Rododendron (Rhododendron, uit hetOudgrieks: ῥόδον (rhódon) = "roos"; δένδρον (déndron) = "boom") is eengeslacht van 600 tot 1000 soorten (afhankelijk van de taxonomische opvatting) in deheidefamilie (Ericaceae). Dit omvangrijke geslacht is onderverdeeld in een aantalondergeslachten.
Carl Linnaeus erkende naast dit geslacht een apart geslachtAzalea met zes soorten. In 1796 wasRichard Anthony Salisbury (1761-1829) van oordeel, dat dit onderscheid niet te handhaven was, en werden de azalea's binnenRhododendron ondergebracht.
De naamAzalea is in het dagelijks spraakgebruik blijven bestaan. Taxonomisch gezien heeft de term geen eenduidige betekenis: er zijn twee ondergeslachten waarvan de planten met de naam azalea worden betiteld:Tsutsusi, de zogenaamde Japanse azalea’s of groenblijvende azalea's enPentanthera, de bladverliezende azalea’s.
Het geslacht is aan diverse herindelingen onderworpen geweest. Zo werd aan het begin van de jaren 90 van de 20e eeuw het geslachtLedum inRhododendron ingevoegd.
Rhododendron campanulatum behoort bij het ondergeslachtHymenanthes
Rhododendron vaseyi is een voorbeeld uit het ondergeslachtPentanthera
Rhododendron simsii hoort thuis in het ondergeslacht/ sectieTsutsusi.
Rhododendron tomentosum is een voorbeeld van de subsectieLedum.
Rhododendron kaempferi
Chamberlain onderscheidt[1] meer dan 1000 soorten. Het is mogelijk dat verder onderzoek het aantal soorten zal terugbrengen. Vrij algemeen wordt op grond van dit werk het geslacht vanwege zijn omvang onderverdeeld in acht ondergeslachten:
Azaleastrum - ongeveer 30 soorten groenblijvende soorten struiken en bomen.
Candidastrum
Hymenanthes - ongeveer 270 soorten groenblijvende soorten struiken. De meeste soorten die in tuinen worden aangeplant behoren hiertoe.
Mumeazalea
Pentanthera
Rhododendron - met een 500 soorten het grootste ondergeslacht. Meestal groenblijvend, maar bladverliezend komt voor. De Europese wilde soorten behoren hiertoe.
Therorhodion
Tsutsusi - ruim 100 soorten uit Japan, China en noordoost Azië, met struiken die zowel groenblijvend als bladverliezend zijn (de planten hebben twee soorten bladeren, zogenaamdebladdimorfie: de ene soort is groenblijvend, de andere soort valt af).
Binnen deze 8 ondergeslachten worden 12 secties onderkend.
Het geslachtRhododendron isparafyletisch door de aanwezigheid vanMenziesia. De ondergeslachtenHymenanthes enTsutsusi zijnmonofyletisch;Azaleastrum enPentanthera zijnpolyfyletisch. Het ondergeslachtRhododendron is monophyletisch als de subsectieLedum buiten beschouwing wordt gelaten.[2]
In 2004/2005 onderzochten Loretta Goetsch, Andrew Eckert and Benjamin Hall 87 soorten op basis van het gen RPB2-I. Zij stelden voor het aantalondergeslachten terug te brengen tot 5:
De pontische rhododendron komt in de Benelux verwilderd voor.
R. luteum komt ten westen en oosten van de Zwarte Zee voor
R. canadense werd oorspronkelijk als een apart geslachtRhodora beschouwd.
Rhododendron is een zeer wijd verspreid geslacht, maar een hoofdconcentratie van verschillende soorten wordt aangetroffen in het Chinese deel van deHimalaya, vanNepal enSikkim totYunnan enSichuan, met andere brandpunten in de bergen vanIndochina,Korea,Japan enTaiwan.
Verschillende soorten zijn inheems in Noord-Amerika en enkele in Europa.
Hiernaast is er een aantal tropischeRhododendron-soorten (sectieVireya) inheems in het gebied van Nepal tot Noord-Australië, met 55 bekende soorten inBorneo en 164 inNieuw-Guinea (Argent 2006).
