Dit artikel gaat over de partij van Geert Wilders. Voor de voorloper van de VVD, ziePartij van de Vrijheid.| Partij voor de Vrijheid | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Personen | ||||
| Partijleider | Geert Wilders | |||
| Fractieleider in de Tweede Kamer | Geert Wilders | |||
| Fractieleider in de Eerste Kamer | Alexander van Hattem | |||
| Delegatieleider in het Europees Parlement | Sebastiaan Stöteler | |||
| Zetels | ||||
| Tweede Kamer | 26 / 150 | |||
| Eerste Kamer | 4 / 75 | |||
| Europees Parlement | 5 / 31 | |||
| Provinciale Staten | 33 / 572 | |||
| Gemeenteraden | 58 / 8.512 | |||
| Geschiedenis | ||||
| Opgericht | 22 februari 2006 | |||
| Afsplitsing van | VVD | |||
| Afsplitsing(en) | OBP,Artikel 50,VNL | |||
| Algemene gegevens | ||||
| Actief in |  Nederland | |||
| Aantal leden | 1 (Geert Wilders)[1] | |||
| Richting | Economisch:Centrumrechts[2]Sociaal-maatschappelijk:Radicaal-rechts[3][4] | |||
| Ideologie | Nationalisme Rechts-populisme Anti-islam Euroscepticisme | |||
| Kleuren | Marineblauw Grijs | |||
| Europese fractie | NI (2009-2015) ENV (2015-2019) ID (2020-2022) PvE (2024-heden) | |||
| Europese organisatie | Patriots.eu | |||
| Officiële website | ||||
| ||||
DePartij voor de Vrijheid (PVV) is eenradicaal-rechtseNederlandsepolitieke partij met eennationalistische enanti-islamitische signatuur.[5]
De PVV werd in 2005 onder de naamVereniging Groep Wilders opgericht doorGeert Wilders, een parlementslid dat zich het jaar daarvoor had afgescheiden van deVolkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) en sindsdien alseenmansfractie onder de naamGroep Wilders opereerde.
De Vereniging Groep Wilders heeft twee leden: Wilders en de Stichting Vrienden van de PVV. Wilders is het enige bestuurslid van de stichting. Wilders heeft dus juridisch, indirect, de volledige zeggenschap over de vereniging.[6] Wilders is ook fractievoorzitter in deTweede Kamer, partijleider en voorzitter van het partijbestuur.[7][8]
Bij deTweede Kamerverkiezingen 2006 kwam de PVV voor het eerst in de Tweede Kamer. Sinds 2011 is de partij vertegenwoordigd in deProvinciale Staten en in deEerste Kamer. De PVV was vertegenwoordigd in hetEuropees Parlement van 2009 tot 2019, van 2020 tot 2022, en opnieuw vanaf 2024.
De partij maakte deel uit van het op 2 juli 2024 beëdigdekabinet-Schoof, tot zij op 3 juni 2025 haar bewindspersonen terugtrok en het kabinet demissionair werd.
Op 3 september 2004 stapte het toenmalige VVD-lid Geert Wilders als gevolg van onenigheid over de mogelijke toetreding vanTurkije tot deEuropese Unie uit zijn partij.[9] Hij kreeg van de partijtop geen toestemming om af te wijken van defractiediscipline. Ook was in de fractie irritatie gegroeid door een reeks van interviews waarin Wilders harde uitspraken over moslims, zijn eigen partij en fractiegenoten had gedaan. Wilders behield zijn kamerzetel op persoonlijke titel en vormde vanaf dat moment een eenmansfractie, die hij deGroep Wilders noemde. Hij liet de pers weten een nieuwe beweging op te willen richten 'ter rechterzijde van het politiek spectrum, met mensen die hun muil niet laten korven'.[9] Wilders richtte op 24 november 2004 de "Stichting Groep Wilders" (later: "Stichting Vrienden van de PVV") op, met als doel het uitdragen van standpunten en aantrekken van financiën.
In de periode 2004-2006 bestond de Groep Wilders uit het Kamerlid Wilders en zijn beleidsmedewerkerMartin Bosma. Na deverkiezingen van 2006 ging de partij onder de naam "Partij voor de Vrijheid" door. De "Vereniging Groep Wilders" liet op 22 februari 2006 bij de Kiesraad de Partij voor de Vrijheid (PVV) registreren. Tot de Tweede Kamerverkiezingen 2006 werd de partij voor de herkenbaarheid aangeduid als "Groep Wilders - Partij voor de Vrijheid".
In maart 2006 werd het verkiezingsprogramma van de PVV bekendgemaakt, getiteldKlare wijn. In het programma stond onder meer dat debelastingen fors omlaag moesten, dat buitenlandseimams een spreekverbod zouden moeten krijgen en dat artikel 1 van deNederlandse Grondwet kon worden vervangen door een artikel over"de dominantie van de joods-christelijke en humanistische traditie en cultuur". Het programma stelde:Zo lang niet duidelijk is dat de Nederlandse moslimgemeenschap de orde en spelregels van de Nederlandse rechtsstaat van harte accepteert, ontbreekt het fundament van vertrouwen dat noodzakelijk is om grondwettelijke rechten en vrijheden in dezelfde mate toe te kennen als aan andere groepen in Nederland.[10][11] Als belangrijkste doel noemde hij dat "Nederlanders weer trots moesten worden op huncultuur".[12][13] Ook kondigde hij aan dat zijn partijorganisatorisch een andere opzet zou hebben dan de traditionele politieke partijen.[14]
_2006.jpg)
Bij deTweede Kamerverkiezingen van 2006 behaalde de PVV 9 zetels. De partij scoorde vooral in delen vanLimburg aanzienlijk meer stemmen dan in de rest van Nederland. Op sommige plekken behaalde ze hier rond de 17% van de stemmen. Wilders benadrukte dat het niet op een "herhaling van de LPF" zou uitlopen, daarmee doelend op de deceptie gevolgd door eenkabinetscrisis na het aanvankelijke succes van deLijst Pim Fortuyn bij deverkiezingen in 2002.[15]
In januari 2007 ging het gerucht dat enkele aanhangers van de PVV via alsextreemrechts beschouwde websites alsPolinco om steun zouden hebben gevraagd in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. Wilders ontkende dat dit waar was, maar erkende tegelijk dat zijn partij enkele tientallen steunverklaringen uit extreemrechtse hoek had ontvangen. Hij distantieerde zich van deze steunbetuigingen.[16]
Bij deProvinciale Statenverkiezingen van maart 2007 deed de PVV niet mee, omdat er naar eigen zeggen nog geen tijd was geweest om lijsten met kandidaten samen te stellen.
