zelfpromotie voor bepaalde mensen. Ze bevatten veelal de goede daden van bepaalde personen en werden opgericht, terwijl ze nog leefden, in hun eigen naam. Een voorbeeld is deFrösörunensteen in de stadÖstersund, te Zweden. In deze steen is het volgende gekerfd:
austmothr kuthfastaR sun lit rai(...)rais(...) (...)n thino auk kirua bru thisa auk hon lit kristno eotalont (...) osbiurn kirthi bru triun raist auk tsain runoR thisaR
Dit betekent:
Austmaðr, Guðfastr's zoon, heeft deze steen opgericht en deze brug gebouwd en Jamtaland gekerstend. Ásbjörn heeft deze brug gebouwd. Trjónn en Steinn hebben deze runen gekerfd.
Een ander voorbeeld van dit type steen is deRunensteen van Örby (U 1011) (zie de foto hiernaast). De steen is gemaakt teRasbo in Zweden, maar is tegenwoordig te zien bij de universiteit vanUppsala, eveneens te Zweden. De inscriptie op deze steen luidt:
Vígmundr lét hôggva stein at sik sjalfan, slœgjastr manna. Gudh hjalpi sál Vígmundar stýrimanns. Vígmundr ok Áfrídhr hjoggu merki at kvikvan sik.
In het Nederlands betekent dit:
Vígmundr heeft deze steen laten kerven als eerbetoon aan hemzelf, de meest getalenteerde van alle mannen. Moge God Vígmundr helpen, de kapiteins geest. Vígmundr en Áfrídhr hebben dit monument gekerfd als gedachtenis aan zichzelf, terwijl ze leefden.
Runensteen van Vallentuna (Rundata U 212). De steen heeft inscripties aan voor- en achterzijde. Beide zijn gewijd aan de grootgrondbezitter Jarlabanke, eigenaar van heelTäby, die in de11e eeuw vijf stenen voor zichzelf liet oprichten. De steen werd in 1905 teruggevonden bij de kerk vanVallentuna, waar hij nu staat opgesteld.
Runensteen van Kylver (Rundata G 88), runensteen van omstreeks400, gevonden teKylver, Gotland, Zweden. Tegenwoordig is de steen te zien in het Nationaal historisch museum te Stockholm, Zweden.
Runensteen van Hovgården (Rundata U 11), runensteen uit de 11e eeuw. Vermoedelijk opgericht in opdracht van de koningHaakon de Rode. Hij staat op het Zweedse eilandAdelsö, Uppland.
Runensteen van Örby (Rundata U 1011), runensteen uit de 11e eeuw, opgericht door Vígmundr ter ere van hemzelf. De steen staat inUppsala, Zweden
Runensteen van Ölsta (Rundata U 871), een steen in het Zweedse dorpjeÖlsta, Uppland, die geschilderd is in opdracht van Runverket, de Zweedse Runendienst, onderdeel van de Riksantikvarieämbetet, de Zweedse Rijksoudheidkundige Dienst.
Runensteen van Vedyxa (Rundata U 956), runensteen met een merkwaardige vorm in het Zweedse dorpVedyxa, Uppland.
Van de onderstaande runenstenen is niet duidelijk of deze daadwerkelijk gemaakt zijn doorVikingen. Ze zijn namelijk gevonden in deVerenigde Staten; wetenschappers vermoeden dat Vikingen ooitAmerika bereikt hebben, maar hiervoor bestaan heel weinig bewijzen. De aanwezigheid van de runenstenen kan een dergelijk bewijs zijn, maar er wordt getwijfeld over in hoeverre deze stenen authentiek zijn. Verschillende onderzoekers hebben de stenen onderzocht, maar de twijfel blijft. Het kan zijn dat de stenen gemaakt zijn door de Vikingen, maar het kan ook zijn dat de stenen veel later zijn gemaakt door anderen.
De bekende runenstenen in de Verenigde Staten zijn:
.jpg)
.jpg)
