Hetplatonisme heeft in de eerste plaats te maken met de filosofie vanPlato en zijn invloed op latere filosofen. De term kan ook betrekking hebben op de betekenis die er later aan gegeven werd, namelijk het platonistisch realistisch standpunt ten overstaan van het bestaan van deuniversaliën.[1]
Plato's centrale filosofische concept is de theorie van de Vormen, ookIdeeënleer genoemd. Hierbij maakt hij onderscheid tussen de fenomenen die we om ons heen zien - veranderlijke objecten die geen onderwerp van kennis kunnen zijn - en 'Vormen' (of 'Ideeën'), die eeuwig, perfect en onveranderlijk zijn, en buiten ruimte en tijd geplaatst. Zij zijn de drager van de oorspronkelijke concepten van schoonheid, waarheid en het goede en de filosoof dient naar contact met deze Vormen te streven wil hij ware kennis en inzicht verwerven. Alle sensibele objecten die we in onze leefwereld met de zintuigen waarnemen, zijn slechts onvolkomen kopieën van deze Vormen. Vandaar Plato's misprijzen voor een kunstenaar, want hij maakte slechts kopieën van kopieën, waardoor een schilderij of beeld een soort derderangsobject werd.
ZieIdeeënleer voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
In de eersteacademie, (ook: deOude Academie genoemd) die Plato omstreeks 385 v.Chr. zelf op zijn eigendom net buiten Athene oprichtte, werd mondeling onderwijs gegeven, waarbij niet alleen filosofie op het programma stond. Boven de poort van de Academie hing een opschrift: 'Wie geen aanleg heeft voor meetkunde, trede hier niet binnen. ' Behalve wiskunde werd ook onderricht gegeven in onder meer astronomie, muziek, biologie en aan dePythagoreeêrs ontleende getallensymboliek. Later, na Plato's dood, voer deMidden-Academie vanaf de3e eeuw v.Chr. onder leiding vanArcesilaus enCameades een meersceptische koers. In de derde Academie (ofNieuwe Academie) vanaf ca. 160 v.Chr. werd wat afstand genomen van het scepticisme, en dat ging gepaard met een dogmatische terugkeer naar de leer van Plato. De Academie bleef als school bestaan tot 529 toen zij door de Byzantijnse keizerJustinianus gesloten werd.
ZieAkademeia voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Omstreeks90 v.Chr. verwierpAntiochus van Ascalon het scepticisme, waarmee de periode gekend alsmiddenplatonisme een aanvang nam. Platonisme werd hierbij vermengd met bepaaldeperipatetische enstoïcijnse dogma's. In het middenplatonisme werden de Vormen (Ideeën) niet als transcendent beschouwd, maar immanent (inwonend) in de rationele geest. De fysieke werkelijkheid was een levend, bezield wezen, waar naar verwezen werd als 'Wereldziel'. Het eclectische karakter van het platonisme in deze periode is te merken aan de pythagorische invloeden (Numenius van Apamea) en de integratie metjoodse filosofie (Philo van Alexandrië).
ZieNeoplatonisme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
In de 3e eeuw verwierpPlotinus Plato's systeem. Hij vermengde elementen uit het middenplatonisme nu met oostersemystiek. Aan de top van het Zijn plaatst hij 'Het Ene' of 'het Goede' als bron van alle dingen. Uit het Ene komt hetNous, de rede, waarin alle ideeën vervat zijn. DeWereldziel, als kopie van het Nous, wordt erdoor gegenereerd en die Wereldziel maakt gebruik van tot dan ongeordende materie om alle lichamen te vormen.
In demiddeleeuwen was platonisme lange tijd de dominerende filosofie. Heel wat elementen van het platonisme werden door christelijketheologen geadapteerd om de christelijke leer een rationele basis te verlenen. Vanaf de 13e eeuw taande de invloed van het platonisme en kreegAristoteles' filosofie meer aanzien in de middeleeuwse universiteiten. Toch wasThomas van Aquino's filosofie nog steeds hoofdzakelijk platonistisch.
