| Paleogeografie rondom hetMiddellandse Zeegebied tijdens hetRupelien (33,9-28,4 miljoen jaar geleden)[1] De zwarte lijnen geven hedendaagse kustlijnen weer. |
DeParatethyszee,Paratethysoceaan of kortwegParatethys was een grote ondiepe zee uit degeologische periodeNeogeen (23 tot 2,6 miljoen jaar geleden), die zich uitstrekte van hetMolassebekken ten noorden van deAlpen tot in de buurt van het tegenwoordigeAralmeer in West-Azië. De zee werd in hetOligoceen (vanaf 34 miljoen jaar geleden) gescheiden van de rest van deTethysoceaan verder naar het zuiden als gevolg van de vorming van deAlpen enKarpaten. Tijdens zijn bestaan was de Paratethys gedurende een aantal perioden weer verbonden met de Tethysoceaan of de restanten daarvan, deMiddellandse Zee en deIndische Oceaan. Vanaf hetPlioceen (rond 5 miljoen jaar geleden) begon de zee te verlanden en tegenwoordig zijn alleen deZwarte Zee,Kaspische Zee en het Aralmeer over als restanten.
De naam Paratethys werd voor het eerst gebruikt doorV.D. Laskarev in 1924. Laskarev bedoelde met Paratethys alleenNeogene sedimentlagen enfossielen, later is de definitie uitgebreid naar het Oligoceen. Dat de Paratethys een afgesloten zee vormde gedurende enkele perioden in degeologische geschiedenis werd afgeleid uit fossielefauna's van onder anderemollusken,vissen,ostracoden en andere groepen zeedieren. Telkens als de Paratethys of delen ervan door het droogvallen vanzeestraten geïsoleerd kwamen te liggen ontwikkelde zich er een aparte fauna, die in de sedimentlagen teruggevonden is. Op die manier is de ontwikkeling van de Paratethys door de tijd heen tot in redelijke details bekend.
De sedimentlagen van de Paratethys zijn vanwege de afsluiting van de zee echter moeilijk tecorreleren met die van andere zeeën en oceanen. Destratigrafie van de Paratethys volgt daarom eigen indelingen inetages, die nog volop gebruikt worden als alternatief voor de officiëlegeologische tijdschaal van deICS.
De Paratethys spreidde zich uit over een groot deel van Centraal-Europa en West-Azië. In het westen werd het Molassebekken ten noorden van de Alpen gedurende bepaalde tijden overstroomd door de Paratethys, verder naar het oosten bedekte de Paratethys hetPannonisch Bekken, het bekken van de Zwarte Zee en verder oostwaarts al het gebied tot het bekken van het Aralmeer.
Dit deel van Eurazië was in hetJura enKrijt bedekt met ondiepe zeeën, die de noordelijke uitlopers waren van de Tethysoceaan. Deze oceaan tussenGondwana (laterAfrika) enLaurazië ontstond tijdens het opbreken van hetsupercontinentPangea aan het einde van hetTrias (200 miljoen jaar geleden).
De overgang tussen hetEoceen en het Oligoceen (33,9 miljoen jaar geleden) wordt gekenmerkt door een snelleafkoeling van het klimaat en een daling van heteustatischzeeniveau. Tegelijkertijd bewogen deAfrikaanse enEuraziatischeplaten naar elkaar toe, waardoor gebergten als de Alpen, Karpaten,Dinarische Alpen,Taurus enElboers begonnen te vormen. De combinatie van het omhoog komen van de aardkorst en het dalen van het zeeniveau zorgde ervoor dat de Paratethys afgesloten werd van de rest van de Tethys in het zuiden. Ook verbindingen met deArctische Oceaan (in de vorm van deToergajstraat) en hetNoordzeebekken en deAtlantische Oceaan (in de vorm van een zeestraat ten noorden van de Karpaten) sloten zich in het Vroeg-Oligoceen.[2] Het is echter mogelijk dat er af en toe een connectie bestond tussen de westelijke uitlopers van de Paratethys (in het Molassebekken) en deRhônegraben (en daarmee de Middellandse Zee) of deHessische Zeestraat die het Molassebekken met het Noordzeebekken verbond.
In het Vroeg-Mioceen (rond 20 miljoen jaar geleden) steeg het zeeniveau weer en ontstonden er verbindingen tussen de Middellandse Zee en de Paratethys. Deze sloten weer in de loop van het Mioceen. Ook werden regelmatig delen van de Paratethys van elkaar gescheiden. Tijdens deMessinian salinity crisis, het tijdelijk droogvallen van de Middellandse Zee rond 6 miljoen jaar geleden, waren er fases waarin water van de Paratethys naar het Middellandse Zeebekken stroomde. In hetPlioceen waren van de Paratethys alleen een aantal onderling niet verbondenbinnenzeeën over, zoals een grootbrakwaterlichaam in het Pannonisch Bekken, dat wel dePannonische Zee genoemd wordt. Deze binnenzee wordt alslanglevend meer beschouwd. Ook dit en andere overblijfsels van de Paratethys zouden tijdens hetPlioceen verder verlanden. Tegenwoordig zijn alleen de Zwarte Zee, de Kaspische Zee en het Aralmeer over van wat eens een enorme binnenzee was.
Voetnoten
Literatuur
Externe link
