| Partido Acción Nacional Nationale Actiepartij | ||||
|---|---|---|---|---|
.svg){kind=logo} | ||||
| Personen | ||||
| Partijvoorzitter | Marko Cortés Mendoza | |||
| Geschiedenis | ||||
| Opgericht | 1939 | |||
| Algemene gegevens | ||||
| Actief in | Mexico | |||
| Hoofdkantoor | Av. Coyoacán 1546, Col. Del Valle,Benito Juárez, Mexico-Stad | |||
| Richting | Rechts | |||
| Ideologie | Conservatisme | |||
| Jongerenorganisatie | Acción Juvenil | |||
| Internationale organisatie | Christendemocratische Internationale | |||
| pan.org.mx | ||||
| ||||
DeNationale Actiepartij (Spaans:Partido Acción Nacional,PAN) is een van de grotepolitieke partijen van Mexico. De partij geldt alsconservatief. De bijnaam van de PAN isblanquiazul, hetgeen blauw en wit betekent en verwijst naar de kleuren van het partijlogo. Aanhangers van de partij wordenpanistas genoemd.
De PAN is opgericht in1939 door de tegenstanders van dePartij van de Mexicaanse Revolutie (PRM), de eenheidspartij die in1929 was voortgekomen uit deMexicaanse Revolutie. Oprichter van de partij en de eerste partijvoorzitter wasManuel Gómez Morín, een econoom en voormalig rector van deNationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM). Enkele van de oprichters waren voormaligecristero's, maar de meeste aanhangers waren gematigde katholieken die in de traditie van deNationale Katholieke Partij (PCN) stonden.
De PAN werd al relatief snel een van de belangrijkste partijen in oppositie tegen de PRM, in1946 hernoemd tot de Institutioneel Revolutionaire Partij (PRI). In 1946 werden de eerste PAN-kandidaten in deKamer van Afgevaardigden gekozen en de eerste PAN-burgemeester volgde een jaar later inQuiroga in de staatMichoacán. In1952 wasEfraín González Luna de eerste presidentskandidaat namens de PAN, hoewel de partij bij eerdere presidentsverkiezingen al kandidaten van andere partijen had ondersteund. De partij werd vaak gedwarsboomd door de PRI; nadat aanhangers van de PAN in1946 protesteerden over het feit dat de PRI de oppositiekandidaat in de burgemeestersverkiezingen in de stadLeón de zege was ontstolen openden ordetroepen het vuur op de demonstranten, waarbij 27 doden vielen.
In tegenstelling tot de meeste andere oppositiepartijen, de zgn.satellietpartijen, steunde de partij nooit de PRI en voer ze altijd een eigen koers. Hoewel een groot deel van haar aanhang bestond uit conservatieve katholieken, stond de partij een beleid voor dat dicht bij het politieke centrum lag, en liet ze zich inspireren door dechristendemocratische partijen uit Europa. In de jaren 50 werden de rangen aangevuld met enkele gematigde leden van deNationaal Synarchistische Unie (UNS), een ultraconservatieve beweging die verscheurd werd door interne twisten. De partij haalde ook veel van haar aanhang uit de middenklasse en kleine ondernemers. Vanaf de jaren 50 kon de PAN tijdens landelijke verkiezingen telkens op de steun van zo'n 10% van de bevolking rekenen, waardoor ze de grootste partij naast de PRI was. In1963 wist PAN-voorzitterAdolfo Christlieb Ibarrola bij de presidentAdolfo López Mateos een wijziging in het kiessysteem te bedingen waardoor een deel van de congreszetels werden toebedeeld op basis vanevenredige vertegenwoordiging in plaats van eendistrictenstelsel, zodat de verhoudingen in de Kamer van Afgevaardigden iets meer in overeenstemming kwamen te liggen met de keuze van het electoraat. Op lokaal niveau wist de PRI de PAN echter nog altijd van het bestuur af te houden, waarbij regelmatig gebruik werd gemaakt van verkiezingsfraude.
Christlieb moest na kritiek onder conservatieven in zijn partij in1969 aftreden als voorzitter. In de daaropvolgende jaren bestond er grote verdeeldheid over de te volgen koers; sommige leden wilden de PAN in het politieke centrum houden, terwijl anderen een openlijker conservatieve koers voorstonden, terwijl de leden het ook niet eens waren over de manier waarop men de dominantie van de PRI moest bestrijden. In1976 liet de partij de presidentsverkiezingen aan zich voorbijgaan. Wel won de partij in deze tijd voor het eerst een aantal burgemeestersverkiezingen in grote steden, waaronderMérida,Veracruz,Mexicali enSan Luis Potosí. Regionale en landelijke PRI-bestuurders maakten het de PAN-burgemeesters het echter onmogelijk te regeren en gingen soms zelfs zover PAN-politici onder valse redenen af te zetten, zodat zij na een termijn gediend te hebben weer het veld moesten ruimen.