In 2007 kwam de Tweede Kamerfractie van de PVV tweemaal in actie tegen dedubbele nationaliteit voor bewindslieden. Als voornaamste argument hiervoor voerde de PVV aan dat mensen met twee nationaliteiten zich zouden moeten houden aan de wetgevingen van twee verschillende landen, die niet op alle punten met elkaar overeenkomen.[17] Aanleiding was de (aanstaande) beëdiging totstaatssecretaris vanNebahat Albayrak enAhmed Aboutaleb (die naast de Nederlandse deTurkse respectievelijkMarokkaanse nationaliteit bezitten).[18][19] De PVV diende een motie in tegen het van oorsprong Marokkaanse PvdA-KamerlidKhadija Arib vanwege haar lidmaatschap van een adviescommissie voor de Raad van de Mensenrechten in Marokko. De PVV vond dat zij moest kiezen tussen haar Kamerlidmaatschap en haar advieswerk voor de Raad.[20] De PVV vond in geen van deze moties steun bij andere partijen.
Op 5 december 2007 noemde de PVV in eenmotie in deTweede Kamer deNederlandse Antillen eengrotendeels corrupt boevennest en pleitte ervoor deze autonome onderdelen van hetKoninkrijk der Nederlanden aan de hoogste bieder te verkopen.[21] Alle overige partijen distantieerden zich van dit voorstel. Antilliaanse parlementariërs gaven te kennen geen Nederlandse delegatie van de Tweede Kamer te ontvangen, als daar een PVV-lid bij aanwezig zou zijn.[22]
In maart 2008 kwam Wilders' islamkritische filmFitna uit.
Aan deEuropees Parlementsverkiezingen van 2009 nam de PVV wel deel. Op 5 april 2009 werd de kandidatenlijst voor deEuropese Parlementsverkiezingen 2009 van de partij bekendgemaakt.Barry Madlener was de lijsttrekker. Geert Wilders fungeerde als lijstduwer, maar mocht hij door middel van voorkeurstemmen toch gekozen worden, zou hij naar eigen zeggen[23] geen zitting nemen in hetEuropese Parlement. Bij de verkiezingen behaalde de PVV 4 zetels, waarmee de PVV de op een na grootste Nederlandse partij werd.[24] Wilders werd inderdaad met voorkeurstemmen gekozen, maar kondigde meteen aan zijn zetel niet te zullen innemen. In het parlement behoorde de partij tot deniet-ingeschrevenen. Op 9 oktober 2009 maaktestaatssecretarisAnk Bijleveld bekend dat de extra Nederlandse zetel in het Europees Parlement (onder hetverdrag van Lissabon) naar de PVV zou gaan. Hiermee kwam de PVV op vijf zetels.[25]
Op 16 mei 2009 vroeg de PVV aan toenmalig premierBalkenende actief mee te werken aan de opheffing van de staatBelgië, onder meer door het sturen van een aparte ambassadeur naar hetVlaamse gewest. Directe aanleiding hiertoe was een onderzoek waaruit zou moeten blijken dat het imago van België in de wereld zeer slecht is.[26] Wilders en Bosma pleitten voor een Nederlandse ambassadeur in Vlaanderen in plaats van in België.[27][28]
De PVV lietNYFER een onderzoek verrichten naar de kosten van niet-westerse immigratie. De resultaten zag Wilders als een bevestiging van de noodzaak van de door de PVV gewenste immigratiebeperking.[29][30][31][32][33][34][35][36]
In september 2009 stelde Wilders het heffen van een belasting op het dragen van hoofddoekjes voor, die hij aanduidde als de "kopvoddentaks".[37] In april 2011 diende deNoord-Hollandse fractie van de PVV eenmotie in om voortaan geen provincieambtenaren meer in dienst te nemen als zij hoofddoekjes droegen, als afgezwakte versie van een eerder aangekondigde motie voor een hoofddoekjesverbod dat voor het hele Noord-Hollandseprovinciehuis zou gelden. De motie werd echter verworpen.[38]
De partij deed bij deNederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2010 alleen inDen Haag enAlmere mee.[39] In Almere werd de PVV met negen zetels de grootste partij, in Den Haag de tweede met acht zetels. Ondanks deze lokale winsten trad de PVV niet toe tot de colleges.[40]
Tijdens dezeTweede Kamerverkiezingen van 9 juni won de PVV, mede dankzij deHenk en Ingrid-campagne, toch nog vrij onverwacht 24 zetels en werd hiermee de derde partij van Nederland.[41] Eind september 2010 sloten hetCDA en deVVD een regeerakkoord, maar ze hadden geen meerderheid in de Tweede Kamer. Daarom werd daarnaast met de PVV een zogehetengedoogakkoord gesloten, om vanuit de Tweede Kamer steun te leveren zonder deel te nemen aan het kabinet. Dat was een nieuw verschijnsel in de Nederlandse politiek. In het gedoogakkoord waren alle programmapunten van de PVV opgenomen die de coalitiepartijen tijdens hun regeerperiode op zouden pakken. Daarnaast werd gezamenlijk afgesproken dat de PVV de regeringscoalitie niet mocht laten vallen op de punten die in het regeerakkoord werden vermeld.[42] Wilders had ervoor gezorgd dat er delen uit het verkiezingsprogramma van deDansk Folkeparti in dit gedoogakkoord waren overgenomen.[43]Tijdens de regeringsverklaring ontstond er een meningsverschil tussen coalitie en gedoogpartner door het dubbele Zweeds-Nederlandse paspoort van CDA-staatssecretarisMarlies Veldhuijzen van Zanten. De PVV wilde per motie in de Tweede Kamer dat Veldhuijzen dit Zweedse paspoort opgaf, waarvoor ze geen steun van andere partijen kreeg en daarop besloot geen motie in te dienen.[44]
Bij deProvinciale Statenverkiezingen op 2 maart 2011 deed de PVV in alle twaalf provincies mee en werd inLimburg de grootste partij. Na twee maanden onderhandelingen werd duidelijk dat de PVV in deGedeputeerde Staten van Limburg zou plaatsnemen. Op 4 mei 2011 werden de onderhandelingen tussen PVV, CDA en VVD succesvol afgerond.[45] De PVV leverde aldaar twee gedeputeerden,Antoine Janssen enTheo Krebber.[46]
In april 2011 werd door aanhangers van de PVV de 'Vereniging voor de PVV' (VvPVV) opgericht, die zich wilde inzetten voor democratisering van de PVV. Binnen een half jaar werd deze vereniging alweer opgeheven wegens gebrek aan belangstelling.[47] OokHero Brinkman hadkritiek op het gebrek aan democratisering binnen de PVV.
