Oscar Ribeiro de Almeida Niemeyer Soares Filho (Rio de Janeiro,15 december1907 – aldaar,5 december2012) was eenBraziliaansarchitect. Hij was een van de belangrijkste architecten binnen demoderne architectuur en was eenpionier in het gebruik van de mogelijkheden vangewapend beton. Hoewel hij een aanhanger was van hetfunctionalisme, had zijn oeuvre niet de kille en blokkerige uitstraling die door depostmodernisten zo werd bekritiseerd. Vanwege de dynamische vorm en sensuele rondingen van zijn gebouwen wordt Niemeyer somsbeeldhouwer genoemd in plaats van architect – soms bedoeld uit bewondering, soms bedoeld als kritiek.[8] Hij was tot het eind van zijn leven actief als architect.
Niemeyer werd geboren in een straat die later naar zijn grootvader Ribeiro de Almeida werd vernoemd. Hij bracht zijn jeugd door als een typische jonge "Carioca" uit die tijd: als een zorgeloze levensgenieter. Hij rondde zijn middelbare school af toen hij 21 jaar was en trouwde op deze leeftijd met Annita Baldo, een dochter van Italiaanse emigranten uitVenetië. Met haar kreeg hij een dochter: Anna Maria Niemeyer.Eenmaal getrouwd, voelde hij de last van verantwoordelijkheid en hij besloot verder te studeren.
Hij begon te werken in het grafisch bedrijfje van zijn vader en hij schreef zich in op de "Escola Nacional de Belas Artes", waar hij in1934 afstudeerde als ingenieur in de architectuur. In die tijd had hij financiële moeilijkheden, maar desondanks besloot hij om onbezoldigd te werken bij het architectenbureau vanLúcio Costa enCarlos Leão. Hij zette vraagtekens bij de architectuur die hij in de Braziliaanse straten tegenkwam en hoopte dat hij hierop bij deze architecten antwoorden zou vinden.
In 1945 begon hij als architect enige naam op te bouwen. Hij werd toen lid van deBraziliaanse Communistische Partij. Niemeyer was een kind uit de tijd van deRussische Revolutie, een jonge idealist tijdens deTweede Wereldoorlog en overleefde deKoude Oorlog. Toen in 1964 het leger de macht overnam en dedemocratie plaatsmaakte voor dedictatuur, ging Niemeyer in ballingschap naarFrankrijk. Niemeyer's ontwerp voor de luchthaven vanBrasilia werd geannuleerd en de Braziliaanse commandant van de luchtmacht schertste dat communistische architecten in Moskou zouden moeten werken.[9]
In 1937 werd het architectenbureau van Lucio Costa en Carlos Leão, waar Niemeyer werkte, door de Braziliaanse minister van OnderwijsGustavo Capanema gevraagd om het nieuwe gebouw van het ministerie van Onderwijs en Gezondheid in Rio de Janeiro te ontwerpen. Dit project maakte deel uit van de politieke context van de República Nova ("Nieuwe Republiek"), toen de toenmalige presidentGetúlio Vargas de architectuur en heturbanisme wilde gebruiken ter illustratie van de nieuwe koers van de natie: export van landbouwproducten (bijvoorbeeld koffie) en industrialisatie.
HetPalácio Capanema (het ministerie van Onderwijs en Gezondheid) was een van de eerste gebouwen die fundamenteel modernistisch waren. Het project was dermate gedurfd dat Costa andere jonge architecten riep om het project 'te verdelen':Affonso Eduardo Reidy,Ernani Vasconcellos, Jorge Moreira en zelfs de Frans-Zwitserse architectLe Corbusier. Laatstgenoemde had tegen die tijd een aantal boeken over architectuur geschreven maar had nog nooit de kans gehad om zijn ideeën in de praktijk toe te passen, met uitzondering van enkele zomerhuisjes. Hij werd zowel door Lucio Costa als Oscar Niemeyer zeer bewonderd. Het gebouw werd in 1943 voltooid.
In 1939 reisde Niemeyer met Costa naarNew York om het Braziliaanse paviljoen op dewereldtentoonstelling te ontwerpen. Hij verzorgde daar een presentatie over het Palácio Capanema. Het was een tijd waarinEuropa en deVerenigde Staten hun aandacht geheel richtten op de Tweede Wereldoorlog terwijl Brazilië zich op architectuur kon richten. Hierdoor behoorde Niemeyer plotseling tot de voorhoede van de internationale moderne architectuur, waartoe hij dankzij zijn talent geruime tijd zou blijven behoren.
