Napels (Italiaans:Napoli;Napolitaans:Napule) is eenhavenstad, de derde stad vanItalië, en de grootste van deMezzogiorno (Zuid-Italië). Napels is tevens hoofdstad van de regioCampanië (Campania) en van de metropolitane stadNapels. De gemeente telde 909.048 inwoners op 31 juli 2022. De Napolitaanse agglomeratie heeft circa 4,4 miljoen inwoners.
Napels heeft een rijke geschiedenis, kunst en cultuur, wereldberoemde gastronomie. De stad werd reeds gesticht in het1e millennium v.Chr. doorGriekse kolonisten. Later zou het een belangrijke stad in hetRomeinse Rijk zijn. Van de13e tot in de19e eeuw was het de hoofdstad van hetKoninkrijk Napels. In de19e eeuw speelde Napels een hoofdrol in deItaliaanse eenwording. De stad heeft een groot historisch centrum dat deelsWerelderfgoed is. HetNapolitaans, het plaatselijke dialect, wijkt dermate af van hetItaliaans dat het volgens sommige taalkundigen met meer recht een taal op zich zou kunnen worden genoemd (vergelijkbaar met bijvoorbeeld de positie van hetCatalaans inSpanje).
ZieParthenope voor de mythologische oorsprong van de stad
ZieKoninkrijk Napels voor het land waar Napels lange tijd de hoofdstad van was
Deze van oorsprongoud-Griekse stad werd gesticht door inwoners van Rhodos in de 8e eeuw v.Chr. en werd aanvankelijkParthenope of Palaeopolis (Oude Stad) genoemd. De kolonisten uit de nabij gelegenGriekse kolonieCumae drongen meer en meer binnen en stichtten er een tweede stad (5e eeuw v.Chr.), welke (Grieks:) Νέα Πόλις -Néa Pólis (nieuwe stad) werd genoemd.Neapolis werd een van de belangrijkste steden vanMagna Graecia, het Griekstalige zuiden van Italië en daarmee een van de culturele vormers van het vroegeRome. Het antieke stratenplan is nog steeds terug te vinden in het historische centrum (de oeroude straat Spaccanapoli en deVia dei Tribunali). Eens in de vijf jaar hield Neapolis spelen op de traditionele Griekse manier: een afwisseling van atletiekwedstrijden en wedstrijden in muziek en poëzie.[2]
Napels werd in de4e eeuw v.Chr. min of meer gedwongen een bondgenoot van hetrepublikeinse Rome. Gedurende de periode van hetRomeinse Rijk bleef Napels een belangrijke stad en werd langzamerhand het Grieks verdrongen door hetLatijn, mede door de vele Romeinse koloniën bewoond door veteranen die rond de stad gesticht werden.Door de uitbarsting van de Vesuvius in de1e eeuw, diePompeï verwoestte, werd ook Napels flink beschadigd.
In Napels, in het Castel dell'Ovo, werdRomulus Augustulus, de laatste keizer van hetWest-Romeinse Rijk, gevangen gehouden, nadat hij in476 was afgezet. In de zesde eeuw werd Napels veroverd door hetOost-Romeinse Rijk in een poging vanJustinianus om het Romeinse Rijk nieuw leven in te blazen. Napels werd een paar jaar later weer veroverd door deLongobarden. In de8e eeuw en9e eeuw had de stad veel te lijden vanislamitische piraten en belegeringen. DeVikingen kwamen ook steeds vaker op bezoek. Omstreeks1000 kregen deNormandiërs, oorspronkelijk waren deze ook Vikingen die zich in Normandië vestigden, vaste voet aan de grond in Zuid-Italië en breidden hun bezit vervolgens uit.In1039 was hethertogdom Napels het laatste hertogdom dat in de handen van de Normandiërs viel, bij hun oprichting van het koninkrijkSicilië. In1224 stichttekeizer Frederik II er deuniversiteit, die sinds 1987 zijn naam draagt, deUniversiteit van Napels Federico II.
In1266 weespaus Clemens IV het koningschap over hetkoninkrijk Napels toe aanKarel van Anjou. Deze verplaatste de hoofdstad vanPalermo naar Napels. In1284 werd het koninkrijk in twee delen opgesplitst, maar beide claimden de naam Koninkrijk Sicilië.
In de vroegmoderne tijd was Napels een van de grootste steden van Europa; al in de 16e eeuw kon de stad bogen op een inwonertal boven de 200.000, evenalsParijs enConstantinopel, en was het een voornaam financieel centrum. Nog in de 18e eeuw was Napels groter danRome,Madrid enAmsterdam.[3]
In1501 veroverden deSpanjaarden het koninkrijk Napels. Van 1647 tot 1648 was Napels het toneel van rebellie tegen de Spanjaarden. Eerst was er de opstand vanMasaniello, een visser uit Napels (1647). Masaniello werd bijgestaan door de jurist en priesterGiulio Genoino. Later dat jaar werd de revolte grootschaliger en werd zelfs deKoninklijke Republiek Napels uitgeroepen. In 1648 versloeg de Spaanse admiraalJuan II van Oostenrijk de rebellie.