MetMachiel de Graaf als lijsttrekker haalde de PVV bij deEerste Kamerverkiezingen van 23 mei 2011 10 zetels.[48]
In juni 2011 pleitte de PVV bij monde vanJoram van Klaveren bij de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken,Piet Hein Donner, voor een wetswijziging om ook de kleinkinderen van immigranten nog als allochtonen te beschouwen. Dit voorstel zou er dan voor moeten zorgen dat eventuele problemen veroorzaakt door derdegeneratieallochtonen niet voor rekening van de autochtone bevolking komen. Het CDA liet echter meteen weten hier niets in te zien.[49]
In november 2011 liet de PVV onderzoeken of het voor Nederland voordelig was de euro weer in te ruilen voor degulden. Hoewel de meeste partijen geen bezwaar maakten tegen een dergelijk onderzoek, beschouwden premier Rutte, en deminister van FinanciënJan Kees de Jager de terugkeer naar de gulden als een slecht plan.[50] In maart 2012 kwam de PVV naar buiten met een onderzoek verricht doorLombard Street Research, bekend als het "guldenrapport", dat de noodzaak van de herinvoering van de gulden moest aantonen.[51] In september 2012 kwamKRO Reporter naar buiten met het nieuws dat de PVV hetEuropees Parlement de kosten voor dit onderzoek zou hebben laten betalen, terwijl dit volgens de Europese subsidieregels niet had gemogen.[52]
In januari 2012 stelde de PVVKamervragen naar aanleiding van het feit datkoningin Beatrix tijdens een staatsbezoek aan deVerenigde Arabische Emiraten een hoofddoek had gedragen. Wilders sprak van een "trieste wanvertoning" en de PVV noemde de hoofddoek "een symbool van islamisering, onderdrukking en vrouwendiscriminatie". DeRijksvoorlichtingsdienst antwoordde hierop dat de koningin enkel de plaatselijke gewoontes respecteerde.[53]
Op 8 februari 2012 introduceerde de PVV-KamerlidIno van den Besselaar, een Meldpunt Midden- en Oost-Europeanen (ook bekend geworden als: 'Polen-meldpunt'), waar mensen baanverlies of andere problemen door de arbeidsimmigratie van Midden- en Oost Europeanen konden melden.[54][55] Hierop kwamen enkele tienduizenden klachten binnen, waarvan de meeste gingen over dronkenschap, lawaai en parkeeroverlast. Ook werd veel geklaagd over een baan- en woningverlies door toestroom van de arbeidsmigranten. Een klein deel van de klachten ging over crimineel gedrag, zoals inbraak of vandalisme.[56] Het Europees Parlement nam op 15 maart 2012 een resolutie aan die het PVV-meldpunt en de website in krachtige bewoordingen veroordeelde en de premier van Nederland opriep zich daarvan te distantiëren. Ook enkele Oost-Europese regeringsleiders en ambassadeurs, onder wie de Poolse, keurden het meldpunt af.[57][58][59][60][61] Wilders noemde deze verontwaardiging "selectief" en voerde als argument aan dat soortgelijke reacties ontbraken toen PvdA-wethouderMarnix Norder eerder sprak over 'een tsunami van Oost-Europese arbeidsmigranten'.[62] Toen de PVV in december 2012 de resultaten bekendmaakte, verklaarde de Poolse ambassade hieraan geen waarde te hechten.[61]
Op 20 maart 2012 stapte Brinkman uit de PVV, uit onvrede over de koers die binnen de partij gevaren werd. Hierdoor raakte het minderheidskabinet CDA/VVD zijn meerderheid in de Tweede Kamer kwijt.[63] Twee dagen later traden in navolging van Brinkman ook drie leden van de Noord-Hollandse PVV-statenfractie terug.[64] Naar aanleiding van enkele uitspraken van Brinkman dat de PVV geld kreeg vanlobbykantoren in de VS vroeg minister van Binnenlandse ZakenLiesbeth Spies korte tijd later om meer duidelijkheid omtrent de financiering van de PVV.[65]
Op 20 april 2012 viel het provinciale college in Limburg toen het CDA zijn vertrouwen in de samenwerking opzegde. Het CDA vond dat de twee PVV-fractieleden Janssen en Krebber de koningin en de Turkse presidentAbdullah Gül geschoffeerd en beledigd hadden en daarmee het coalitieakkoord schonden, door eerst te zeggen dat ze niet bij een lunch met Gül wilden zijn om later onder druk van gedachten te veranderen. De PVV-fractie hekelde het feit dat de Turkse president de hand geschud werd. Sinds november 2010 waren op regionaal niveau al diverse fractieleden van de PVV voortijdig opgestapt nadat zaken uit hun verleden aan het licht waren gekomen, onder wieJames Sharpe. OokDaniël van der Stoep was na een alcohol-schandaal inmiddels afgetreden als Europarlementariër namens de PVV.[66]
Op 21 april 2012 stapte de PVV uithet overleg met het CDA en de VVD over nieuwe miljardenbezuinigingen. De PVV was hierdoor niet langer gedoogpartner.[67] Dit had een demissionair kabinet per 23 april 2012 tot gevolg.