In 1940 leerde Niemeyer de latere Braziliaanse presidentJuscelino Kubitschek kennen. Deze was destijds burgemeester vanBelo Horizonte en wilde een gebied ten noorden van de stad ontwikkelen datPampulha heette. Kubitschek vroeg Niemeyer er een aantal gebouwen voor te ontwerpen. Aldus kreeg hij op 33-jarige leeftijd zijn eerste individuele opdracht met onder meer het Museu de Arte da Pampulha,de kerk São Francisco de Assis en een planten- en dierentuin.
Toen deze gebouwen in 1943 klaar waren, oogstten ze zowel bewondering als kritiek. DeKatholieke Kerk weigerde tot 1959 de São Francisco de Assis-kerk in Belo Horizonte in te wijden, deels vanwege de onorthodoxe vorm, deels vanwege de moderne muurschilderingen vanCândido Portinari.[10] De muurschildering was geheel abstract, op een herkenbare hond na die mogelijk Sint-Franciscus van Assisi voorstelde.
Bij het Pampulha-project begon Niemeyer met een stijl die kenmerkend zou blijken voor zijn gehele oeuvre: hij maakte gebruik van de vormgevende mogelijkheden van hetgewapend beton om golvende vormen aan zijn gebouwen te geven. Wanneer Niemeyer een gebouw ontwierp, gebruikte hij zo min mogelijk rechte lijnen. Liever gebruikte hij organische vormen. Hij weigerde echter te erkennen dat zijn gebouwen een zekere esthetica hebben, wat in tegenspraak zou zijn met zijnfunctionalisme: in plaats daarvan omschreef hij altijd nauwkeurig de functie van iedere ronding.[bron?]
In 1947 bereikte hij internationale bekendheid. Niemeyer ontwierp toen hethoofdkwartier van de Verenigde Naties inNew York. Het jaar daarvoor kreeg hij reeds een uitnodiging vanYale-universiteit, maar vanwege zijn politieke ideeën werd hem een visum geweigerd.[11] In 1950 verscheen het eerste boek over zijn werk (The Work of Oscar Niemeyer) in deVS, geschreven doorStamo Papadaki.
In Brazilië ontwierp hij inSão Paulo hetParque do Ibirapuera (een park met paviljoenen voor exposities dat ter ere van het 400-jarig bestaan van São Paulo werd gebouwd en hetEdifício Copan (een 37 verdiepingen hoog appartementsgebouw) in 1951. In 1952 kwam hij eindelijk toe aan het bouwen van zijn eigen huis in Rio de Janeiro. In dit Casa das Canoas huist tegenwoordig de Oscar Niemeyer Stichting.
Juscelino Kubitschek werd in 1956 tot president van Brazilië gekozen en nam opnieuw contact met Niemeyer op. Dit keer ging het om een project van een andere orde: het bouwen vanBrasilia, de nieuwe hoofdstad in het onbewoonde midden van het land.
Voor de nieuwe Braziliaanse hoofdstadBrasilia ontwierp Niemeyer zelf de belangrijkste gebouwen. Zijn oude vriend en voormalige baasLúcio Costa ontwierp de stadsplattegrond. Voor andere gebouwen schreef Niemeyer een concours uit.
Binnen enkele maanden ontwierp Niemeyer tientallen gebouwen, zowel bedrijfsgebouwen, overheidsinstellingen als woonblokken. Ook ontwierp hij de presidentiële residentiePalácio da Alvorada (Paleis van het Ochtendgloren), hetPalácio do Supremo Tribunal Federal, hetPalácio do Congresso Nacional, deKathedraal van Brasilia, de gebouwen van de ministeries, het hoofdkantoor van de regering (Palácio do Planalto). Brasilia heeft vanuit de lucht gezien de vorm van een vliegtuig, waardoor de stad een zekere formele eenheid uitstraalt. De Kathedraal van Brasilia is een opvallend ontwerp, waarin diverse moderne symbolen zijn verwerkt. De ingang van deze kathedraal bevindt zich ondergronds via een slecht verlichte gang die sterk contrasteert met het sterke natuurlijke licht binnen in de kathedraal.