In1734 herkreeg het zijn onafhankelijkheid onder de verlichte vorst Karel, koning derbeide Siciliën ('Carolus Rex Utriusque Siciliarum'), die later alsKarel III koning van Spanje werd.
In1816, na denapoleontische tijd, werd het koninkrijk der Beide Siciliën gevormd. Onder de koningen van hethuis Bourbon (Italiaans: Borbone) brak een bloeitijd vanindustrialisatie aan.In1860 is het voorgoed afgelopen met de Bourbons: deGaribaldijnen vallen het koninkrijk binnen en veroveren het. In oktober1860 bevestigt een dubieuze volksraadpleging het einde van het koninkrijk. Napels is geen hoofdstad meer.Er ontstaat een grote kapitaalvlucht naar het noorden. Door deze verdwijning van kapitaal werd er niet meer geïnvesteerd in de Napolitaanse industrie. Deze verloor steeds meer terrein aan de opbloeiende industrie in Noord-Italië of verhuisde naar het noorden en een groot deel van de stad verarmde. Dit was overigens eveneens het geval in heel Zuid-Italië. Tot op de dag van vandaag is de driehoekTurijn -Genua -Milaan het economische zwaartepunt van Italië terwijl het zuiden van het land door de noordelingen als achterlijk gebied wordt beschouwd. Uit dezelfde tijd stamt de Napolitaansemaffia, deCamorra, die door de verpaupering van de bevolking de wind in de zeilen kreeg.
Op 7 april 1906 barstte deVesuvius uit en richtte in Napels grote schade aan. Daarna waren er nog twee uitbarstingen van de Vesuvius: in 1931 en in 1944. Daarna is het stil gebleven.
In 1943 bevrijdde Napels zich van nazi-Duitsland tijdens een vrijheidsopstand, die bekend staat als deVier Dagen van Napels. Na1945, toen de repressievefascisten, die de maffia flink beteugeld hadden, verdwenen waren, kon de Camorra zijn tentakels ook uitslaan naar de buitenwereld. De buurt Spaccanapoli in het centrum van Napels, genoemd naar een smalle straat die deze buurt in tweeën snijdt, ademt in die zin een heel bijzondere sfeer. Het leven wordt hier grotendeels bepaald door de onderlinge concurrentiestrijd van de verschillende maffiaclans betreffende de afpersings-'industrie' en drugshandel. Ondanks vele pogingen van de autoriteiten slagen deze er tot nu toe niet in om de Camorra ernstig te verzwakken. Deze maakt veelal gebruik van decorruptie die welig tiert in Napels om hun zaken te beschermen tegen overheidsbemoeienis.
Eind2007 ontstond er een grotevuilniscrisis in Napels. Maandenlang werd het vuilnis niet opgehaald en bleef het in de straten liggen. Vuilnismannen kondigden aan dat ze het afval nergens meer kwijt konden. Het steeds terugkerende probleem wordt veroorzaakt door slecht bestuur, het verzet van omwonenden tegen het openen van nieuwe stortplaatsen en afvalverwerkingsinstallaties en de infiltratie door de maffia van de ophaaldiensten.[4] Hetkabinet-Berlusconi IV had het oplossen van deze crisis tot een van zijn prioriteiten bestempeld. De crisis kwam tot een hoogtepunt in de zomer van 2008. Nieuwe stortplaatsen werden geopend, evenals een verbrandingsoven. Een gedeelte van het geaccumuleerd vuilnis werd naar een verbrandingsoven in het Duitse Hamburg verscheept. In september 2008 was de crisis deels geluwd, hoewel ook in de volgende jaren de afvalverwerking bij periodes problematisch bleef verlopen. De in 2011 nieuwe burgemeesterLuigi de Magistris kwam ook met Afvalverwerking Rijnmond (AVR) uitRozenburg tot een overeenkomst waarbij vanaf 2012 200.000 ton Napolitaans afval in Nederland werd verwerkt. Anderzijds verwerkt de Camorra in een driehoekige zone van 220 hectare, tussen Napels en Caserta op grote schaal naar Napels geïmporteerd en deels giftig afval, veelal door illegale verbranding. Er is al evidentie van gestegen gezondheidsproblemen ten gevolge van de vervuiling in de streek.