Het belangrijkste verspreidingsgebied ligt echter in en rond de Himalaya: volgens de flora van China kent China 571Rhododendron soorten, waarvan er 409 inheems zijn. Het ondergeslachtHymenanthes kent 259 soorten die in China inheems zijn, het ondergeslachtRhododendron heeft 113 van zijn 500 soorten in China.
In de streek rondGent heeft de teelt en vooral het volgehouden zoeken naar de veredeling van de azalea vanaf de 19e eeuw een hoge vlucht genomen. DeGentse azalea in al zijn variëteiten is een van de pronkstukken van deGentse Floraliën. Er waren heel veel telers, maarJozef Vervaene, naar wie een straat in de deelgemeenteLedeberg vernoemd is, gooit in de 19e eeuw toch wel hoge ogen met zijnAzalea Vervaeneana.[3]
De naamGentse azalea is in 2010 erkend alsbeschermde geografische aanduiding (BGA) in de Europese Unie.[4] Het productiegebied is de gehele provincie Oost-Vlaanderen.
De cultivar 'Moonstone' ontstond in 1933 uit de kruising vanR. williamsianum x R. campylocarpum. (foto genomen inTrompenburg Tuinen & Arboretum)
In de Himalaya worden een aantal soorten bomen alsbrandhout gebruikt, omdat ze gemakkelijk te kappen zijn.
Rhododendrons zijn geliefd als sierplanten intuinen enparken. In de handel zijn 25.000 rassen en hybriden verkrijgbaar.
In de tuin geven rododendrons in het algemeen de voorkeur aan iets zure, luchtige grond. Bij het planten dient men de struiken niet te diep te planten: veel soorten hebben hun wortels vrij dicht onder de oppervlakte. Te diep planten berooft de wortels van de struiken van lucht.
Ook een teveel aan water kan de wortels van lucht beroven. Direct na het planten en de eerste tijd hierna kan water geven nuttig zijn. Maar het begieten zal in de meeste tuinen langzaam afgebouwd kunnen worden.
De meeste soorten kunnen zon goed verdragen. Let eventueel op verdrogingsverschijnselen op de randen van nieuwe bladeren - hier onttrekken ze het eerst vocht aan.
Onderdelen van rododendrons, vooral dePontische rododendron, kunnen het giftige, aanditerpeen verwante,grayanotoxine, eentetracyclofytaan, bevatten. Dit gif kan ook in de nectar en meeldraden voorkomen en hierdoor in de honing vanbijen die zich met de nectar van rododendrons hebben gevoed. Deze honing kanhallucinogeen en/of laxerend werken. In de oudheid verteldeXenophon reeds over het gedrag van soldaten die deze honing hadden gegeten. Voor paarden kan het eten van de plant dodelijk zijn.
Parken e.d. waar belangrijke collecties rododendrons te zien zijn
HetAmmerland inNedersaksen is een centrum van de rododendronteelt. Hier, maar ook elders in Duitsland werden rododendrons aangeplant in talrijke parken en (botanische) tuinen, waaronder:
DeRhododendron is de nationale bloem vanNepal. Het is ook de staatsbloem van de Amerikaanse statenWashington enWest Virginia en van de Indiase deelstaatSikkim.
De cynische uitdrukking "(iets) achter de rododendrons (gooien)" komt oorspronkelijk uit een conference vanWim Sonneveld getiteld 'De stalmeester', over het jaarlijks koninginnedagdefilé bijPaleis Soestdijk. Koningin Juliana kreeg dan vele goedbedoelde prullaria aangeboden. Sonneveld laat de opperstalmeester op geaffecteerde toon vertellen hoe deze volksnijverheid na de hartelijke inontvangstneming door hem achter de rododendrons wordt "gesodemieterd".
DeBond tegen vloeken stelde het woord "rododendron" voor als alternatief voor de bekende vloek. Het woord kan met dezelfde nadruk worden uitgesproken. Het voorstel werd weggehoond.
↑Chamberlain (1996)The genus Rhododendron - Its classification & Synonymy
↑Kurashige, Y., J.-I. Etoh, T. Handa, K. Takayanagi & T. YukawaSectional relationships in the genus Rhododendron (Ericaceae): evidence from matK and trnK intron sequences
.jpg)
