Giuseppe Sarto werd geboren inRiese, in het achterland vanVenetië, dat toen nog onderOostenrijkse invloed stond. Hij kwam uit een zeer arme familie. De scholing die hem werd geboden ondervond hij als een groot privilege. De armoede van het gezin Sarto kan geïllustreerd worden door het feit dat de jonge Giuseppe naar school liep op blote voeten, om zijn gelakte schoenen die bij het uniform hoorden te sparen. Reeds jong bewonderde hij de geestelijkheid en werkte ook naast school hard voor het bestaan van het gezin mee. Hij doorliep uiteindelijk met een beurs gegeven door rijke weldoeners hetseminarie en werd achtereenvolgenskapelaan,pastoor,bisschop en uiteindelijk zelfskardinaal-patriarch van Venetië. Hij maakte hetantiklerikalisme vanGaribaldi en de Italiaansevrijmetselarij mee, alsmede de Habsburgse regering van grote delen van noordoostelijk Italië.
Pius X bleef altijd een grote sympathie houden voor de armen. Hij zei zelf:Ik ben arm geboren, heb arm geleefd en wil vooral arm sterven, zinspelende op de vrijwillige armoede zoals aangenomen door kloosterlingen. Hij zette zich reeds als patriarch van Venetië in voor liefdadigheid, scholing van de arme jeugd, en verbetering van de gezondheidszorg en haar toegankelijkheid. Tegenover de katholieke vakverenigingen was kardinaal Sarto kritisch, omdat hij in tegenstelling totpaus Leo XIII altijd de vrees had vanmarxistische beïnvloeding en overname van de katholieke arbeidersinitiatieven. Sarto gebruikte zijn autoriteit overigens meermaals om de situatie van de arbeiders te verbeteren (met name tegenkinderarbeid). Hij deed dit echter van bovenaf, door zijn autoriteit te gebruiken als patriarch en kardinaal, niet door totstaking aan te zetten.
Kardinaal Sarto, patriarch van VenetiëKardinaal-protodiakenLuigi Macchi, maakt de verkiezing van Giuseppe Sarto bekend, vanaf de loggia van de Sint Pieter
Sarto werd op 18 september 1858priestergewijd. Hij kreeg meteen hierna een aanstelling alskapelaan inTombolo. Hij studeerde onderwijl zelf verder met name op het werk vanThomas van Aquino en op hetcanoniek recht, terwijl hij feitelijk al het werk deed van de pastoor van Tombolo, die ernstig ziek was. In 1867 werd hij benoemd totaartspriester van de kathedraal inSalzano. In de vroege jaren zeventig van de negentiende eeuw werd hij benoemd totkanunnik van hetkathedraalkapittel inTreviso en rector van hetseminarie aldaar. In 1880 werd hij doorpaus Leo XIII benoemd tot bisschop van Treviso. Van 1884–1893 was hij bisschop vanMantua. Tijdens hetconsistorie van 12 juni 1893 werd Sarto kardinaal gecreëerd. Hij kreeg deSan Bernardo alle Terme alstitelkerk. Drie dagen na dit consistorie volgde zijn benoeming totpatriarch van Venetië.
Op 4 augustus 1903 kwam er een eind aan hetconclaaf dat een nieuwe paus moest kiezen na de dood vanpaus Leo XIII op 20 juli 1903. Iedereen dacht datMariano kardinaal Rampolla del Tindaro, de staatssecretaris van Leo XIII tot paus gekozen zou worden. Dit zou ook gebeurd zijn, wanneer de keizer vanOostenrijk,Frans-Jozef, niet, op grond van het oudeius exclusivae, eenveto had laten uitspreken tegen deze keuze door kardinaalPuzyna,metropoliet van Krakow.[bron?] Rampolla zou ervan verdacht wordenvrijmetselaar te zijn, maar het bewijs daarvoor was twijfelachtig.[bron?] De feitelijke reden voor het veto was Rampolla's steun aan Frankrijk in zijn tijd als staatssecretaris. Rampolla zou Duitsland en Rusland verkiezen boven Oostenrijk en Polen, en hij had zeer koel gereageerd op de zelfmoord van de zoon van keizer Frans-Jozef, kroonprinsRudolf.
Toen kozen de kardinalen een heel andere figuur, depatriarch vanVenetië,Giuseppe Sarto, die in tegenstelling tot de diplomatieke Rampolla als conservatief en anti-modernistisch gold. In tegenstelling tot zijn voorgangers, was Sarto niet van adellijke of hoogburgerlijke afkomst. De nieuwverkozen paus kwam uit een eenvoudig Noord-Italiaans plattelandsgezin. Zijn ouders hadden zijn priesterstudie bij elkaar geschraapt. Langzaamaan groeiden zijn verantwoordelijkheden binnen deRooms-Katholieke Kerk. Hij viel op door eenvoudig, oprecht en goedmoedig gedrag. Als priester, bisschop en patriarch nam hij nooit politieke standpunten in, maar richtte zich op Eucharistische zaken en zijn taak als zielenherder. Hierdoor was hij een outsider tijdens het problematische conclaaf van 1903. 'Men' wilde geen 'politieke' kandidaat op de troon van Petrus. Sarto was de perfecte oplossing: ongebonden, van eenvoudige komaf en politiek onwetend. Hij nam de naamPius X aan. "Omdat de pausen van deze eeuw onder dezelfde naam zoveel geleden hebben". Het tekent zijn beleid. De Eucharistie, de Sacramenten en het zielenheil stonden centraal bij deze paus. Hij zou de eersteheilig verklaarde paus worden in de laatste vierhonderd jaar pauselijke geschiedenis. Qua politiek en algemeen maatschappelijk denken, stond Pius X met beide benen nog in de 19e eeuw.
