Roemeens
limba română |
|---|
| Gesproken in | Roemenië,Moldavië,Vojvodina,Canada,Verenigde Staten,Rusland,Oekraïne,Israël,Servië,Hongarije,Transnistrië en deBalkan |
|---|
| Sprekers | 24 miljoen moedertaalsprekers, 4 miljoen tweede taal |
|---|
| Rang | 36 (moedertaal) |
|---|
| Taalfamilie | |
|---|
| Dialecten | |
|---|
| Alfabet | Tot 1859cyrillisch
Vanaf 1859Latijns |
|---|
| Officiële status |
|---|
| Officieel in | |
|---|
| Taalorganisatie | Academia Română |
|---|
| Taalcodes |
|---|
| ISO 639-1 | ro |
|---|
| ISO 639-2 | rum/ron |
|---|
| ISO 639-3 | ron |
|---|
|
HetRoemeens (in de taal zelf:limba română, ofromână) is eenRomaanse taal die gesproken wordt inRoemenië,Moldavië enVojvodina. Het Roemeens is de belangrijkste vertegenwoordiger van hetBalkanromaans, dat verder de talen van verschillende groepenVlachen op deBalkan omvat. Deze worden alsdialecten van het Roemeens beschouwd. Ongeveer 25 miljoen mensen hebben het Roemeens als moedertaal. Het Roemeens wordt gebruikt in een aantal organisaties (deEuropese Unie enLatijnse Unie).
Door historische ontwikkelingen wonen niet alle Roemeenssprekende gemeenschappen binnen het huidige Roemenië. Onder andere door hetwegvallen van de Turkse invloed in de 19e en 20e eeuw gingen degrote mogendhedenGroot-Brittannië,Rusland,Frankrijk,Duitsland enOostenrijk-Hongarije zich intensief met de regio bemoeien. Dit leidde tussen dewereldoorlogen totGroot-Roemenië dat later weer landsdelen verloor aan omliggende landen.Daarnaast is er door vluchtelingen van hetcommunistische regime tot 1989 een Roemeensediaspora ontstaan en is er na de oorlog sprake van grootschalige arbeidsmigratie naar met nameItalië enSpanje maar ook buiten Europa naar deVerenigde Staten enCanada.[1]
In Roemenië zelf spreken ruim 17 miljoen mensen (90,6%) de Roemeense taal.Moldavië, eenvan oudsher door Roemenen bevolkt gebied dat tot 1991 onderdeel van deSovjet-Unie was, heeft 2,5 miljoen Roemeenssprekenden. Zelf geven 2 miljoen hiervan aan dat zijMoldavisch spreken, hoewel dit taalkundig op hetzelfde neerkomt. Doorrussificatie is het aantal Roemeenstaligen er dalend. In het deel vanOekraïne dat vroeger bij Moldavië hoorde, vindt men 0,4 miljoen Roemeenstaligen (cijfers 2012).[1]
Tamelijk grote Roemeenstalige gemeenschappen vindt men verder inServië (300.000), Bulgarije (100.000) enNoord-Macedonië (10.000). Roemeensedialecten ofBalkanromaanse talen vindt men inBulgarije (200.000Aroemeens),Griekenland (300.000 Aroemeens enMegleno-Roemeens) en inKroatië (10.000Istro-Roemeens).Hongarije heeft 10.000 Roemeenssprekenden in de grensregio en zo'n 100.000 in het zuiden van het land. In veel van deze landen wordt het Roemeens vaak niet als officiële taal erkend en of zijn de statistieken vervormd (cijfers 2012).[1]
Cijfers over arbeidsmigranten die ver van huis de Roemeense taal spreken, de Roemeense diaspora, gaan richting 4 miljoen maar zijn niet volledig. Volgens devolkstelling van 2011 was sprake van 727.000 Roemenen die langer dan twee jaar in het buitenland werken. De onderzoekers gaven zelf al aan dat het aantal niet-geregistreerden vele malen groter was.[2]De minister van Buitenlandse Zaken Adrian Cioroianu zei in 2007 dat 10% van de Roemeense bevolking zich in het buitenland bevond. In 2008 zonden 2,8 miljoen Roemenen regelmatig geld naar hun land.[3] Cijfers van deOESO laten zien dat in 2015/16 3,6 miljoen Roemenen in OESO landen en 10% daarbuiten verbleven. Daarmee vormden zij de 5e grootste groep migranten ter wereld.[4]
Het Balkanromaans ten noorden van deDonau heet ook wel Daco-Romaans. Het omvat verschillende dialecten, waarbij hetMoldavisch (dat aan weerszijden van deProet wordt gesproken) door de Moldavische autoriteiten wordt opgevat als afzonderlijke taal. Vanuit taalkundig oogpunt is het echter niet meer dan een taalvariant.
