Plaats inNederland | |||
|---|---|---|---|
  | |||
 | |||
| Situering | |||
| Provincie | Noord-Brabant Noord-Brabant | ||
| Gemeente | Oirschot Oirschot | ||
| Coördinaten | 51° 30′ NB, 5° 19′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 60,91[1] km² | ||
| - land | 60,53[1] km² | ||
| - water | 0,37[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) | 13.555[1] (224 inw./km²) | ||
| Woningvoorraad | 5.936 woningen[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 5688 - 5689 | ||
| Netnummer | 0499 | ||
| Woonplaatscode | 1207 | ||
| Belangrijke verkeersaders |   | ||
| Foto's | |||
 | |||
| |||
Oirschot (uitgesproken als 'Oorschot',uitspraakⓘ) (Brabants:Orskot) is de hoofdplaats[2] van de gelijknamige gemeenteOirschot, in deNederlandseprovincieNoord-Brabant. Oirschot is gelegen inregio deKempen.
De naam Oirschot zou afkomstig zijn van "schoot", wat hoger gelegen land in moerassig gebied betekent, en "oir" (de "i" duidt hier enkel op een verlenging van de "o" conform de Middelnederlandse spellinggewoonte, en voegt verder geen klank toe), wat mogelijk op "oeros" of "ijzeroer houdende bodem" terug is te voeren. Maar het zou ook kunnen dat "oir" juist zoals "aar" op water duidt. In dat geval is het dus een hoge plek in of aan een natte laagte, hetgeen nu nog steeds het geval is alleen minder duidelijk dan in het verleden. Oirschot heeft daarmee dezelfde betekenis alsAarschot inVlaams-Brabant.
Hoewel er al sinds de prehistorie bewoning is geweest op het grondgebied van het huidige Oirschot, zijn schriftelijke documenten pas relatief laat aanwezig. Op dat ogenblik was Oirschot, vanuit een Frankische nederzetting, al uitgegroeid tot een plaats van regionale betekenis.Zo is er sprake van de heiligeOdulfus, die omstreeks805 pastoor van Oirschot was. Er is sprake van documenten die gewag maken van de verering van Odulfus te Oirschot zo vroeg als1150 en1270. Dit zijn echter jongere kopieën van oudere documenten, die mogelijk op vervalsingen berusten. Archeologische vondsten bevestigen overigens bewoning tijdens de 8e en 9e eeuw in de omgeving van de Mariakerk. Ook was er zeker al vanaf het begin van de 13e eeuw eenkapittel van elfkanunniken. Vanuit de parochie van Oirschot zijn de parochiekerken gesticht vanOostelbeers,Middelbeers,Vessem enWintelre. Enige invloed van deAbdij van Echternach en deAbdij van Sint-Truiden zal er wel geweest zijn, maar dit betrof slechts enkele boerderijen.
Ook in wereldlijke zin was Oirschot niet onbelangrijk. Het was eenvrijheid en hoofdplaats vanKempenland. Men kende eenjaarmarkt. In1513 werd eenregthuis gebouwd dat, afgezien van dat in's-Hertogenbosch, het enige was in deMeierij van 's-Hertogenbosch. De heer van Oirschot had twee kastelen:Kasteel Oud Beijsterveld nabij Oirschot enKasteel Ten Bergh nabijSpoordonk. Mogelijk is deze heerlijkheid vanuit deSpoordonkse Watermolen ontstaan.
De heren van Oirschot hebben ookVught in handen gekregen, maar verloren dat geleidelijk toen de Hertog van Brabant in1196 zijn eigen machtscentrum in die omgeving stichtte: de stad 's-Hertogenbosch. De hertog kreeg definitief invloed inPeelland enKempenland in1232. Zo werd Oirschot een zogeheten halve heerlijkheid: de helft van de rechten was in handen van de Hertog van Brabant en de andere helft van de Heer van Oirschot, die overigens lang uit machtige adellijke families heeft bestaan.
Oorspronkelijk vormde hetVrijthof bij de Mariakerk het centrum van de plaats, later werd de Sint-Petruskerk gebouwd en uiteindelijk verplaatste het centrum zich naar de directe omgeving van deze nieuwe kerk. Het is mogelijk dat de hertog betrokken was bij de bouw van de Sint-Petruskerk, om ook op kerkelijk gebied een nieuw machtscentrum te stichten.
In1320 verkocht het oude adellijke geslacht de heerlijkheid Oirschot aanRogier van Leefdaal die een vertrouweling van de hertog was. Via vererving kwam de heerlijkheid aan de familieVan Merode en via een gerechtelijke verkoop in1672 aan de familieSweerts de Landas, een protestantse familie, die het Kasteel Oud Beijsterveld tot1831 behield, al waren de heerlijke rechten toen vervallen. Hierna werd het een missieklooster.
