Hetondervindend voorwerp is een zinsdeel dat in de Nederlandse taal (en ook in andere talen) aangeeft wie de uitgedrukte handeling ondervindt. Deze ondervinding kan positief, negatief of neutraal zijn. Het ondervindend voorwerp wordt traditioneel beschouwd als een van de vormen van hetindirect object, omdat het wel een soort object is, maar dan geendirect object, dat wil zeggen geen zelfstandigheid waarop de door hetwerkwoord uitgedrukte handeling of werking rechtstreeks is gericht. Er zijn echter belangrijke verschillen met hetmeewerkend voorwerp. Het ondervindend voorwerp kan insemantisch opzicht eerder vergeleken worden met eenlijdend voorwerp (zie onder).

• Het spijtmoeder erg dat je er ook zo over denkt.
• Het verheugtme erg dat je er ook zo over denkt.
• Het voorval verbaasdede meesten van ons nogal.

• Niemand van hen is dat gebeurd.
• Hoe doe je dat toch?Mij mislukt het steeds.

• Die reis duurtgrootmoeder op haar leeftijdte lang.
• Hij praatmijte hard; doof word ik ervan.

Het ondervindend voorwerp kan worden uitgedrukt door eenzelfstandig naamwoord:

• Dat bevieldie jongen zeker wel.

door een zelfstandignaamwoordgroep:

• Dat bevieldie jongen en zijn kornuiten zeker wel.

door een voornaamwoord (nietwederkerend ofwederkerig) dat dan in de zogenaamdecasus obliquus ofvoorwerpsvorm verschijnt:

• Het verbaasdemij helemaal niet.

of door een voornaamwoordgroep:

• Het wasmij en mijn bondgenoten geen bloedige strijd, met alle risico's van dien, waard.

De functie van het ondervindend voorwerp lijkt op die van hetlijdend voorwerp, maar is dat niet. Eenbedrijvende zin met een lijdend voorwerp kan altijd worden omgezet in een zin in delijdende vorm:

• De collega's verblijdden hem met een vorstelijk afscheidsgeschenk.
  Hij werd door de collega's verblijd met een vorstelijk afscheidsgeschenk.

Bij een zin met ondervindend voorwerp is dat niet mogelijk:

• Het verheugt me dat je er ook zo over denkt.
  Ik word erdoor verheugd dat je er ook zo over denkt.

Evenmin is het ondervindend voorwerp eenmeewerkend voorwerp, noch eenvoorzetselvoorwerp. Het kan namelijk niet met een voorzetsel beginnen. Een voorzetselvoorwerp begint daar per definitie mee, bij een meewerkend voorwerp is het mogelijk:

• We gaven de jubilaris een afscheidsgeschenk.
  We gaven een afscheidsgeschenkaan de jubilaris.
  We kochten de jubilaris een afscheidsgeschenk. (minder gebruikelijk)
  We kochten een afscheidsgeschenkvoor de jubilaris.

Bij een zin met ondervindend voorwerp is dat niet mogelijk:

• Het voorval verbaasdeaan / met / voor de meestenvan ons nogal.

Een ander verschil met het meewerkend voorwerp is, dat dit laatste tezamen met een lijdend voorwerp (en dus bijovergankelijke werkwoorden) kan voorkomen. Het meewerkend voorwerp is daar binnen derolverdeling ofthematische relaties rond het werkwoord geen concurrent van, maar vervult een andere rol. Het ondervindend voorwerp echter verdraagt geen lijdend voorwerp naast zich. Het vervult een vergelijkbare rol als een lijdend voorwerp, maar dan in hoofdzaak bij bepaalde klassen vanonovergankelijke werkwoorden, die per definitie geen lijdend voorwerp krijgen.

Als een ondervindend voorwerp gebruikt wordt in een zin met een (semi-) onpersoonlijke constructie, wordt het wel als het 'psychologisch onderwerp' beschouwd:

• Het spijtmoeder erg dat je er ook zo over denkt.
• Het verheugtme erg dat je er ook zo over denkt.

Deze omstandigheid kan ertoe bijdragen dat het ondervindend onderwerp in de schoolgrammatica tot de lastige zinsdelen wordt gerekend. In de moderne taalkunde onderscheidt mensemantische rollen ofthematische relaties. Het ondervindend voorwerp wordt dan alsexperiencer beschouwd.

• Zinsdeel