Oorlog is een gewapende strijd tussen minstens twee partijen,volkeren ofstaten. Alsetnische of religieuze groepen binnen eennationale staat met elkaar een gewapende strijd voeren, dan spreekt men van eenburgeroorlog. Er is sprake van eenwereldoorlog, als een meerderheid van de wereldwijd grootste en sterkste nationale staten bij de oorlog betrokken is.
Oorlog tussen nationale staten kwam tot en met de20e eeuw geregeld voor. De eerste helft van de 20e eeuw stond in het teken van twee grote wereldoorlogen, deEerste en deTweede Wereldoorlog.
Vergelijking van de percentages sterfgevallen onder mannen, veroorzaakt door oorlogvoering in acht verschillende tribale samenlevingen, met onderaan de mannelijke slachtoffers in Europa en de VS in de gehele 20e eeuw. Het aandeel oorlogsslachtoffers was in de tribale samenlevingen vele malen hoger.[1]
Tegenover oorlog staatvrede, een toestand waarin volkeren en naties elkaars bestaan respecteren of zelfs waarderen. Tussen oorlog en vrede zijn allerlei tussenvormen denkbaar, zoals eenKoude Oorlog of eenwapenstilstand.
Oorlogvoering is altijd onderworpen geweest aanwetten en reglementen, die in de loop der tijd zijn veranderd. Er is met name veel nagedacht over de rechtvaardiging van oorlog. Sinds 1945 is, volgens hetinternationaal recht, oorlog niet langer meteen gerechtvaardigd om eenconflict te beslechten. Pas na uitputting van allediplomatieke middelen, kan worden overgegaan tot de inzet van gewapende middelen.
De internationale wetgeving ten spijt, worden sommige conflicten nog steeds met wapens beslecht, alvorens alle diplomatieke middelen uitputtend zijn benut.
De definitie van oorlog is niet vastgelegd. In 1960 steldeLewis Fry Richardson[2] dat 1 dode een moord is en 1000 doden een gewapendconflict.Singer & Small (1972)[3] en Deutsch & Senghaas (1973)[4] stelden voor om het over "oorlog" te hebben als het fenomeen voldeed aan de volgende drie criteria:
Omvang: de strijd resulteert in minstens 1000 doden op hetslagveld, niet meegeteld de indirecte slachtoffers doorhongersnood, gebrek aanonderdak en ziekte.
Voorbereiding: de strijd is van tevoren voorbereid en/of wordt onderhouden door grootschaligesociale organisaties, viarekrutering, training enopstelling van soldaten; er is sprake van aanschaf, opslag endistributie van wapens en munitie.
Legitimatie: de strijd wordtgewettigd door een bestaanderegeringsorganisatie, zodat de moord op grote schaal niet als misdaad maar als plicht wordt gezien.
Daarnaast definieerde Eckhardt (1989 en 1992)[5][6] oorlog als "elk gewapend conflict waarbij een of meer overheden betrokken zijn en dat 1000 of meer slachtoffers per jaar kost". Volgens Frankel (1977) leek oorlog in het algemeen alleen de grote conflicten in te houden, "gewoonlijk tellen de conflicten waarin minder dan 50.000 strijdkrachten meedoen niet mee".[7]
Alle genoemden waren het erover eens dat de telling van de doden zowel burgers als militaire slachtoffers inhoudt, maar Frankel telde ook de doden die indirect vielen ten gevolge van hongersnood ofepidemieën en ziekten, plus de oorlogsgerelateerde slachtingen onder denon-belligerente burgerbevolking.
In deprehistorie bestonden er al schermutselingen. De helft van de mensen die werden opgegraven in eenNubische begraafplaats van deQadancultuur, die kon worden gedateerd op een ouderdom van 12.000 jaar, was overleden aangeweld. Lawrence H. Keeley, professor aan de Universiteit van Illinois, stelt dat 90-95% van desamenlevingen die in de loop van de geschiedenis zijn bestudeerd, ten minste af en toe op oorlogspad gingen. Gemiddeld meer dan een derde van deYanomamömannen uit hetAmazonebekken overleed als gevolg van oorlogshandelingen. In sommige samenlevingen leefde men voortdurend in een sfeer van oorlogvoering. Zo waren er 633 gedocumenteerde gevechten tussenMaoristammen in de periode 1801 en 1840.[1][8]
Ondanks de onmiskenbare bloedbaden en de dodelijke effectiviteit van de moderne oorlogvoering, blijkt uit dit soort onderzoek dat stammenoorlogen relatief (percentueel) gemiddeld 20 keer dodelijker zijn dan de oorlogen van de 20e eeuw.
Er is een aantal manieren om oorlogvoering te categoriseren. Eén categorisering isconventioneel tegenoveronconventioneel, waarbij conventionele oorlogvoering goed geïdentificeerde en bewapende krachten impliceert, die elkaar bevechten op een vrij open en ongecompliceerde manier, zonder massavernietigingswapens. Onconventioneel verwijst naar andere soorten oorlog, met elementen alsguerrilla enterrorisme. Deze categorie omvat tevenschemische ofbiologische oorlogvoering.
Elk van deze categorieën valt in een van de twee bredere categorieën:hoge respectievelijklage intensiteits-oorlogvoering. Hoge intensiteits-oorlogvoering is het vechten tussen twee grootmachten of grote landen om politieke redenen. Lage intensiteitsoorlogvoering impliceert guerrillaoorlogvoering en gespecialiseerde soorten troepen die om revolutie vechten.