In mei 2012 wees de Tweede Kamer een voorstel van de PVV af om steun aan hetESM uit te stellen tot na de verkiezingen later dat jaar. Hierop spande PVV-leider Geert Wilders eenkort geding aan tegen de Nederlandse staat, dat hij echter verloor.[68][69]
Op 6 juli 2012 verlietJhim van Bemmel de PVV-fractie.[70] Na de presentatie van het nieuwe verkiezingsprogramma in juli 2012 stapten ookMarcial Hernandez enWim Kortenoeven uit de partij. Zij vonden dat er geen democratie binnen de partij was en dat Wilders geen rekening hield met de wensen van anderen.[71]
In augustus 2012 opende de PVV - naar aanleiding van een uitzending vanTerzake - wederom een meldpunt, ditmaal voor het melden van klachten over te hogesalarissen van Europese politici en ambtenaren.[72]
Bij deTweede Kamerverkiezingen van 2012 in september behaalde de PVV 15 zetels en belandde in de oppositie. Wilders verklaarde zich "keihard" te zullen gaan verzetten tegen het "vreselijke beleid" vankabinet-Rutte II.[73]
Na de gewelddadigedood van grensrechter Richard Nieuwenhuizen inAlmere in december 2012, die overleed doordat hij na afloop van een wedstrijd was mishandeld door zes jonge voetballers en een van hun vaders die voornamelijk van Marokkaanse en Antilliaanse afkomst waren, stelde de PVV dat er in Nederland geen sprake was van een voetbalprobleem maar van eenMarokkanenprobleem. De Nederlandse politiek en media verkeren volgens Wilders "in een totale staat van ontkenning". Wilders noemde het geweld bovendien "puur racisme" omdat volgens hem "slachtoffers zelden of nooit Marokkanen of islamieten [zijn]".[74] Enkele maanden later begon de PVV een Kamerdebat over het "Marokkanenprobleem", maar kreeg hierin weinig bijval van andere partijen. Enkele Kamerleden spraken openlijk hun afkeer uit over de naamgeving van het debat.[75]
In oktober 2013 stapteLouis Bontes uit onvrede over de interne werkwijze uit het fractiebestuur van de PVV.[76] Later in diezelfde maand werd hij helemaal uit de fractie gezet en ging hij verder als eenmansfractie.
Bij degemeenteraadsverkiezingen van 2014 bleef de PVV de grootste partij in Almere.[77] In Den Haag werd de partij doorD66 van de eerste plaats verdrongen.[78] Tijdens de uitslagenavond van deze verkiezingen hield Wilders in een café een toespraak, waarbij hij onder meer aan het publiek vroeg of ze meer of minder Marokkanen wilden. Toen er 'minder' werd gescandeerd, verklaarde Wilders dat te zullen gaan regelen.[79]. Deze uitspraak veroorzaakte landelijk en internationaal veel ophef, waarna zowelRoland van Vliet alsJoram van Klaveren uit de Tweedekamerfractie stapten.[80] Ook diverse PVV-fractieleden in gemeenten en Provinciale staten en de EuroparlementariërLaurence Stassen verlieten naar aanleiding van Wilders' uitspraken de partij.[81] Naar aanleiding van dit incident deden landelijk ruim 5.000 personenaangifte tegen hem. In hetKRO-programmaEén op Eén van 3 april 2014 kondigdeFleur Agema aan op haar beurt aangifte te zullen doen tegenPvdA-leiderDiederik Samsom en PvdA-partijvoorzitterHans Spekman, omdat die zich eveneens kwetsend over Marokkanen zouden hebben uitgelaten.[82][83]
Na deminder Marokkanen-uitspraak in maart 2014 kreeg de partij te maken met boycot van de PvdA. Die partij stemde tegen alle 327 ingediende PVV-moties. De VVD en SP waren in diezelfde periode nooit medeondertekenaar geweest van PVV-moties. Op provinciaal en gemeentelijk niveau deed de PVV ook niet mee incollegevorming, zoals in 2011 in Limburg.
In het debat om steun aan Oekraïne in maart 2014 nam Wilders het op voor Henk en Ingrid, er mocht geen geld naar Oekraïne, dat kon beter worden besteed in Nederland.[84][85]
Op 6 oktober 2015 opende de PVV op het internet opnieuw een meldpunt voor het aangeven van overlast, nu in verband met degrote stroom vluchtelingen waarvan een deel ook in Nederland wordt opgevangen.[86] De PVV is als enige Nederlandse politieke partij fel gekant tegen enige opvang van deze vluchtelingen.
In de verschillende politieke peilingen was de PVV in 2015 en 2016 vaak de grootste partij. In februari 2016 behaalde ze in de peilingen meer dan 30 zetels.[87] De PVV ging tijdens deTweede Kamerverkiezingen 2017 van 15 naar 20 zetels.