De bouw van Brasilia was een monumentaal project om een gehele stad uit het niets te doen verrijzen midden in het droge en onbevolkte midden van Brazilië. Het was Kubitscheks bedoeling dat dit als hefboom zou werken voor de industriële ontwikkeling van Brazilië door de afgelegen delen via de hoofdstad met elkaar te verbinden en het binnenland te bevolken. Niemeyer en Lucio Costa maakten hiervan gebruik om hun modernistische ideeën praktisch vorm te geven: straten zonder kruisingen, gebouwen die op pilaren boven de grond zweven waardoor de ruimte eronder alsopenbare ruimte kan worden benut en integratie van de stad met de natuur.
Brasilia is gepland, gebouwd en in gebruik genomen binnen de regeringstermijn van vier jaar die de Braziliaanse president ter beschikking had. Na de bouw werd Niemeyer coördinator van de Faculteit van de Architectuur aan deUniversiteit van Brasilia. In 1963 werd Niemeyer erelid van het Amerikaanse Instituut voor Architectuur, in hetzelfde jaar waarin hij deLeninprijs voor de vrede in ontvangst nam.
In 1964 keerde hij terug van een reis uitIsraël naar een Brazilië dat totaal veranderd was. In maart 1964 werd presidentJoão Goulart tijdens een militaire staatsgreep afgezet. De militairen veranderden het land in eendictatuur.
De positie van communisten was bijzonder moeilijk tijdens de militaire dictatuur in Brazilië. Niemeyers projecten werden discreet geweigerd, het hoofdkantoor van het tijdschrift waarvan hij directeur was (Módulo) werd vernietigd, zijn klanten verdwenen. In 1965 namen 200 professoren, onder wie Niemeyer, ontslag bij de Universiteit van Brasilia uit protest tegen de politiek jegens de universiteiten. In hetzelfde jaar reisde Niemeyer naarFrankrijk voor een tentoonstelling over zijn werk in hetLouvre.
Het jaar daarna vestigde hij zich inParijs. Daar begon een nieuwe fase in zijn leven en in zijn werk. Hij opende een kantoor op deChamps Elysées en had klanten in verschillende landen. In Frankrijk ontwierp hij het hoofdkantoor van deFranse Communistische Partij en het cultureel centrumLe Volcan inLe Havre. InItalië ontwierp hij het hoofdkantoor van uitgeverijMondadori.
De Braziliaanse dictatuur duurde 21 jaar. In dejaren tachtig werd de Braziliaanse politiek geleidelijk aan steeds liberaler. In deze context keerde Niemeyer terug naar zijn land. Hij typeerde dit als het begin van de laatste fase van zijn leven. In deze periode ontwierp hij hetMemorial JK in Brasilia (een gedenkteken ter ere van Juscelino Kubitschek, 1980), hetSambódromo da Marquês de Sapucaí in Rio de Janeiro (1984), hetPanteão da Pátria (Pantheon van het Vaderland, 1985) en hetMemorial da América Latina (1987).
In 1996, op de respectabele leeftijd van 89 jaar, ontwierp hij wat velen beschouwen als zijn belangrijkste werk: hetMuseu de Arte Contemporânea (MAC) oftewel het Museum van de Moderne Kunst inNiterói.
Van 1999 tot 2006 werd naar zijn plannen hetComplexo Cultural da República gebouwd, met de Biblioteca Nacional de Brasília Leonel de Moura Brizola en het Museu Nacional Honestino Guimarães.
In 2003 werd Niemeyer gevraagd om deSerpentine Gallery inLonden te bouwen, een kunstgalerie die ieder jaar een beroemde architect vraagt om het gebouw te verbouwen.
Op 22 november 2003 werd in de Braziliaanse stadCuritiba een complex geopend waarin onder andere hetMuseu Oscar Niemeyer gehuisvest is.
Van 21 september tot 17 oktober 2009 verbleef Niemeyer in het ziekenhuis vanwegegalstenen en eendarmtumor. Daarna hervatte hij zijn werk aan een reeks gebouwen in Niterói, waar hij in 2010 ook een museum opende dat tekeningen en modellen van zijn werk tentoonstelt.
Niemeyer overleed op woensdag5 december2012, tien dagen voor zijn 105e verjaardag in een ziekenhuis in Rio de Janeiro, waar hij op 2 november vanwege eenluchtweginfectie was opgenomen. Hij is begraven inRio de Janeiro.[12][13]
