Slachtoffers, vooral joodse kinderen, van een pogrom[1] inJekaterinoslav in 1905Massagraf voor de slachtoffers van deFarhud, een Iraakse pogrom in 1942
Het woordpogrom (Russisch: погром;pogróm van громить: vernietigen, verwoesten) wordt gebruikt voor gewelddadige aanvallen op bepaalde groepen; etnisch, religieus of andere soorten, die vooral worden gekarakteriseerd door de vernietiging van hun omgeving (huizen, bedrijven, religieuze centra). Vaak gaan pogroms vergezeld met fysiek geweld tegen en zelfs moord op een bevolkingsgroep met de bedoeling om die groep te intimideren en zodoende te verdrijven of te dwingen zich teassimileren met de omgeving.
HetRussische woord "pogrom" duidde een georganiseerde, in tijd beperkte, aanval op de bevolking van een stad of dorp aan. Deze vonden met name plaats in Oekraïne tijdens deRussische Burgeroorlog.[2] In Nederland is deze term sindsdien gewoonlijk gebruikt om er eenrazzia tegen Joden mee aan te duiden. Dergelijke aanvallen in de voorgaande tijden worden nu ook met deze term aangeduid. Het is geen synoniem voor elke vorm van achteruitstelling van de Joden. In de 20e eeuw zijn er tijdens en na deTweede Wereldoorlog onder meer pogroms geweest inRusland,Oekraïne,Polen,Marokko en innazi-Duitsland.
Soms vond de overheid de pogroms een goede uitlaatklep voor het volk, omdat ze de aandacht van de slechte economische toestand afleidden. Een voorbeeld hiervan zijn de pogroms die in 1881-1884, 1893-1894 en 1904-1905 plaatsvonden intsaristisch Rusland. Daarbij kwamen enkele duizenden Joden om het leven.[3][4] De daardoor gewekte schrik bewoog enkele honderdduizenden Joden ertoe om naar de Verenigde Staten te emigreren. Veel bloediger nog waren evenwel de jodenvervolgingen die in deRussische Burgeroorlog in Zuid-Rusland enOekraïne werden aangericht door deWitten: daarbij kwamen meer dan 100.000 Joden om het leven.[4][5]
Voor van overheidswege georganiseerde moordpartijen zoals deHolocaust wordt het woord "pogrom" niet gebruikt.
De eerste bekende pogrom wordt beschreven in hetBijbelboek Esther. Hierin staat dat tijdens deBabylonische ballingschap door koning Ahasveros een wet werd gemaakt dat op de dertiende dag van de maand adar de Joden zouden worden uitgeroeid. Voordat het zo ver was, werd het de Joden echter geoorloofd zich tegen hun aanvallers te verweren. Deze gebeurtenis wordt Inn het Joodsepoerimfeest herdacht.[6]
1033: In het islamitischeFez in Marokko vond in 1033 een pogrom plaats met duizenden Joodse doden. In 1276[7] werden in dezelfde stad opnieuw Joden vermoord.
1066: De eerste grote pogrom op Europese bodem was in 1066 inGranada inAndalusië. Moslims moordden toen het grootste deel van de Joodse gemeenschap uit met enkele duizenden doden als gevolg. De Joodse vizier Joseph ibn Naghrela werd gekruisigd en de Joodse wijk verwoest. In 1011 was er inCórdoba al een kleinere islamitische pogrom geweest.
1096: Bij het begin van deEerste Kruistocht, werden onder meer bloedbaden aangericht bij de Joodse gemeenten vanMainz enWorms.
1189-1190: Massamoorden op Engelse Joden voorafgaande aan deDerde Kruistocht.
1291: Pogroms inBagdad en omstreken, waarbij zeker enkele honderden Joden gedood werden.
1298 : ZogenaamdeRintfleisch-Pogrom in Zuidwest-Duitsland, begonnen eind april, teRöttingen, na een vermeendehostie-schending; wellicht vier- à vijfduizend Joden komen uiteindelijk om, onder wie alle Joden uitRothenburg ob der Tauber. De pogrom herhaalde zich in 1336 in dezelfde gebieden, op iets kleinere schaal, bij de zgn.Armledererhebung.
1309: In het Zuid-LimburgseBorn werden 110 Joodse vluchtelingen uit Sittard en Susteren vermoord in een pogrom. De Joden hadden hun toevlucht gezocht in het kasteel omdat ze daar veilig dachten te zijn. Dat bleek niet zo te zijn: de Joden werden vermoord en het kasteel in brand gestoken. Het was de eerste massamoord op Joden op het huidig Nederlands grondgebied.
1348-1349: Na depestepidemie van 1346-48 kwam het ook in grote delen van Europa tot pogroms. In 1348 en 1349 werden onder meer de Joodse gemeenschappen vanBrussel,Zutphen,Bazel enFrankfurt am Main vernietigd. Dit was de tijd dat veel West-Europese Joden naarPolen vluchtten, waar ze toen welkom waren. Dit is de oorsprong van de Joodse gemeenschappen in Polen en Oost-Europa. Hierna maakten deze gemeenschappen tijd lang een grote bloei door (zie ookJoods vestigingsgebied in het Russische Keizerrijk).