In aanloop naar degemeenteraadsverkiezingen 2018 wist de PVV de winst van Kamerzetels niet te verzilveren naar gemeenteraadszetels, onder meer door een moeizame kandidatenselectie. In dertig gemeenten werden een of meer zetels gehaald. Bij deProvinciale Statenverkiezingen 2019 leed de PVV een nederlaag door van 66 naar 40 Statenzetels te gaan, waarbijForum voor Democratie (FVD) met een aanzienlijk deel van het PVV-electoraat aan de haal ging.[88] In Limburg bleef de schade enigszins beperkt met 7 zetels en een gedeputeerde, lijsttrekkerRobert Housmans.[89] Bij deEuropese Parlementsverkiezingen van 2019 kreeg de PVV een nieuwe tegenvaller: er bleef van de vier zetels niet één over.[90] Een dag later waren deverkiezingen voor de nieuwe Eerste Kamer. Hier ging de PVV van negen naar vijf zetels. De StatenledenRené Dercksen enElly Broere in Utrecht stemden uit protest tegen de landelijke leiding van de PVV op Forum voor Democratie.[91] Na de zetelherverdeling die volgde op deBrexit keerde de PVV in februari 2020 alsnog terug in het Europees Parlement met één zetel,[92] die de partij echter weer kwijtraakte toenMarcel de Graaff in januari 2022 overstapte naar FVD.
Op 16 juni 2023 presenteerden deBBB, VVD, ChristenUnie, SGP en de PVV inFlevoland een provinciaal akkoord en werdChris Jansen gedeputeerde.[93][94] Op 30 juni werd hij geïnstalleerd als eerste gedeputeerde namens de PVV.
In oktober 2023, vlak voor de verkiezingen van deTweede Kamer der Staten-Generaal, bleek dat hetKremlin, met succes, banden probeerde te ontwikkelen met de PVV.[95] De partij figureert prominent in Russische beïnvloedingscampagnes, partijleider Wilders probeert om connecties met Rusland uit het zicht te houden.
.jpg)
.jpg)
Tijdens deTweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 werd de PVV de grootste partij met 37 zetels.[96][97] Daarmee werd voor het eerst een radicaal-rechtse partij de grootste in de Tweede Kamer. Op 14 december 2023 werd voor het eerst een PVV'ervoorzitter van de Tweede Kamer.Martin Bosma won met 78 van de 148 uitgebrachte stemmen.[98] Op 31 januari 2025 zat Agema, wegens ziekte van premierDick Schoof, voor het eerst deministerraad voor.[99]
Tot aan de vorming van hetkabinet-Schoof behoorden van de tien langstzittende politici in de Tweede Kamer er zeven tot de PVV-fractie.
Hoewel de PVV in het parlementaire jaar 2024-2025 ruimschoots de grootste partij in de Tweede Kamer was, bleek uit een onderzoek van de NOS dat de partij in deze periode relatief vaak verstek had laten gaan tijdens debatten. In vergelijking met andere partijen had de PVV ook erg weinig moties en amendementen ingediend.[100]
ZieKabinetsformatie Nederland 2023-'24 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De kabinetsformatie van na de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 leidde voor het eerst tot een Nederlands kabinet waarin de PVV zitting nam. De coalitie, die bij aanvang steunde op een meerderheid in de Tweede Kamer en een minderheid in de Eerste Kamer, ging naast de PVV bestaan uit deVolkspartij voor Vrijheid en Democratie,Nieuw Sociaal Contract enBoerBurgerBeweging. Van de zestien ministers kreeg de PVV er vijf, dit warenFleur Agema,Dirk Beljaarts,Barry Madlener,Reinette Klever enMarjolein Faber. Van de dertien staatssecretarissen kreeg de partij er vier. Wilders kreeg onvoldoende steun om zelf premier te worden. Afgesproken werd dat hij en de andere partijleiders in de Tweede Kamer zouden plaatsnemen. Hoewel de PVV als grootste partij in principe de premier zou mogen leveren, werd die functie vergeven aan de partijloze topambtenaarDick Schoof.
Bij aanvang van de kabinetsformatie trad PVV'er en Eerste KamerlidGom van Strien terug alsverkenner, nadat naar buiten was gekomen dat er eerder aangifte tegen hem was gedaan wegens fraude; overigens niet gerelateerd aan zijn functie als parlementslid. PVV'er en Tweede KamerlidGidi Markuszower werd tijdens de kabinetsformatie door Wilders voorbestemd om vicepremier en minister van Asiel en Migratie te worden. Hij kwam echter niet door de screening van deAIVD en Wilders trok zijn kandidatuur in. Op 2 juli 2024 werd het kabinet beëdigd.
De PVV nam deel aan deVerkiezingen voor het Europees Parlement 2024 in Nederland.[101] Wilders maakte in april 2024 bekend er niet langer naar te streven de Europese Unie te verlaten ('Nexit'), maar met gelijkgestemde partijen de EU van binnenuit te hervormen. Wel wilde hij loskomen van de EU op de onderwerpen migratie en asiel ('opt-out') en op die terreinen alles zelfstandig en op eigen kosten gaan regelen.[102]
Lijsttrekker wasSebastiaan Stöteler, die vanaf 2018 voor de PVV in degemeenteraad van Almelo zat en sinds december 2022 in deProvinciale Staten van Overijssel.[103] Anders dan in de Tweede Kamer zette hij geen PVV-programmapunten "in de koelkast". Hij hing het standpunt aan dat de islam een totalitaire ideologie is die thuishoort in het rijtje van fascisme, nazisme en communisme.[104] Hij beschouwde de islam als de grootste bedreiging "voor onze gewoonten, manieren, cultuur en vrijheid". Moskeeën en asielzoekerscentra wil hij sluiten.[105]
Op 26 mei 2025 presenteerde Wilders een tienpuntenplan over nieuwe asielmaatregelen, waarmee hij het hoofdlijnenakkoord van de coalitie wilde openbreken. In het plan stond onder meer dat binnen enkele weken de grenzen gesloten moesten worden voor nieuwe asielzoekers en dat alle Syriërs in Nederland zouden worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. Tijdens een coalitieoverleg op 2 juni bleek dat de andere coalitiepartijen niet bereid waren hiermee akkoord te gaan. Wilders stelde de dag daarop vast dat er geen wil was om zijn voorstellen uit te voeren en kondigde aan de PVV-bewindspersonen terug te trekken.[106] Later die dag bood premier Dick Schoof het ontslag van zijn kabinet aan bij de Koning, waarmee het kabinet-Schoofdemissionair werd.[107] Met een zittingsduur van 337 dagen werd hetkabinet-Schoof het op twee na kortst zittende kabinet na deTweede Wereldoorlog.