De eerste daad van Pius X als paus was dat hij een einde maakte aan de mogelijkheid van inmenging van staatshoofden in de pauskeuze; hij verklaarde dat iedere kardinaal die een van leken afkomstig veto in het conclaaf zou inbrengen, automatisch geëxcommuniceerd was. Niettemin beëindigde hij het staatssecretariaat vanRampolla. Zijn intern-kerkelijke beleid richtte zich tegen hetmodernisme, een stroming die een aantal kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders en invloedrijke seminarieprofessoren onder zijn aanhangers kon rekenen, met name inFrankrijk, hetDuitse Rijk enGroot-Brittannië. In 1907 gaf Pius X met deencycliekPascendi Dominici Gregis zijn argumenten aan tegen het modernisme.
Pius' opvolgerBenedictus XV zou de strijd tegen het modernisme afzwakken en trachtte verzoening te brengen, waarbij hij overigens de theologie van de modernisten bleef afwijzen alsketterij. Het modernisme herkreeg geleidelijk zijn aantrekkingskracht en onder de pontificaten van zowelpaus Pius XI alspaus Pius XII zou het neo-modernisme, ondanks het verzet van deze pausen, opnieuw opkomen, ook bij hetTweede Vaticaans Concilie (1962-1965) onderJohannes XXIII.
In het verlengde van zijn strijd tegen het modernisme bestreed Pius X op politiek vlak hetverlichtingsfundamentalisme, hetliberalisme en het opkomendecommunisme. Sociaal gezien was hij – als idealist – eerder een voorstander van vrijwillige liefdadigheid, onder meer op religieuze grondslag, dan van staatsinmenging in sociale aangelegenheden. Ten slotte bestreed hij met succes decorruptie,Simonie en baantjesjagerij binnen de Kerk.
Met hetmotu proprioTra le sollecitudini (1903) beklemtoonde Pius het belang van hetgregoriaans binnen dekerkmuziek en de liturgie. Een jaar later zou Pius, eveneens bij motu proprio debenedictijnerabdij vanSolesmes de opdracht geven een nieuwGraduale samen te stellen, waarin de luister van de gregoriaanse muziek voor een groot deel werd hersteld.
Pius X is ook bekend geworden als de paus die het veelvuldig tercommunie gaan bevorderde. Daartoe heeft hij ook de leeftijdsgrens verlaagd waarop kinderen toegelaten worden tot deEerste Heilige Communie, namelijk wanneer ze tot "de jaren des onderscheids" waren gekomen: 7 jaar. Hij stierf in 1914, enkele weken na het uitbreken van deEerste Wereldoorlog.
In zijn persoonlijk leven was Pius X een onbesproken, heilig man. Als politicus trad hij enigszins ondiplomatiek op. Zijn standpunten op het gebied van wereldse zaken leverden hem kritiek op vansocialistische enliberale zijde. Bij het katholieke volk was Pius X zeer geliefd, mede vanwege zijn eenvoudige komaf en mariale vroomheid. Onder het pontificaat van Pius X groeide het aantal katholieken in kerkprovincies zoalsNederland enIerland zeer sterk.
Doorpaus Pius XII is hij op 3 juni 1951zalig verklaard. Diezelfde paus verklaarde op 29 mei 1954 Pius X heilig in een grote plechtigheid. Pius XII hield een lofrede op Pius X en zijn bestuur en bescherming van de Kerk. Bij de heiligverklaring was het lichaam van Pius X te zien in de Sint-Pieter van Rome. Er werd beweerd dat het lichaam ongeschonden was aangetroffen bij opening van de kist, maar foto's tonen een duidelijk vergaan lichaam. Er werd een gezichtsmasker over de schedel geplaatst en zo ligt het nu in de Sint-Pietersbasiliek. Zijn gedachtenis wordt gevierd op21 augustus in deNovus Ordo Missae (de NieuweLiturgie van 1969); hij wordt in deTridentijnse liturgie nog altijd op3 september - de oorspronkelijk doorPius XII vastgestelde feestdag - geëerd met een feest van de 3e klasse.
Het anti-modernisme van Pius X heeft verschillendetraditionalistische organisaties en congregaties die zich verzetten tegen bepaalde tendensen die zich na hetTweede Vaticaans Concilie (1962-1965) manifesteerden, ertoe aangezet deze paus tot patroonheilige te nemen. DePriesterbroederschap Sint Pius X (FSSPX), die door aartsbisschopMarcel Lefebvre werd gesticht, is hiervan het bekendste voorbeeld.
Omdat Pius X bekendstond als grote, zachtmoedige kindervriend en een ascetische liefdevolle persoonlijkheid had, namen ook vele lagere en middelbare katholieke scholen hem tot patroonheilige en vernoemden de school naar hem.
.jpg)
