| Oostenrijkse Nederlanden Belgica Austriaca Belgische Niederlande Belgique Autrichienne | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Personele unie vanlenen van hetHeilige Roomse Rijk en onderdeel van deHabsburgse monarchie | ||||||
| ||||||
| ||||||
| Kaart | ||||||
 | ||||||
| De Oostenrijkse Nederlanden in 1784 | ||||||
| Algemene gegevens | ||||||
| Hoofdstad | Brussel | |||||
| Talen | Zuid-Nederlands (Nederlands),Waals enPicardisch (Frans),Luxemburgs (Duits) | |||||
| Munteenheid | Gulden | |||||
| Regering | ||||||
| Regeringsvorm | Monarchie | |||||
| Dynastie | Huis Habsburg | |||||
| Staatshoofd | de facto:Landsheer | |||||
| Staatkundige geschiedenis van de Nederlanden | ||
| Noordelijke Nederlanden | Zuidelijke Nederlanden | Heilige Roomse Rijk & Duitse Bond |
| Gouwen vanMidden-Francië | Gouwen vanMidden-Francië | Gouwen van Oost-Francië |
Luik | ||
1384 Bourgondische Nederlanden | ||
1482 Habsburgse Nederlanden | ||
| 1543 Zeventien Provinciën (vanaf 1566in opstand) | ||
1588 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden | 1585 Spaanse Nederlanden | |
1713 Oostenrijkse Nederlanden | ||
| 1795 Bataafse Republiek | 1794 Eerste Franse Republiek | |
1806 Koninkrijk Holland | ||
| 1810 | 1804 | |
| Eerste Franse Keizerrijk | ||
| 1813 Vorstendom der Nederlanden | 1814 Generaal- gouvernementen | |
| 1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden | 1815 Groothertogdom Luxemburg 1839 Hertogdom Limburg | |
1830 (1866) Koninkrijk der Nederlanden | 1830  Koninkrijk België | 1848 & 1867 Groothertogdom Luxemburg |
DeOostenrijkse Nederlanden (Latijn:Belgium Austriacum ofBelgica Austriaca) is de verzamelnaam voor de tien tot elf provinciën die deZuidelijke Nederlanden vormden toen deze tussen1715 en1795 (behalve1790) bestuurd werden door deOostenrijkse tak van het huis Habsburg. De grondgebieden maakten in die periode staatkundig onderdeel uit van deHabsburgse monarchie. Soms wordt ook gesproken van deKeizerlijke Nederlanden, om onderscheid te maken met deRepubliek der Zeven Verenigde Provinciën (Latijn:Belgium Foederatum).
ZieGeschiedenis van de Oostenrijkse Nederlanden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Tijdens deSpaanse Successieoorlog waren deSpaanse Nederlanden onder hetAnglo-Bataafs condominium gekomen. Ondanks de aanwezigheid van Nederlandse troepen werden de beide Nederlanden niet herenigd. Met deVrede van Utrecht van 1713 werden zij aan de Oostenrijkse tak van het huis Habsburg toegewezen waarna de feitelijke overdracht plaatsvond in 1716. De Verenigde Provinciën behielden aanvankelijk nog enige militaire controle door garnizoenen in debarrièresteden. Maar onderkeizer Jozef II werd besloten tot sloop van de vestingen der Nederlanden, met uitzondering van die van Antwerpen en Luxemburg, en namen keizerlijke troepen de macht over.
De overdracht aan de Oostenrijkers gebeurde vooral op aandringen van de Republiek enGroot-Brittannië, bondgenoten van Oostenrijk, die eenbuffer wilden behouden tussen Frankrijk en de Republiek. De Habsburgers zelf hadden weinig interesse voor de regio, uitgezonderd tijdens de oprichting van deOostendse Compagnie doorkeizer Karel VI.
De Oostenrijkse Nederlanden behielden dan ook een verregaande autonomie in de steeds meercentraliserende Habsburgse staat. Oostenrijk probeerde verschillende keren de Zuidelijke Nederlanden te ruilen voorBeieren, waarbij de keurvorst van Beierenkoning der Nederlanden ofder Belgen zou worden.[1] Al deze pogingen mislukten.
Op 2 november 1714 werdJozef van Königsegg als gevolmachtigd minister voor het bewind over de Oostenrijkse Nederlanden belast in naam van Karel VI bezit te nemen van de door het Verdrag van Utrecht toegewezengewesten zodra het Barrièretraktaat (15 november 1715) ze tot zijn beschikking zou stellen:
Maximiliaan Emanuel had geen problemen gemaakt en vlot zijn beide provincies van hun eed van trouw ontslagen, en er zijn troepen weggehaald. De Verenigde Provinciën zouden pas in februari 1716 Brabant, Vlaanderen, Mechelen en Henegouwen weer afstaan en, de maand nadien,Roermond met het deel van Opper-Gelre dat zij in hun bezit hadden. West-Vlaanderen en het Doornikse ontruimden de door de Fransen aan de Nederlanders overgedragen gebied zelfs pas op 22 augustus 1719.
Een nieuwe bezetting door Franse troepen tijdens deOostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) en deBarrièrepolitiek van de Verenigde Provinciën bleven in deZuidelijke Nederlanden de afkeer tegen de buren onderhouden en de interne solidariteit versterken.