Bij deTweede Kamerverkiezingen 2025 behaalde de PVV 26 zetels, een verlies van 11. D66 behaalde eveneens 26 zetels, maar kreeg wel meer stemmen als de PVV.[108]
De Vereniging Groep Wilders, die onder de naam Partij voor de Vrijheid aan de verkiezingen heeft meegedaan, is eenvereniging met een besloten karakter. De vereniging voldoet aan de wettelijke eis dat deze twee oprichters moet hebben en minimaal éénlid. De oprichters zijn Geert Wilders en de Stichting Groep Wilders, het lid is wederom Geert Wilders.[1] Sympathisanten kunnen zich aanmelden alsdonateur envrijwilliger, maar nooit als lid. Het programma van de partij wordt dus niet ter goedkeuring aan leden voorgelegd. De PVV ziet deze partijorganisatiestructuur zelf niettemin als democratisch, omdat burgers de keuze hebben om, gegeven deze structuur, al dan niet op de PVV te stemmen.
Als gevolg van deze structuur zijn ook de financiën van de partij niet openbaar;[109][110] bekend is wel dat het AmerikaanseDavid Horowitz Freedom Center in de periode 2015-2017 de grootste donateur van de partij was.[111] Omdat de PVV minder dan 1000 leden heeft, komt ze niet in aanmerking voor subsidies.
Bart Jan Spruyt – die in de eerste jaren nadat Wilders uit de VVD was gestapt zelf zeer nauw met Wilders samenwerkte – en andere critici van het bestuursbeleid van de PVV zien dit beleid alsautocratisch optreden van Wilders, die "geen concurrenten wil".[112] Ook in de achtsteMonitor Racisme & Extremisme van de Anne Frank Stichting wordt gesteld dat "de partij er geen interne democratie op nahoudt en de leiding dus neerkomt op een eigentijdse vorm van autoritair leidersbeginsel".[113]Martin Bosma, Tweede Kamerlid namens de PVV, zei in 2010 dat hij de traditionele negentiende-eeuwse ledenstructuur als achterhaald beschouwde; het ledenbestand van een politieke partij was niet representatief voor de achterban van een partij en volgens Bosma hielden binnen een partij de 'gestaalde kaders' werkelijke inspraak van leden tegen.[114]
Depolitieke richting van de PVV wordt verschillend geduid, maar deze wordt het vaakst alsrechts-populistisch omschreven.
De PVV zelf noemde, bij de eerste Tweede Kamerverkiezingen waar zij aan meedeed, "nieuw realisme" als haarideologie. De partij zag dit naar eigen zeggen als 'een nieuw en sterker (conservatief-)liberalisme, met meer aandacht voorcultuur,traditie enmoraal'.[115]
De partij wordt geregeld in verband gebracht metrechts-extremisme enracisme, maar distantieert zich hiervan naar eigen zeggen nadrukkelijk.[116][117][118] Desondanks meldden diverse media dat enkele medewerkers van de PVV in het verleden nauwe banden hadden met rechts-extremistische partijen.[119][120] Ook werkte de PVV nauw samen met partijen in andere landen die soortgelijke opvattingen hebben, zoalsAlternative für Deutschland,Vlaams Belang en hetFront National.
Het Parlementair Documentatie Centrum van deUniversiteit Leiden beschouwt de PVV als "populistisch, met zowelconservatieve,rechtse alslinkse standpunten".[121]
In de overige academische literatuur loopt de manier waarop de PVV wordt geduid uiteen van 'nieuw extreemrechts', 'rechts-populistisch', 'rechts', 'halfslachtig liberaal', 'conservatief-liberaal', 'nationaal-liberaal', '(gematigd)nationalistisch', 'populistisch', 'nationaal-populistisch', 'fascistisch' of juist niet fascistisch, tot 'emancipator van de lageropgeleiden'.[122][123][124][125][126][127][128] In 2009 noemde de IVA Beleidsonderzoek en Advies, in een studie uitgevoerd in opdracht van hetministerie van Binnenlandse Zaken, de PVV 'nieuw rechts radicaal'.[129]
De politicoloogAndré Krouwel van deVrije Universiteit positioneerde voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2006, 2010 en 2012 de verschillende partijen op tweedimensionale wijze: op basis van een sociaaleconomische as ("links/rechts" genaamd) en een meer culturele as ("progressief/conservatief"). De PVV werd in 2006 als rechts en conservatief gekenmerkt, maar schoof in 2010 op naar een middenpositie op de sociaaleconomische as door een combinatie van (uiterst) rechtse en linkse standpunten. Ook in 2012 werd de PVV op een middenpositie op de links/rechts-as gepositioneerd.[130]
Media in Nederland duiden de PVV meestal als rechts of rechts-populistisch aan. Door bekende media buiten Nederland wordt de PVV geregeld geduid als zeer rechts, extreemrechts en/of populistisch en/of anti-islamitisch.[131][132][133][134]
Zie ook de artikelen:Economische gevolgen van migratie,Immigratie en criminaliteit,Verbod op gezichtsbedekkende kleding enIslam in NederlandDe PVV bekritiseert met name deislam en demulticulturele samenleving. De partij gaat uit van het idee van een ongewensteislamisering, die de vrijheid in Nederland zou beperken en daarnaast allerlei andere aspecten van de samenleving (zorg,onderwijs, deeconomie) kwalitatief zou ondermijnen.[135] De partij beschouwt de islam als zodanig in feite helemaal niet als een echtegodsdienst, maar veeleer als eentotalitaire ideologie.