1506: Paaspogrom vanLissabon, opgeroepen door tweeDominicaner monniken. In drie dagen zijn er tussen 2000 - 4000 Joden vermoord door een dol geworden menigte waarbij zich veel zeelieden van Hollandse, Zeeuwse en Franse afkomst aangesloten hebben.
1679: Pogrom met daarna de verdrijving van 10.000 Joden uitSanaa (Jemen) naar de woestijn van Tihama. Slechts duizend kwamen levend terug.
1790: Pogrom vanTétouan, Marokko. Hierbij vielen zes tot acht doden bij de Joden.
1819: De "Hep-Hep-rellen" in Duitsland.
1821, 1859, 1871, 1881 en 1886: Pogroms inOdessa. De eerste pogroms gingen uit van etnische Grieken en waren tegen Joden gericht. Vanaf 1871 nam ook de Russische bevolking deel aan de pogroms.[8]
1834:Pogrom in Safed in Palestina waarbij naar schatting 500 Joden werden vermoord.
1881-1884: Pogroms in Rusland volgend op de moord op tsaarAlexander II. In meer dan tweehonderd plaatsen gericht tegen Joden, waaronderKiev,Kropyvnytsky,Odessa enWarschau.
1888: Massamoorden op de Joden inIsfahan enShiraz, Iran.
1903-1906: Golf van pogroms in Rusland, waarbij de Joden in 64 steden werden aangevallen. De bloedigste pogrom vond plaats inOdessa, waar tussen 400 en 2500 Joden om het leven kwamen.[8]Golda Meïr, de latereIsraëlische premier, heeft in haar jeugd de pogrom in Odessa meegemaakt. Deze ervaring heeft haar voor de rest van haar leven getekend. De pogrom inKisjinev werd ook internationaal bekend. In de musicalFiddler on the Roof komt zo'n pogrom voor.
1907: Pogrom vanCasablanca in Marokko. Plundering en vernietiging van het Joodse getto. Hierbij vallen ongeveer 30 doden.
1910:Pogrom van Shiraz, Iran. Er kwamen twaalf Joden om het leven en er vielen 50 gewonden.
1912: Pogrom vanFez, Marokko met ongeveer 60 doden.
1919: Pogrom tijdens de Argentijnse Tragische Week, waar Joden enCatalanen lukraak werden aangevallen. De redenen zijn niet duidelijk en er zou kunnen worden gewezen op de invloed van hetSpaanse nationalisme, dat de Catalanen in die tijd kwalificeerde als Semitische etniciteit.[9]
1919-1920: Pogroms in Oekraïne. Tijdens de burgeroorlog komen tussen 35.000 en 50.000 Joden om het leven bij diverse pogroms. Ze waren vooral het werk van het RussischeWitte Leger, maar ook van deBolsjewieken en de regering van de Oekraïense nationalistische leiderSymon Petljoera.[10]Konstantin Paustovski beschrijft in het derde deel van zijn memoires deze pogroms en plunderingen. Petljoera werd in ballingschap in Parijs op 25 mei 1926 vermoord door Sholom Schwartzbard.
1934: Door overheid bekrachtigde anti-Joodse pogroms in het TurksOost-Thracië. Rond 15.000 Joden verdreven uit de regio.[12]
1938: DeReichskristallnacht was een dagendurende pogrom. Tijdens de Kristallnacht werden 92 Joden vermoord.
1941:Kaunaspogrom: 25-29 juni. Op 27 juni 1941 werden door Litouwse nationalisten vele tientallen Joden vermoord op een plaats genaamd Lietūkisgarage. De slachtoffers werd met een metalen staaf de schedel ingeslagen.
1941: De zogenaamdeFarhud in Bagdad, Irak. Zeker 600 Joden werden vermoord en minstens 12.000 woningen werden geplunderd.
1946: Na de Tweede Wereldoorlog vond in 1946 inKielce in Polen de laatste pogrom binnen Europa plaats. Hierbij verloren 41 Joden het leven.
De term pogrom is ook na de Russische Revolutie bijna uitsluitend gebruikt om aanvallen tegen Joden daarmee te duiden. De term is echter toepasbaar op alle bevolkingsgroepen wanneer ze te maken krijgen met bloedig geweld en onlusten met een duidelijkeetnische dimensie, ook wanneer het Joden betreft die andere groepen aanvallen.
Israëlische media noemen de aanval, op 26 februari 2023, vanJoodse kolonisten op de Arabisch-Palestijnse bevolking vanHuwara een pogrom.[20] De Israëlische minister van Financiën,Bezalel Smotrich, zei op 1 maart 2023 dat Israël de Palestijnse stad Huwara op de Westelijke Jordaanoever moet "wegvagen".[21][22]Een volgende aanval in Huwara op 15 juni 2023 werd door het Israëlische leger een pogrom genoemd, maar dat deed vervolgens weinig om dat te stoppen.[23]
Terwijl de wereld begin oktober 2023 was gefocust op de aanval van Hamas bij Gaza namen op de Westelijke Jordaanoever gewapende kolonisten de gelegenheid waar om met geweld Palestijnen te verdrijven. Over het hele gebied vond een golf van aanvallen en vernielingen plaats. Israëlische soldaten begeleidden en beschermden de aanvallers. Er werden 51 Palestijnen gedood en twee dorpen werden geheel ontvolkt.[24]