Door de economische crisis die begin jaren 80 losbrak en wetswijzigingen die de rechten voor oppositiepartijen enigszins verruimden, begon de PAN in de jaren 80 te groeien.Pablo Emilio Madero haalde in1982 15,68% van de stemmen bij de presidentsverkiezingen en het aantal PAN-zetels in de Kamer van Afgevaardigden verdubbelde in dit decennium. In1985 leek de partij door te breken met een overwinning vanFernando Canales Clariond in de gouverneursverkiezingen inNuevo León, doch volgens de officiële maar waarschijnlijk vervalste uitslag won de PRI-kandidaat, ondanks wekenlange straatprotesten van PAN-aanhangers. Een jaar later gebeurde iets vergelijkbaars inChihuahua. In1988 wasManuel Clouthier presidentskandidaat en haalde 17,07% van de stemmen. In deze verkiezingen hadden de linkse partijen voor het eerst een gezamenlijke kandidaat in de persoon vanCuauhtémoc Cárdenas, die waarschijnlijk de verkiezingen zou hebben gewonnen als er geen fraude was gepleegd. Omdat de macht van de PRI nu niet meer vanzelfsprekend was zocht presidentCarlos Salinas bondgenoten om zijn positie te kunnen behouden, zodat hij zich gedwongen zag concessies te doen aan de PAN. In1989 erkende de PRI voor het eerst een overwinning van de PAN in gouverneursverkiezingen, toenErnesto Ruffo Appel tot gouverneur vanNeder-Californië werd gekozen, en twee jaar later werdHéctor Terán Terán, ook uit Neder-Californië, de eerste PAN-senator.
In deze tijd kwam ook de moderne vleugel van de PAN tevoorschijn, de zogenaamdeneopanistas, die zich afzetten tegen het idee dat de PAN een brede centrumpartij zou moeten zijn en meer radicaal conservatief waren. Belangrijke neopanistas waren naast Ruffo Appel en Clouthier partijvoorzitterLuis H. Álvarez,Diego Fernández de Cevallos, presidentskandidaat in1994 enFrancisco Barrio. Veel neopanistas waren oorspronkelijk zakenlieden. De neopanistas worden wel vergeleken met deneoconservatieven in deVerenigde Staten. Een aantal prominente PAN-leden van het eerste uur waren echter ontevreden over deze ontwikkeling, omdat zij bang waren dat de PAN slechts een partij voor de rijken zou worden. Tegenstanders van het neopanisme vormden het 'Democratisch en Doctrinair Forum', geleid door onder anderenJesús González Schmal enJosé González Torres en beschuldigden de partij ervan een elitepartij te zijn die slechts oog had voor de rijken. Sommigen meenden datextreemrechts in de partij aan de touwtjes trok. In 1992 stapten zij uit de PAN en een deel van deze oud-PAN-leden zou later aan de basis staan van desociaaldemocratische partijConvergentie.
In de jaren 90 zette de groei zich voort met meerderegouverneurszetels in onder andereChihuahua,Guanajuato,Yucatán enJalisco.
In2000 werd bijpresidentsverkiezingen PAN-kandidaatVicente Fox, voormalig directeur vanCoca Cola-FEMSA en rancher uit de staatGuanajuato, tot president gekozen, zodat de PRI voor het eerst in 71 jaar de macht kwijtraakte. Fox was aanvankelijk populair omdat hij het machtsbastion van de PRI wist te breken. Maar omdat hij, vooral in economisch opzicht, grotendeels dezelfde koers als de PRI bleef volgen en zijn verkiezingsbeloftes niet kon waarmaken, nam de steun af. De partij kreeg harde klappen bij de regionale en lokale verkiezingen in2003,2004 en2005. De PAN verloor onder andere het gouverneurschap van de staat Chihuahua, waar de partij in de jaren 80 haar eerste grote successen haalde, aan de PRI. In 2006 herstelde de partij zich echter weer. In depresidentsverkiezingen van 2006 wist voormalig minister van energieFelipe Calderón zeer nipt de omstreden presidentsverkiezingen te winnen, terwijl de PAN voor het eerst in haar geschiedenis de grootste partij werd in het Congres. Op1 december werd Calderón ingehuldigd als president.