Voorts stelt de PVV in haar verkiezingsprogramma dat er sprake is van een strijd met de "linkse elite", die een alliantie zou hebben gesloten met de islam.[135] Sinds augustus 2007 pleit Wilders voor een verbod op deKoran.[136] De PVV is van mening datartikel 1 van de Grondwet, waarin staat dat iedereen in Nederland in gelijke gevallen gelijk behandeld moet worden, moet worden vervangen door een artikel waarin dejoods-christelijk-humanistische cultuur als de dominante wordt verankerd.[137]
De PVV heeft haar standpunt uitgewerkt in (de MvT van) hetVoorstel van wet van de leden Wilders enDe Graaf betreffende het verbod van bepaalde islamitische uitingen. DeAfdeling advisering van de Raad van State had onoverkomelijke bezwaren tegen het initiatiefvoorstel, maar de initiatiefnemers hebben het toch ingediend. In 2024 hebben ze het in het kader van dekabinetsformatie Nederland 2023-'24 ingetrokken en heeft de PVV bijbehorende afspraken gemaakt, maar de PVV lichtte toe dat haar standpunt niet gewijzigd was.[138][139]
.jpg)
De PVV is verder van mening dateurolanden die niet aan hunterugbetalingsverplichtingen kunnen voldoen, zonder meer uit de eurozone moeten treden.[140] Daarnaast vindt de partij dat, als het Europese migratiebeleid niet wordt aangescherpt, Nederland net als Denemarken eenopt-outregeling op dit gebied zou moeten krijgen.[141]. Ook zou de EU zo terughoudend mogelijk moeten zijn over de toetreding van nieuwe lidstaten. De PVV is van mening dat Nederland het best uit de eurozone zou kunnen stappen, zodat de gulden kan worden heringevoerd. Een alternatief is volgens de partij dat Nederland samen met andere Noord-/West-Europese landen een nieuwemunteenheid zou kunnen beginnen, de "neuro".[142]
Op het gebied van degeopolitiek heeft de PVV zich verder uitgesproken ten gunste van het zogehetenGroot-Nederland, de hypothetische eenwording van Nederland enVlaanderen.[143] Op 7 september 2017 spraken Wilders enVB-partijleiderTom Van Grieken over samenwerking. Daarbij won Wilders advies in over lokale verkiezingen.[144]
Zie ookEuroscepsisHet belangrijkste punt uit het PVV-verkiezingsprogramma 'Hun Brussel, ons Nederland' (2012-2017) is dat Nederland de EU moet verlaten (de zogenaamdeNexit).[145] Volgens de PVV zou Nederland, net alsNoorwegen enZwitserland, goedkoper uit zijn buiten de EU en weer 'baas in eigen huis' worden. Het PVV-programma keert zich bovendien tegen het steeds grotere aandeel van allochtonen in de samenleving, omdat dit zou leiden tot "steeds meer hoofddoekjes, steeds meer islam, steeds meer criminaliteit en verpaupering". Als gevolg van het EU-lidmaatschap wordt Nederland volgens de PVV verhinderd om hier zelf maatregelen tegen te nemen. In haar partijprogramma 2010-2015 waarschuwt de partij verder voor een "islamisering van de Nederlandse samenleving", die zou leiden tot "sharia-fatalisme,jihadterrorisme en haat tegen homo's en Joden".[135]
Andere belangrijke punten in het verkiezingsprogramma zijn:[146]
In het korte verkiezingsprogramma voor deTweede Kamerverkiezingen van 2017, "Nederland weer van ons!", door Wilders aangeduid als "het A4'tje", werd vooral het anti-islamstandpunt verder aangescherpt. Alle moskeeën en islamitische scholen moeten nu worden gesloten. Verder moeten "radicale moslims" preventief worden opgesloten.[147] De PVV was destijds voorstander van eenNexit.[148]
Zie ook:lijst van bewindslieden voor de PVV.Van 2010 tot 2012 gedoogde de PVV hetkabinet-Rutte I vanVVD enCDA. De PVV leverde hierbij zelf geen bewindspersonen.
In 2024 en 2025 was de PVV de grootste partij binnen hetkabinet-Schoof, waar ook VVD,NSC enBBB deel van uitmaakten. In dit kabinet leverde de PVV vijfministers en vierstaatssecretarissen.