Napels ligt aan zee, aan de noordelijke kustlijn van deGolf van Napels, gelegen in deTyrreense Zee. Napels is een havenstad aan de westkust van Zuid-Italië. Vanaf de stad ziet men (afhankelijk van de locatie in Napels - over het water) in het oosten devulkaanVesuvius, waar aan de voet de ruïnes vanPompeï enHerculaneum liggen. De stad is zeer heuvelachtig te noemen.
De stad ligt in eenvulkanisch actief gebied. Het ligt aan de voet van deVesuvius die in 1944 voor het laatst is uitgebarsten. Deze vulkaan ligt weer in de krater van een oudere vulkaan, deMonte Somma. DeGolf van Napels is de caldera van eensupervulkaan de westelijke delen van de stad, deCampi Flegrei waar zwavel- en heetwaterbronnen te vinden zijn, behoren ook nog tot deze krater. De grond is langzaam in beweging door het fenomeenbradyseïsme, waarbij het aardoppervlakte in hoogte varieert onder invloed van een onderaardsemagmakamer. Hierdoor is de kustlijn in de loop van de eeuwen verandert en zijn delen van de kust onder water gezakt en ook weer boven gekomen. Aan de baai ligt de voormalige luxe Romeinse stadBaia die grotendeels onder water ligt. In Napels worden regelmatig lichte aardbevingen waargenomen. Er liggen plannen klaar om de stad te evacueren wanneer een grote uitbarsting dreigt.
Vanuit administratief oogpunt is de stad ingedeeld in tien gemeentelijke bestuurszones(Municipalità) die elk twee tot zes van deze wijken omvatten. In totaal zijn er dertig wijken.[5] Deze stadsdelen hebben de bevoegdheid van een Italiaansecircoscrizione, maar worden naar plaatselijk gebruik niet als circoscrizione aangeduid maar als municipalità.
13e-eeuwse Castel NuovoDeVia dei Tribunali stamt al uit de Griekse tijd. Hier zijn veel bezienswaardigheden te vinden17e-eeuwsePalazzo Reale
“Een mens die Napels heeft gezien kan nooit meer treurig zijn”, aldusGoethe. In Napels schreef hij in zijn dagboek: “Vedi Napoli e poi muori! sagen sie hier. Siehe Neapel und stirb!”, waarmee de Napolitanen dan op de overweldigende schoonheid van hun plek doelden. Deze uitspraak (meestal vertaald als “Eerst Napels zien, en dan sterven”) wordt nog steeds gebruikt om aan te geven dat iets een grote indruk maakt. Er zijn verschillende Italiaanse films met deze titel. Zie ookGranada, waarvan wordt gezegd dat er geen grotere straf is dan er als blinde te wonen.
Qua cultuur heeft Napels nog steeds nauwe banden metSicilië, en in het bijzonderPalermo.Napels geel, een pigment, heeft waarschijnlijk niets met de stad Napels te maken. De stad herbergt hettheater San Carlo, het oudste nog steeds actieve operatheater van Europa, dat zijn hoogtijdagen beleefde voor 1861, de val van de Bourbons. Het theatergebouw heeft 2.900 plaatsen. In de Via San Pietro a Majella 35, vlak bij deChiesa San Pietro a Majella, is hetConservatorio di San Pietro a Majella di Napoli.
De opening van de kabelspoorweg op de helling van de Vesuvius was de inspiratie voor het schrijven van het beroemde liedFuniculì Funiculà. Dit lied zou het begin worden van een traditie van veel beroemdeNapolitaanse liederen, waaronder'O sole mio,Santa Lucia enTorna a Surriento.
Met 17 km², waarvan 9,81 km² door deUNESCO is aangemerkt als wereldcultuurerfgoed, heeft Napels de grootste historische binnenstad van Europa. Verder zijn het uitzicht vanaf de berg Capodimonte, hetPalazzo Reale uit de 17e eeuw en rechts daarvan hetCastel Nuovo met de enorme ronde torens (13e eeuw) en het oude stadsdeel Santa Lucia beroemd. In het centrum staat eveneens hetPalazzo Venezia, ooit de ambassade van deRepubliek Venetië. HetReal Albergo dei Poveri is een monumentaal paleis uit de 18e eeuw bestemd voor de armenzorg.
Dekathedraal van Napels is gewijd aanSan Gennaro, de stadspatroon van de stad, die er ook begraven ligt. De katherdraal is gebouwd op de resten van eerdere kerken en heeft een kapel inbarokstijl. Drie maal per jaar wordt het ritueel van hetBloedwonder uitgevoerd. Hierbij worden twee glazen ampullen met het bloed van de heilige aan het publiek getoond. Tijdens deze ceremonie wordt het bloed vloeibaar. Slechts zelden blijft het gestold en volgens een legende zou dit een teken zijn van naderende rampspoed.