Opnieuw wist de partij echter haar winst niet vast te houden, en sinds 2006 is het voor de PAN teleurstellend verlopen. Onder andere de staten Yucatán en Querétaro is zij kwijtgeraakt aan de PRI. Bij deCongresverkiezingen van 2009 leed de partij een gevoelige nederlaag. Zij wist slechts 143 zetels te winnen, het slechtste resultaat sinds 1994.
Presidentskandidate voor depresidentsverkiezingen van 2012 was voormalig minister van onderwijsJosefina Vázquez Mota. Zij was de eerste vrouw die voor een grote partij een gooi deed naar het presidentschap van Mexico. Ze behaalde een teleurstellende derde plaats met 25% van de stemmen. In 2018, met Ricardo Anaya Cortés als kandidaat, behaalde de partij slechts 22%. In 2024, metXóchitl Gálvez als kandidaat, behaalde de partij 16,04%.
Volgens de officiële ideologie is de partij links noch rechts, en verwerpt de partij een principiële ideologische stellingname om politieke kwesties per geval te bekijken, doch normaliter geldt de partij alsrechts of centrumrechts.Manuel Gómez Morín, die de partij had opgericht en in de eerste jaren de belangrijkste partijideoloog was, verzette zich uitdrukkelijk tegen het aanmerken van de PAN als conservatief, iets waar veel hedendaagse PAN-politici veel minder moeite mee hebben. De PAN wordt vaak vergeleken met deRepublikeinse Partij van deVerenigde Staten.
Van oudsher geldt de PAN alsrooms-katholiek, hoewel het volgens deMexicaanse grondwet verboden is politieke bewegingen op religie te baseren, zodat verwijzingen naar het katholicisme in officiële partijdocumenten niet voorkomen, hoewel de PAN wel lid is van deChristendemocratische Internationale en deChristendemocratische Organisatie van Amerika. De PAN is een uitgesproken tegenstander van de legalisering vanabortus,euthanasie,geregistreerd partnerschap voorhomoseksuelen enseksuele voorlichting op scholen. Het is wel voorgekomen dat ultraconservatieve PAN'ers een kunstwerk hebben vernield omdat ze het "immoreel" vonden. In de noordelijke staatNeder-Californië hebben PAN-bestuurders zware politieke druk uitgeoefend om een tienermeisje datverkracht was ervan te weerhoudenabortus te plegen. Dergelijke opvattingen worden echter niet door de gehele PAN gesteund; vooral PAN-bestuurders in het noorden van Mexico zijn, hoewel wel economisch conservatief, vaak progressiever in hun andere opvattingen, en het is zelfs wel voorgekomen dat noordelijke PAN-politici zich hebben uitgesproken voorlegalisering vansoftdrugs om de macht van de drugskartels te breken. DeBajío, de hoogvlakte in het westen van Mexico, geldt daarentegen traditioneel als het bolwerk van het Mexicaanse conservatisme, zodat PAN-politici uit de Bajíostaten (voornamelijk Jalisco en Guanajuato) er de meest conservatieve opvattingen op nahouden; verschillende PAN-politici uit die staten hebben zich bijvoorbeeld uitgesproken voor een verbod opvoorbehoedsmiddelen,minirokjes envloeken.
In het verleden stond de partij eeneconomisch beleid voor dat was geïnspireerd door dechristendemocratie zoals die bestond inEuropa enZuid-Amerika, en gold deChileense presidentEduardo Frei Montalva als voorbeeld. Vandaag de dag is de partij meer uitgesproken voorstander van deneo-liberale vrije markteconomie en hervorming van deverzorgingsstaat.
De PAN is de tweede partij van Mexico. In 2020 levert zij 78 (van de 500) zetels in deKamer van Afgevaardigden, 25 (van de 128) in deKamer van Senatoren en negen gouverneurs. De PAN is sterk vertegenwoordigd in de meeste grote steden, met als grote uitzonderingMexico-Stad. Ook is de partij sterk in de noordelijke deelstaten, in deBajío en inYucatán. In Mexico-Stad en Zuid-Mexico is haar aanhang het kleinst. InGuanajuato, de meest katholieke staat van Mexico, kan de partij doorgaans op meer van de helft van de stemmen rekenen terwijl de partij inGuerrero enTabasco niet boven de tien procent uitkomt. Groepen waaronder traditioneel een grote aanhang voor de PAN bestaat, zijn naast katholiekenondernemers en demiddenklasse. Over het algemeen stemmen iets meer vrouwen dan mannen op de partij. De huidige partijvoorzitter is Marko Cortés.