In deze eeuw van deVerlichting kan de politiek van de regering van de Oostenrijkse Nederlanden als volgt worden samengevat:
Terwijl de eerste twee Oostenrijkse vorsten,Karel VI (1685-1740) enMaria Theresia (1717-1780), hun voorzichtige hervormingen geleidelijk doorvoerden, legdeJozef II (1741-1790) zijn radicale maatregelen in versneld tempo op. Jozef II begon na zijn troonsbestijging in1780 het Habsburgse rijk opverlichte wijze te besturen. Na 1781 volgde het ene edict op het andere.
Eerst waren religieuze kwesties aan de beurt: in1781 werden detolerantie en de onafhankelijkheid van de Zuid-Nederlandse kloosterorden tegenover Rome afgekondigd, in1783 volgde deopheffing van 163 kloosters. In1786 werden teLeuven enLuxemburg algemene seminaries opgericht, waar iedereen die in de geestelijke stand wilde opgenomen worden, moest studeren. De oude bisschoppelijke seminaries verdwenen. Ook het staatsbestuur werd gereorganiseerd.
Op1 januari1787 vaardigde Jozef II een aantaledicten uit die het bestuurlijk en gerechtelijk apparaat volledig hervormden en de staatsmacht versterkten. DeCollaterale Raden werden door deAlgemene Regeringsraad vervangen, de zelfstandige Nederlandse provinciën door 9kreitsen en 35districten en de verschillende rechtbanken door een eenvormig juridisch stelsel (met een Nederlandstaligberoepshof inBrussel en een Frans- en Duitstalig inLuxemburg).
Tegen het weinig diplomatieke optreden van Jozef II brak in juli1789 de opstand van deBrabantse Omwenteling uit, die indirect ook een reactie was op het afschaffen van deStaten en het herroepen van deBlijde Inkomst. De opstand werd vooral gedragen door de conservatievestatisten (metHendrik van der Noot enJohannes van Eupen) en vond steun binnen declerus, deadel en deambachten. Voor een hardere lijn kozen de progressievevonckisten vanJan Frans Vonck enJan Baptist Verlooy. Gewapende vonckisten verenigden zich zelfs in het geheime genootschapPro Aris et Focis. Steun kregen de opstandelingen ook vanuit hetLuikse revolutionairen, waar verzet was ontstaan tegen de macht van de clerus in hetprinsbisdom.
Toen een patriottisch legertje van 2800 man onder leiding van generaalJan Andries van der Meersch op27 oktober1789 teTurnhout een bescheiden overwinning op de Oostenrijkse troepen behaalde, laaide de nationale solidariteit hoog op. Op11 januari1790 werd, naar Amerikaans voorbeeld, deVerenigde Nederlandse Staten (Frans: États-belgiques-unis) uitgeroepen, met Hendrik van der Noot als eerste minister.
De meningsverschillen met de progressisten kregen echter opnieuw de overhand en de "democraten" van Jan Frans Vonck moesten zelfs het land uitvluchten. In grote tegenstelling dus tot de revoluties, die op datzelfde ogenblik aan de gang waren, deFranse Revolutie en de Luikse revolutie, was de revolutie in Oostenrijkse Nederlanden behoudend. Er werd met Oostenrijk onderhandeld over een bepaalde vorm van autonomie.
In februari1790 werdLeopold II keizer na de dood van zijn broer Jozef II. In november van dat jaar, nadat troepen waren vrijgekomen door het einde van een oorlog tegen deTurken, werden zowel de Oostenrijkse Nederlanden heroverd en het prinsbisdom Luik veroverd door de Oostenrijkers.
De statisten, inclusief hun leider Hendrik van der Noot, vluchtten grotendeels naar NederlandseStaats-Brabant en de vonckisten maakten gebruik van een amnestieregeling. Deroyalisten daarentegen werden voor hun trouw beloond met diverse functies. De statisten waren slechts ten dele gelukkig. In de praktijk hadden immers de royalisten de macht in handen.
De periode die volgde (januari 1791 tot november 1792) werd deEerste Oostenrijkse Restauratie genoemd. De situatie van vóór Jozef II werd opnieuw hersteld. De radicale democraten zagen hun wantrouwen in Wenen bevestigd en trokken zich terug in Frankrijk, waar ze eenComité des Belges et Liégeois Unis (verenigde Nederlanders en Luikenaars) vormden. Dit comité stelde een centraliserend grondwetsproject op: één kamer, samengesteld viaalgemeen stemrecht, met ruime bevoegdheid en controlemogelijkheid op de uitvoerende macht. Van maart 1793 tot juli 1794 volgde nog deTweede Oostenrijkse Restauratie.
Hoe kort ook, toch kunnen deze revoluties essentieel genoemd worden voor deBelgische natievorming. Voor de eerste maal sinds de voor het zuiden ongelukkige afloop van de Tachtigjarige Oorlog hadden de bewoners van de verschillende vorstendommen, met inbegrip van het prinsbisdom Luik, zich verenigd en politiek gemobiliseerd onder de leuze van de volkssoevereiniteit (Comité des Belges et Liégeois Unis).
De partijvorming was gebeurd volgens lijnen die zouden worden doorgetrokken in de negentiende eeuw: een kerkpartij en een antiklerikale partij. Ook de herhaalde pogingen tot coalitie van statisten en vonckisten zouden in de herinnering voortleven. Door een verbinding te maken tussen deBrabantse (zwart-geel) en deHenegouwse (geel-rood) wapenkleuren was een vlag samengesteld, de voorloper van de huidige Belgische vlag.
In1794 werden de Oostenrijkse Nederlanden tijdens deEerste Coalitieoorlog door deEerste Franse Republiek veroverd en in1795 geannexeerd. Oostenrijk erkende dit verlies met deVrede van Campo Formio in1797.
