.jpg)
Eennocturlabium ofnocturna is een instrument dat dient om 's nachts de tijd vast te stellen aan de hand van de positie van een bepaaldester. Het wordt ook eenhorologium nocturnum genoemd en werkt op een vergelijkbare manier als dezonnewijzer met behulp van eenhoekmeting. Een nocturlabium is tevens eennavigatie-instrument. De tijd is belangrijk voor denavigatie om delengtegraad en degetijden te berekenen. Het nocturlabium werd uitgevonden in delate middeleeuwen. In combinatie met eenkompas en een zonnewijzer was het eenuniversele tijdmeter. Het werd vaak gecombineerd met eenastrolabium.
Op hetnoordelijk halfrond lijken alle sterren te draaien rondPolaris (de Poolster) tijdens de nacht en hun positie kan worden gebruikt om de tijd te bepalen, net als bij de voortgang van de zon. De positie van de sterren verandert gedurende het jaar. Een nocturlabium is een simpeleanaloge computer, die bestaat uit verschillende schijven die de tijd van de dag geven aan de hand van de tijd van het jaar en het hoekverschil tussen Polaris en een bepaalde ster.
De meest gebruikte referentiesterren zijn die van deGrote Beer (Ursa Maior) ofKocab van deKleine Beer (Ursa Minor). De sterSchedar inCassiopeia kan ook worden gebruikt, aangezien die zich tegenoverUrsa Maior bevindt.
De buitenste schijf van een nocturlabium is gemarkeerd met de maanden van het jaar, de binnenste met uren (en soms halve uren) alsook de locaties van één of meerdere referentiesterren. Verder is er een wijzer (alidade) die zo moet worden ingesteld dat erlangs een ster kan worden waargenomen. Aangezien het instrument 's nachts wordt gebruikt, zijn de tijdsaanduidingen vaak in reliëf. De binnenste schijf heeft vaak eendiagram met de verschillende constellaties en sterren om ze makkelijker te kunnen lokaliseren.
De binnenste schijf wordt zo gedraaid dat de markering voor de gekozen referentiester in de richting wijst van de huidige datum op de buitenste schijf.Polaris wordt waargenomen door het midden van de schijf. De wijzer wordt in de richting van de referentiester gedraaid, waarna de tijd is af te lezen.