Nationaal Park Sallandse Heuvelrug
Nationaal park
Situering
Land	Nederland
Locatie	Overijssel
Coördinaten	52° 19′ NB, 6° 25′ OL
Informatie
IUCN-categorie	II (Nationaal park)
Oppervlakte	35
Opgericht	2004
Beheer	Diverse organisaties en particuliere eigenaren
Website	www.sallandseheuvelrug.nl
Foto's
Zicht vanaf de heuvelrug
Heide nabij Nijverdal
Kaart Sallandse Heuvelrug per december 2015 (klik voor vergroting)

HetNationaal Park Sallandse Heuvelrug beslaat een groot gedeelte van de heuvelrug tussenHellendoorn enHolten inOverijssel. Hetnationaal park ligt in zijn geheel ten zuiden van deN35 Zwolle - Almelo, en omvat onder andere deHaarlerberg,Holterberg,Noetselerberg en deKoningsbelten. DeHellendoornse Berg ligt buiten het nationaal park, maar behoort wel tot de Sallandse Heuvelrug. Het park is ongeveer 35 km² groot.

Het hoogste punt is de (Grote) Koningsbelt van 75 meter bovenNAP. De belangrijkste beheerders zijnStaatsbosbeheer,Vereniging Natuurmonumenten, de waterleidingmaatschappij Vitens (vanwege de waterwinning) en een aantal particuliere grondeigenaren. Sinds2004 is het gebied door de Nederlandse overheid aangewezen als nationaal park.

De Sallandse Heuvelrug is eenstuwwal, die zo'n 150.000 jaar geleden is ontstaan in de voorlaatsteijstijd, hetSaalien. Voorafgaand aan de ijsbedekking hadden grote rivieren daar dikke lagenzand engrind met dunnere lagenklei afgezet. Deze afzettingen zijn gevormd door deRijn, maar ook door rivieren vanuit het oosten (onder andere door het zogenaamdeeridanosriviersysteem). Toen in het Saalien het ijs tot dit deel van Nederland oprukte, werden deze rivierafzettingen opgestuwd in hoge stuwwallen, zoals de Sallandse Heuvelrug.

In de laatste ijstijd (hetWeichselien) kwamen de gletsjers niet tot in Nederland, maar was debodem wel permanent bevroren (permafrost). Door de toen heersende harde winden werden lagendekzand afgezet, met name aan de flanken van de Sallandse Heuvelrug.Boven op de stuwwal vonderosie plaats in deze koude periode. Door de aanwezigheid van permafrost in het voorjaar kon smeltwater van de sneeuw niet makkelijk in de ondergrond infiltreren. Het gevolg was dat het water zich ging concentreren in stromen en de ondergrond ging eroderen waardoor dedroogdalen gevormd werden. Voorbeelden hiervan zijn deWolfslenk en deDiepe Hel.

Toen het klimaat warmer werd, in hetHoloceen, raakte de heuvelrug bebost. De bevolkingstoename in deMiddeleeuwen maakte dat de bomen grootschalig werden gekapt. Ook was er intensieve begrazing met schapen en geiten en werden erplaggen gestoken om akkergronden mee te bemesten.

Het gebied was sinds de Middeleeuwen vooral begroeid metheide, ook waren er lokaalzandverstuivingen. De heuvels zijn vanaf het eind van de negentiende eeuw voor het grootste deel herbebost om verstuiving tegen te gaan. Er werden vooralproductiebossen met naaldbomen aangeplant. Sinds eind twintigste eeuw is het heideareaal weer vergroot uit oogpunt vancultuurhistorie ennatuurbeheer.

De heuvelrug is een markant onderdeel van het Overijsselse landschap. Van alle zijden is hij van veraf te zien. Andersom zijn er vanaf de heidevelden veel vergezichten mogelijk. Ook de bossen zijn voor Nederlandse begrippen uitgestrekt. Verder is landhuisDe Sprengenberg, ook wel hetPalthekasteeltje genoemd, op de gelijknamige heuvel een markant punt in het landschap.

Heuvels in de Sallandse Heuvelrug zijn van noord naar zuid: (* = buiten het nationaal park)

• Eelerberg *
• De Hollander *
• De Victoria *
• Hellendoornse Berg *
• Stoepaars *
• Klinkenbelt *
• Nijverdalse Berg
• Noetselerberg
• Haarlerberg
• Kleine Koningsbelt
• Sprengenberg
• Grote Koningsbelt
• Holterberg
• Wullenberg

Op de Sallandse Heuvelrug bevindt zich de laatste populatiekorhoenders in Nederland. Ook denachtzwaluw komt er voor en het is een belangrijk leefgebied van delevendbarende hagedis en dezandhagedis. Op vochtige plekken zijn debruine kikker,kamsalamander enkleine watersalamander te vinden. Op de heide is dehazelworm algemeen. Van de zoogdieren zijnree,vos endas aanwezig en marterachtigen als desteenmarter,bunzing,wezel enhermelijn. Begin 2018 werd aan de hand van observatiegegevens achteraf geconstateerd dat het gebied korte tijd was bezocht door een passerende gezenderdewolf.^[1] Er broeden bijna tachtig verschillende soorten vogels in het gebied waaronder, behalve de al genoemde, deroodborsttapuit en deraaf.

