Derede ofratio is een menselijkdenkvermogen. Het begrip rede heeft verschillende betekenissen:
- Het vermogen datbegrippen voortbrengt.
- Het geheel van gevoel,verstand en 'rede' in de eerste betekenis.
- Een voordracht over een bepaald onderwerp, zieredevoering.
De filosofische stroming van hetrationalisme hecht veel waarde aan de rede. Rationalisme is de filosofische tegenhanger van hetempirisme. Deze kwestie gaat over de bron van kennis: de ratio of de (zintuiglijke) ervaring.
De beoefening van derechtswetenschap wordt welars aequi et boni genoemd, dat vrij vertaald wordt alsde kunst van het redelijke en billijke. Letterlijk betekent hetde kunst van het rechtvaardige en het goede, waarbij rechtvaardigheid een subcategorie van redelijkheid is.
In demiddeleeuwse filosofie definieerde men in navolging vanAristoteles de mens als eenanimal rationale, ofwel een redelijk wezen. De rede was volgens hen dus het vermogen dat de mens van andere diersoorten onderscheidde. Overigens moet 'dier' hier niet te letterlijk opgevat worden: het Latijnseanimal komt vananima, dat ziel betekent. De categorieanimal omvat in de middeleeuwse betekenis dus alle bezielde, ofwellevende wezens.
GrootmogolAkbar de Grote (1542 - 1605) stelde tegenover zijnvizierAbu'l-Fazl dat rede wel het hoogste moest zijn, aangezien zelfs tijdens het betwisten van de geldigheid van de rede gebruik moet worden gemaakt van redenen:
- Het streven naar rede en de afwijzing van traditionalisme zijn zo schitterend duidelijk dat de noodzaak van bewijs vrijwel ontbreekt. Als traditionalisme juist zou zijn, dan zouden de profeten slechts hun eigen ouderlingen hebben gevolgd (en niet met nieuwe tijdingen komen).
De Rede nam een belangrijke plaats in in deVerlichting. Het zuivere gebruik van verstand en rede zal volgens de verlichtingsfilosofen leiden tot een Verlichte samenleving.Immanuel Kant maakt in zijnKritik der reinen Vernunft een exclusief onderscheid tussen het vermogen van de rede en het vermogen van het verstand. Het verstand, zo stelt Kant, is het 'vermogen der regels', ofwel het 'vermogen om middellijke (niet te verwarren met onmiddellijke) afleidingen te maken'.