Het voeren van een oorlog is volgens hetinternationaal recht in beginselonrechtmatig.[9]Ook het dreigen metgeweld valt onder dit artikel. Landen zijn allesoeverein en gelijk, en het dreigen met, of het voeren van een oorlog is een inbreuk op de soevereiniteit van een land. Slechts in twee gevallen, zoals beschreven in hetVN-Handvest, is oorlog gerechtvaardigd.
De eerste mogelijkheid om een gerechtvaardigde oorlog te beginnen is als er een mandaat van deVN-Veiligheidsraad ligt, op grond van artikel 39 van het VN-Handvest.[10] De Veiligheidsraad stelt vast of er sprake is van een bedreiging van devrede, verbreking van de vrede of eendaad van agressie, en kan aanbevelingen doen of zelf maatregelen treffen.Allereerst zal er een oplossing gezocht moeten worden tussen de partijen. De middelen die de partijen ter beschikking staan zijnonderhandelingen, feitenonderzoek,bemiddeling,conciliatie,arbitrage, goede diensten van derde landen en rechterlijke beslissingen door eeninternationaal hof of door een ad-hoctribunaal.Mochten deze middelen geen oplossing bieden dan kan de Veiligheidsraad maatregelen nemen, met of zonder geweld.In de praktijk delegeert de Veiligheidsraad de bevoegdheid om tot geweld over te gaan aan één of meer landen. DeVerenigde Staten hebben, als rijk en machtig land, een aantal keer van deze bevoegdheid gebruik kunnen maken.
De andere gerechtvaardigde oorlogsgrond is die van dezelfverdediging.[11]Dit kan zowel individuele, als collectieve zelfverdediging betreffen.[12]Zelfverdediging is ookrechtmatig als deambassade van een nationale staat in een andere staat is aangevallen, bijvoorbeeld in deIraanse gijzelingscrisis.
Er is een zestal voorwaarden voor rechtmatige zelfverdediging:
Er moet een gewapende aanval op de staat hebben plaatsgevonden.
Deze gewapende aanval moet toerekenbaar zijn aan een andere staat en niet aan bijvoorbeeld een rebellengroep.
De zelfverdedigingsactie moet direct na een aanval plaatsvinden. Er kunnen geen maanden zitten tussen een eerste aanval en de daarop volgende zelfverdedigingsactie. Als er niet direct adequaat gereageerd wordt, vervalt het recht op zelfverdediging.
De zelfverdediging moet noodzakelijk en proportioneel zijn ten opzichte van de aanval.
De actie van zelfverdediging moet gemeld worden bij de VN-Veiligheidsraad
Deze zelfverdediging moet worden beëindigd op het moment dat de VN-Veiligheidsraad de maatregelen heeft genomen die noodzakelijk zijn om de internationale vrede en veiligheid te garanderen.
Volgens hetVan Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal betekende het eerste deel vanoorlog oorspronkelijk "verbreken van een overeenkomst" en betekende het tweede deel "noodlot". In hetOudnoords kende men het begrip Ørlög, dat eveneens "noodlot" betekent.
Eveneens wordtlog verbonden met het Scandinavischelag dat "vastliggend" betekende, waaruit de betekenis "orde" voortkwam. Oorlog is dus de ontbinding van de orde. Dit is terug te vinden in het woordwar dat in het Engels "oorlog" en in het Nederlands "verwarring" betekent en door beide talen van hetFrankische woordwerra is overgenomen. In het Frans is het woord verbasterd totguerre,[13] in verschillende andere Romaanse talen totguerra.
Guernica, Pablo Picasso, na het bombardement van Guernica door de fascisten onder leiding vanFrancisco Franco, om de Republikeinse weerstand te breken.
Het huidige bewustzijn van de waanzin van de oorlog, staat in tegenstelling tot de eeuwenoude opvatting dat oorlog een normaal politiek instrument was. Eeuwenlang werd oorlog voorgesteld als onvermijdelijk en noodzakelijk, waarbij de overwinning gegarandeerd is, niet zozeer door militair overwicht, maar vanwege de rechtvaardigheid van de gevoerde strijd en door 'Gods steun'.[14] Diverse kunstwerken illustreren de normaliteit:
De idee van de waanzinnige oorlog verspreidde zich in demoderne tijd. Zo belichtGoya in de 19e eeuw het standpunt van de slachtoffers en de overwonnenen,Picasso enMarc Chagall doen iets gelijkaardigs, respectievelijk met hunGuernica (1937) enDe oorlog (1945).
ZiePolemologie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Polemologie is de wetenschap die beoogt de oorzaken van oorlogen te onderzoeken, en daarmee een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van duurzame vrede. Een hele reeks Nederlandse en internationale organisaties voert onderzoek in dit verband.
↑Singer, J. David & Melvin Small (1972):The Wages of War, 1816-1965: A Statistical Handbook. John Wiley and Sons, New York.
↑Deutsch, K.W. & D. Senghaas (1973): 'The steps to war: A survey of system levels, decision stages, and research results.' In:Sage International Yearbook of Foreign Policy Studies, deel 1, p. 275-329.
↑Eckhardt, W. (1989): 'Civilian Death in Wartime'. In:Bulletin of Peace Proposals. 20(1), p. 89-98.
↑Eckhardt, W. (1992):Civilizations, Empires and Wars: A Quantitative History of War. Macfarland & Company,Londen.
↑Frankel, S.H. (1977):Money: Two Philosophies. The Conflict of Trust and Authority. Blackwell,Oxford.