De bossen bestaan vooral uit meer dan honderd jaar geleden op voormalige heide aangeplantegrove den en jonger naaldhout alsdouglasspar enlariks. Op sommige plaatsen is door spontane vestiging loofbos metberk,eik enbeuk ontstaan. De hoge en droge nog bestaande of weer aangelegde open heidegebieden worden begroeid doorstruikhei, ook komen erjeneverbesstruwelen voor. Er groeien grote hoeveelhedenvossenbes enbosbes op de heuvelrug.

Ten behoeve van het in Nederland vrijwel uitgestorven korhoen is het steeds kleiner geworden gebied met open heide weer uitgebreid. Vooralsnog lijkt vooral de ook zeldzame nachtzwaluw hiervan te profiteren.

In 2023 constateerde op verzoek van de provincie Overijssel een werkgroep van deEcologische Autorteit in een advies dat het gebied (regelmatig) te droog is, habitats te klein zijn en verspreid voorkomen, er veel verstoringsdruk van recreatie is en de bodem als gevolg van een teveel aan stikstof te zuur en te voedselrijk is.Het advies luidde dat snel verdere maatregelen op het gebied van hydrologie en stikstofdepositie waarvan zeker is dat ze noodzakelijk en ecologisch effectief zijn dienen te worden genomen. Zo zou moeten worden voorkomen worden dat denatuurkwaliteit verder verslechtert en het halen van Natura2000-doelen steeds meer uit zicht raakt.^[2]

Tijdens decrisis van de jaren 1930 en in de eerste oorlogsjaren werden werklozen en Joden op de heuvelrug tewerkgesteld bij de ontginning van dehoge zandgronden voornaaldbos. Bij Twilhaar was eenwerkkamp.

Na de aanwijzing tot nationaal park kwam er een overleggroep waarin belanghebbenden, waaronder grondeigenaren, praten over een gezamenlijk beheerbeleid.Natuurbeheer werd leidend. Er werd veel energie gestoken in het verbeteren van het leefgebied van dekorhoender. Hierbij is heidegebied aangelegd ten koste van bos en worden delen van de heide in hetbalts- enbroedseizoen afgesloten. De autoweg door het gebied is 's nachts voor verkeer gesloten en gebruik overdag wordt ontmoedigd. Ook wordt de heide geplagd omvergrassing tegen te gaan. In een gedeelte dat bezit is van Natuurmonumenten vindt begrazing plaats doorSchotse hooglanders. Voor eenvoudige werkzaamheden worden vrijwilligers ingezet.

Holten Canadian War Cemetery op de Holterberg is een van de grootste militaire begraafplaatsen in Nederland. De graven van Canadese soldaten die gesneuveld zijn aan het einde van deTweede Wereldoorlog worden onderhouden door deCommonwealth War Graves Commission. De begraafplaats telt 1393 graven. De dodenakker is vrij toegankelijk, bij de ingang is een informatie- en herinneringscentrum gevestigd.

Op de Nijverdalsche Berg ligtTwilhaar, een cultuurhistorisch waardevolle plek met akkers, oude bewoningssporen en eenschaapskooi. Een gedenkteken houdt er de herinnering levend aan hetwerkkamp Twilhaar waar in 1942Joodsedwangarbeiders verbleven.

In het park is eenbezoekerscentrum van Staatsbosbeheer met daarbinnen ook dePubliekssterrenwacht Hellendoorn. Dit ligt bij Nijverdal aan de N35. Er is een interactieve expositie over het ontstaan van de heuvelrug. HetIVN verzorgt er activiteiten en excursies. Excursies voor minder mobielen zijn mogelijk per elektrocar ofpaardentram. Een twee kilometer lang speelbospad biedt voor kinderen verschillende activiteiten. Aan de Haarlese kant van de heuvelrug staat de informatieschuur 'de Pas' van Natuurmonumenten.

Er zijn verschillende gemarkeerde wandel-, fiets-, mountainbike- en ruiterroutes. HetPieterpad en hetMarskramerpad doorkruisen het gebied, net als de bewegwijzerde fietsroutesLF 8 en LF 15. Op de Holterberg bij Holten bevindt zich het particuliereNatuurmuseum Holterberg, daar zijn ook verschillende horecagelegenheden. De Sallandse Heuvelrug is een belangrijk recreatiegebied. Er zijn in de omgeving veel campings, hotels en andere op recreatie gerichte voorzieningen.

• 
  De Beukenlaan bij Holten
• 
  Heuveltop nabij Holten
• 
  Badhuisje bij huis Sprengenberg
• 
  DroogdalHet Nest
• 
  Herinneringsmonumentkamp Twilhaar voor de boskap
• 
  De schaapskooi op de Twilhaar
• 
  Noetselerberg nabij Nijverdal
• 
  ReconstructieV1-lanceerbaan bij Nijverdal

Commons heeft media­bestanden in de categorieSallandse Heuvelrug.

• Officiële website van het nationaal park

• Nationaal park van Nederland
• Natuurgebied in Overijssel
• Stuwwal
• Heide in Nederland
• Natura 2000 in Nederland
• Important Bird Area in Nederland
• Werkverschaffingsproject

• Wikipedia:Coördinaten op Wikidata