Omstreeks1600 wasPetrus Vladeraccus actief in Oirschot. Hij zette zich in voor decontrareformatie en voerde de richtlijnen van hetConcilie van Trente door. In1633 echter kwamen, onder militaire begeleiding, de eerste protestanten in Oirschot, en met deVrede van Münster in1648 was het tij volledig gekeerd. Er volgde een periode van economische neergang en toen op het einde van de 18e eeuw de nieuwe straatweg van 's-Hertogenbosch naar Luik werd aangelegd, liep deze op ruime afstand van Oirschot. De plaats werd doorEindhoven, en door het in1821 afgesplitsteBest, overvleugeld.
In de 20e eeuw kwam hettoerisme op, terwijl uiteindelijk ook industrialisatie optrad, oorspronkelijk bestaande uit traditionele bedrijven zoals de meubelindustrie, later ookmetaalindustrie, zoals Heras, en een bedrijf voor verplaatsbare cabines, De Meeuw. De komst van hetWilhelminakanaal (1923) stimuleerde de industriële bedrijvigheid. Ook breidde de plaats zich snel uit doordat werknemers van deGeneraal Majoor de Ruyter van Steveninckkazerne in Oirschot kwamen wonen. Ook ligt Oirschot langs de snelweg die Eindhoven met Tilburg verbindt.
In 1997 werd in het kader van de gemeentelijke herindeling van Noord-Brabant de gemeenteOost-, West- en Middelbeers opgeheven en ingedeeld bij de gemeente Oirschot.
Straten,Notel,Snepseind,De Stad,Moleneind,Theetuin,Boterwijk,Hedel,Tregelaar, Hersel,Oudenhoven,Eerdbruggen,Pullen
De plaats Oirschot telt meer dan 300 rijks- en gemeentelijke monumenten en beschikt over eenbeschermd dorpsgezicht.
Oirschot wordt omringd door een oud agrarisch cultuurgebied met enkele interessante buurtschappen enlanggevelboerderijen, maar verder naar het noorden vindt men het landschapsreservaatDe Mortelen, bestaande uit loofbos afgewisseld met stukjes cultuurland.
Ten zuiden van Oirschot loopt hetWilhelminakanaal, waarlangs zich fraaie bermen en een fietspad bevinden. Daar weer ten zuiden van ligt kleinschalig bosgebied en enkele landgoederen, zoals's-Heerenvijvers enHemelrijken, terwijl zich ten zuiden daarvan deOirschotse Heide bevindt, wat een veel droger terrein is met ook heide en stuifzand. Dit gebied is intensief in gebruik als militair oefenterrein, maar toegankelijk.
Ten westen van Oirschot bevindt zich nog het LandgoedBaest, in het zuiden deOostelbeerse Heide.
Oirschot was vanouds een agrarische plaats met een bestuurlijke en centrumfunctie. Naast brouwerijen, zoalsBrouwerij De Kroon, kwam ook andere industrie naar Oirschot. Deze werd gestimuleerd door de aanleg van hetWilhelminakanaal. Ook de autosnelweg van Eindhoven naar Tilburg loopt langs Oirschot.
Van groot belang was de meubelindustrie. Aan de wieg hiervan stond Cornelus Jacobus Teurlincx. Deze vertrok in1848 naar deVerenigde Staten. In1858 kwam hij met behulp van een lening, die door de gemeente gegeven was, terug naar Nederland. Daar ontwikkelde hij deAmerikaanse stoel, die geheel van hout was. Aldus werd eenStoomfabriek van echte Amerikaansche stoelen, banken en tafels opgericht met de naamTeurlincx & Meijers. Andere bedrijven zoals Vlemmincks Erven & Co, Tret & Meeuwis, en Van Leuven volgden. In1910 waren er zes meubelbedrijven met in totaal 83 medewerkers. In1919 werd deRK Vereeniging van fabrikanten van Oirschotse stoelen opgericht. Weldra waren er acht fabrikanten die stoelen en andere houten meubelen vervaardigden. In1958 werd door de plaatselijke meubelindustrie de beroemde Oirschotse stoel opgericht. Deze werd gemaakt door de firma Meeuwis. Ook tegenwoordig zijn er nog enkele kleine meubelfabrieken, zoals Meubelfabriek Veldhuizen, Furnituremarc BV en Kees Verhouden Meubelen. Deze laatste heeft behalve een meubelmakerij ook een woonwinkel voor consumenten.
Ten westen van Oirschot ligt een bedrijf dat hekwerken en poorten produceert en ten oosten van Oirschot ligt een ander groot bedrijf dat bouwketen en prefab tijdelijke woningen vervaardigt. Daarnaast is defensie een grote werkgever. DeGeneraal Majoor de Ruyter van Steveninckkazerne, ook bekend alsLegerplaats Oirschot, ontplooit veel activiteiten op deOirschotse Heide, en veel personeel van deze kazerne woont in Oirschot.
Verenigingen in Oirschot zijn onder meer:
Oirschot is bereikbaar via deA58.
Oirschot is per openbaar vervoer bereikbaar met de volgende buslijnen:
In Best, Boxtel, Eindhoven en Tilburg kan overgestapt worden op de trein en andere buslijnen.
