| Deel van de serie over kerkelijk gerei gebruikt in deliturgie | ||
|---|---|---|
 | ||
Liturgisch vaatwerk Vasa non sacra Paramenten Koorkledij Kerklinnen Kerkinterieur Liturgische boeken Overige |
De(kelk)pateen (Grieks 'πατάνη' of 'πατήνα',Latijn 'patina',middeleeuws Latijn 'patena':schaal) is een uiterst plat gewalst schijfje vanverguldkoper ofzilver dat precies op eenmiskelk past en dat behoort tot devasa sacra van hetliturgisch vaatwerk in deKatholieke Kerk. Tijdens deMis wordt dehostie op de pateen gelegd en later daarop gebroken.
Omdat de pateen gebruikt wordt om er hetAllerheiligste op te leggen, moest de pateen vroegerverguld zijn. Tegenwoordig geldt nog steeds de verplichting dat hij uit eenedel materiaal wordt vervaardigd. Breekbare materialen zoalsaardewerk zijn niet toegestaan.
Tot hetTweede Vaticaans Concilie was enkel de geestelijke bevoegd het liturgische vaatwerk aan te raken, met gewijde handen. Daarom moest eenkoster wittehandschoenen dragen om demiskelk, de pateen en deciborie klaar te zetten of op te ruimen.
DeAnglicaanse Kerk gebruikt de pateen en de miskelk ook.
De pateen is voortgekomen uit een echt, diep schaaltje. In de loop der eeuwen ging men hem steeds platter maken, het is niet helemaal duidelijk waarom.
Er zijn tijdens deTweede beeldenstorm vele patenen zonder de bijbehorende kelken in deantiekhandel terechtgekomen.
Naast dekelkpateen bestaat er ook nog decommuniepateen. Deze wordt door eenmisdienaar, die deCommunie uitreikendepriester bijstaat, onder de kin gehouden van de gelovigen, die dan de Communiegeknield op de tong ontvangen. Decommuniepateen voorkomt datgeconsacreerde deeltjes van dehostie op de grond vallen of verloren gaan. Sinds hetTweede Vaticaans Concilie is deze pateen in Nederland en Vlaanderen (en de meeste delen van de westerse Kerk) sterk in onbruik geraakt. In het buitenland (bijvoorbeeld in delen van Zuid-Duitsland, Polen en Slowakije) wordt hij soms nog gebruikt, net als in deTridentijnse ritus.
·
·