Tegenwoordig wordt het Roemeens in hetLatijnse alfabet geschreven, maar tot1859 werd er hetcyrillische alfabet voor gebruikt. In deMoldavische SSR werd eveneens het cyrillische alfabet gebruikt.Het Roemeens maakt gebruik van drie verschillendediakritische tekens op enkele letters (ă, â, î,ș enț) die deels (ș en ț) in geen enkele andere schrijftaal bekend zijn (de ă wordt verder alleen in hetVietnamees gebruikt).
Het Roemeens bevat 10 tot 15% woorden vanSlavische oorsprong, maar het Romaanse karakter overheerst. In het oude Roemeens was het Slavische element naar verhouding wat sterker, maar sinds de 19e eeuw heeft men er bewust naar gestreefdneologismen te vormen van woordstammen ontleend aan andere Romaanse talen (vooral hetFrans). Kenmerkende eigenschappen waardoor het Roemeens zich van de andere Romaanse talen onderscheidt zijn:
- het behoud van twee naamvallen:
- één dienominatief enaccusatief omvat
- en één diegenitief endatief omvat (aangegeven met de uitgangen-lui (mannelijk enkelvoud),-ei (vrouwelijk enkelvoud) en-lor (meervoud))
- behoud van het onzijdige geslacht
- het bepalend lidwoord wordt achter het zelfstandig naamwoord geplakt (om= mens,omul = de mens)
- de vervanging van deinfinitief door een "opdat"-constructie, naar het voorbeeld van "ik wil dat ik zing" in plaats van "ik wil zingen"; deze eigenaardigheid komt ook voor in andere talen van het Balkangebied, die niet verwant zijn aan het Roemeens:Albanees,Bulgaars enNieuwgrieks.
Neacșu's brief (1521) is het oudst bewaard gebleven document in de Roemeense taal.
| Roemeense letter | Uitspraak | IPA |
|---|
| A | Zoals in het Engelse father, lange donkere a in het Nederlands | a |
| Ă | Zoals in bezien | ə |
| Â / Î | Zoals in de, maar dieper in de keel zonder tuiten van de lippen | ɨ |
| I | Zoals in mier | i |
| O | Zoals in boot | o |
| U | Zoals in moer | u |
| C | Zoals onze 'k' | k |
| Ce/Ci | Zoals inTsjechië | tʃ |
| Ge/Gi | Zoals injazz | dʒ |
| G gevolgd door a, u, o of medeklinker | Duitseg, Franseg of Engelseg, zoals inguerrilla | ɡ |
| J | Zoals in het Franseje, of het Engelse exposure | ʒ |
| Ș | Zoals insjamaan | ʃ |
| Ț | Zoals intsunami | ts |
 en Πhebben dezelfde klank die in het Nederlands niet voorkomt. Een manier om de klank te benaderen is door de mond in de positie van de 'ie' te zetten maar in plaats daarvan de 'oe' uit te spreken.[5]
Bronnen, noten en/of referenties
.svg)