In Napels heeft de president van Italië een officiële residentie: deVilla Rosebery. Aan de Piazza del Municipio (Gemeenteplein) staathet stadhuis. Dit huisvestte ooit alle ministeries van hetKoninkrijk der Beide Siciliën. Op de tweede verdieping is een collectie herdenkingsmunten te bezichtigen.
Van de Griekse tijd zijn er nog enkele stenen van de ringmuur te vinden:Cippo a Forcella. Uit de Romeinse tijd stamt de tunnelCrypta Neapolitana. Aan de oostzijde is het Park van Vergilius of Parco Virgiliano met het zogenaamde graf van de dichterVergilius. Eveneens uit de Romeinse tijd stamt hettheater: de ondergrondse galerijen zijn voor een groot deel bewaard gebleven. Onder de stad ligt een netwerk van door de eeuwen heen in hettufsteen uitgehakte tunnels waarvan sommige al uit de Griekse tijd stammen, zoals hetBolla-aquaduct. Ook is er deGalleria Borbonica, een nooit afgemaakte tunnel die in de19e eeuw het koninklijk paleis met de kazernes aan de andere kant van de bergPizzofalcone moest gaan verbinden.
Op het gebied van eten en drinken neemt Napels een vooraanstaande positie in. Veel typisch Italiaanse gerechten zijn uit deze stad afkomstig, of zijn via Napels bekend geworden. Het gaat hierbij vaak om simpele recepten die toch beroemd zijn geworden waardoor Napels een prominente plek in deItaliaanse keuken inneemt. Napels is de geboorteplaats van deespresso en misschien ook van depizza. In de Napolitaanse keuken worden producten van het land en uit de zee gecombineerd. Daarnaast kent de stad een lange traditie van warme gerechten die op straat verkocht worden.
Pasta is niet uitgevonden in Napels maar vlakbij inGragnano is in de 19e eeuw wel de industriële productie van dit product begonnen. Deragù napoletano is een stoofschotel met vlees, tomatensaus en kruiden die vaak met pasta wordt gecombineerd. Een andere variant is deragu salsiccia waarbij scherpe worst i.p.v. vlees wordt gebruiktSpaghetti vongole is gerelateerd aan heel Midden-Italië en wordt bereid met schelpdieren. Verder staat de stad bekend om de simpele pastasausen die depasta voor de armen worden genoemd, zoals o.a. pasta met bonen (Pasta e fagioli) enSpaghetti alla puttanesca maar dan zonder vis.
Eensfogliatella is een gebakje van zeer fijn bladerdeeg met verschillende zoete vullingen. De Napolitanen kennen hun eigen variant van deBaba au rhum. De pastiera is een taart gevuld metricotta. Een misverstand is dat hetNapolitaans ijs, met chocola, aardbei en vanille in de stad ontstaan is. Dit gerecht komt namelijk uitPruisen maar de naam werd bedacht in de Verenigde Staten.
De stad heeft een veelvoud aan parken: het Capodimonte-park, een uitgestrekt park dat verschillende achttiende-eeuwse gebouwen omringt en met name het gelijknamige paleis, de Koninklijke Villa (nu beter bekend alsVilla comunale), een stadstuin ontworpen door Carlo Vanvitelli, het Vergiliano-park in Piedigrotta, een klein groen gebied waar volgens de populaire traditie het graf van Vergilius wordt bewaard, of de villa Floridiana, de koninklijke botanische tuin en het regionale park Campi Flegrei.
Napels was veelvuldig etappeplaats in wielerkoersRonde van Italië. Dit was voorlopig voor het laatst het geval in 2025 toen de AustraliërKaden Groves er een rit won.
Napels is bereikbaar via deA1. Napels beschikt over deluchthaven Napels. Er zijn veel treinstations in Napels.
In het centrum zijn vierfuniculairi (kabelspoorwegen) gebouwd die de benedenstad met de heuvels verbinden. Demetro van Napels bestaat uit drie ondergrondse metrolijnen, aangevuld met enige voorstadslijnen. In de jaren negentig werd een ingrijpend renovatieplan voor de metro opgesteld; de infrastructuur is inmiddels uitgebreid en sterk verbeterd, de tariefstructuur werd uniform en de P+R-voorzieningen namen toe.
Napels heeft van oudsher eentramnet en eentrolleybusnet die nog steeds in dienst is en gemoderniseerd wordt.
In Napels is deUniversiteit van Napels Federico II gevestigd, de oudste universiteit ter wereld die opgericht werd door een staat. Er is ookL'Orientale, de oudste universiteit voor sinologie en oosterse studies in Europa, enNunziatella, een van de oudste militaire academies ter wereld.Belangrijk op het vlak van mariene biologie is hetStazione Zoologica Anton Dohrn, dat zich bevindt in het park van deVilla comunale.
.svg)
.jpg)
.jpg)