| Verkiezingsjaar | Lijsttrekker | Kandidatenlijst | Aantal stemmen | % van de stemmers | Aantal behaalde zetels | Kabinetsdeelname |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2006 | Geert Wilders | Kandidatenlijst | 579.490 | 5,90% | 9 / 150 | – |
| 2010 | Kandidatenlijst | 1.453.944 | 15,45% | 24 / 150 | GedoogsteunRutte I(2010-2012) | |
| – | ||||||
| 2012 | Kandidatenlijst | 950.263 | 10,08% | 15 / 150 | – | |
| 2017 | Kandidatenlijst | 1.372.941 | 13,06% | 20 / 150 | – | |
| 2021 | Kandidatenlijst | 1.124.482 | 10,79% | 17 / 150 | – | |
| 2023 | Kandidatenlijst | 2.450.878 | 23,49% | 37 / 150 | Schoof(2024-2025) | |
| 2025 | Kandidatenlijst | 1.760.966 | 16,66% | 26 / 150 | n.t.b. |
| Verkiezingsjaar | Lijsttrekker | Kandidatenlijst | Aantal stemmen[149] | % van de stemmen[150] | Aantal behaalde zetels |
|---|---|---|---|---|---|
| 2011 | Machiel de Graaf | Kandidatenlijst | 21.709 | 13,07% | 10 / 75 |
| 2015 | Marjolein Faber | Kandidatenlijst | 20.235 | 11,97% | 9 / 75 |
| 2019 | Kandidatenlijst | 11.298 | 6,53% | 5 / 75 | |
| 2023 | Kandidatenlijst | 10.922 | 6,10% | 4 / 75 |
| Verkiezingsjaar | Lijsttrekker | Kandidatenlijst | Aantal stemmen | % van de stemmers | Aantal behaalde zetels |
|---|---|---|---|---|---|
| 2009 | Barry Madlener | Kandidatenlijst | 769.125 | 17,0% | post-Nice: 4 / 25 post-Lissabon: 5 / 26(invoering uitgesteld) |
| 2014 | Marcel de Graaff | Kandidatenlijst | 633.114 | 13,3% | 4 / 26 |
| 2019 | Kandidatenlijst | 194.178 | 3,53% | 0 / 26 - 1 / 29[92] | |
| 2024 | Sebastiaan Stöteler | Kandidatenlijst | 1.057.662 | 16,97% | 6 / 31 |
| Provincie | 2011 | 2015 | +/- | 2019 | +/- | 2023 | +/- |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Groningen (provincie) Groningen | 3 van 43 | 3 van 43 | / | 2 van 43 | -1 | 2 van 43 | / |
Friesland Friesland | 4 van 43 | 4 van 43 | / | 3 van 43 | -1 | 2 van 43 | -1 |
Drenthe Drenthe | 4 van 41 | 5 van 41 | +1 | 3 van 41 | -2 | 2 van 43 | -1 |
Overijssel Overijssel | 4 van 47 | 5 van 47 | +1 | 3 van 47 | -2 | 2 van 47 | -1 |
Flevoland Flevoland | 6 van 39 | 6 van 41 | / | 4 van 41 | -2 | 3 van 41 | -1 |
Gelderland Gelderland | 6 van 55 | 5 van 55 | -1 | 3 van 55 | -2 | 2 van 55 | -1 |
Utrecht (provincie)-Flag.svg) Utrecht | 5 van 47 | 4 van 49 | -1 | 2 van 49 | -2 | 2 van 49 | / |
Noord-Holland Noord-Holland | 6 van 55 | 6 van 55 | / | 3 van 55 | -3 | 3 van 55 | / |
Zuid-Holland Zuid-Holland | 8 van 55 | 8 van 55 | / | 4 van 55 | -4 | 4 van 55 | / |
Zeeland Zeeland | 5 van 39 | 4 van 39 | -1 | 2 van 39 | -2 | 2 van 39 | / |
Noord-Brabant Noord-Brabant | 8 van 55 | 7 van 55 | -1 | 4 van 55 | -3 | 4 van 55 | / |
Limburg.svg) Limburg | 10 van 47 | 9 van 47 | -1 | 7 van 47 | -2 | 6 van 47 | -1 |
| Nederland | 69 van 566 | 66 van 570 | -3 | 40 van 570 | -26 | 34 van 572 | -6 |
De PVV nam op 2 maart 2011 voor het eerst deel aan deProvinciale Statenverkiezingen. Sindsdien is de partij steeds in alle provincies vertegenwoordigd geweest. Wel leed de PVV in 2019 een gevoelige nederlaag, waarbij hetForum voor Democratie met een aanzienlijk deel van het PVV-electoraat aan de haal ging.
De PVV deed in 2010 voor het eerst mee met de gemeenteraadsverkiezingen, in Almere en Den Haag. In Almere werd zij de grootste partij en in Den Haag de tweede. In 2014 werd weer de tweede plaats gehaald in Den Haag (met een verlies van één zetel), en won zij opnieuw, met een groter verschil ten opzichte van de op een na grootste partij, in Almere de verkiezingen. Collegeonderhandelingen strandden in zowel 2010 als 2014, en de PVV zat daarom in de oppositie in beide gemeenten.
De PVV wilde bij degemeenteraadsverkiezingen in 2018 in 60 gemeenten meedoen. De kandidaatstelling verliep echter moeizaam waardoor de partij uiteindelijk besloot in 30 gemeenten deel te nemen.[151][152][153] De partij behaalde uiteindelijk in alle 30 gemeenten een of meerdere raadszetels,[154] waardoor het totale aantal raadszetels groeide naar 71.[155]
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 deed de PVV in 31 gemeentes mee, maar niet langer in Rotterdam.[156] De partij behaalde in alle 31 gemeente een zetel, maar behaalde in totaal 10 minder zetels.[157] In 2023 stapten het raadslid van Dordrecht en Maastricht eruit, het enige raadslid van Utrecht begon een eigen partij en ook in Sittard-Geleen stapte een raadslid over naar een andere partij.[158][159][160][161] In Nissewaard splitsen eerst twee raadsleden zich af en later stapte er ook nog iemand op, waarna nog drie van de vier zetels overbleven.[162] In Emmen bleef begin 2025 nog 1 zetel over.[163]
. trouw.nl. DPG Media B.V. (15 december 2023). Gearchiveerd op15 december 2023.. trouw.nl. DPG Media B.V. (15 december 2023). Gearchiveerd op15 december 2023.
·
·
Maikel Boon ·Martin Bosma ·René Claassen ·Teun van Dijck ·Emiel van Dijk ·Marjolein Faber ·Dion Graus ·Hidde Heutink ·Tamara ten Hove ·Chris Jansen ·Alexander Kops ·Annelotte Lammers ·Vicky Maeijer ·Gidi Markuszower ·Rachel van Meetelen ·Nicole Moinat ·Jeremy Mooiman ·Edgar Mulder ·Erwin Prickaertz ·Annette Raijer ·Raymond de Roon ·Shanna Schilder ·Sebastiaan Stöteler ·Elmar Vlottes ·Marina Vondeling ·Geert Wilders
· ·(actueel aantal zetels tussen haakjes)
