Mystiek (bijvoeglijk naamwoord; van hetGriekseμυστικός,mystikos, geheimzinnig) is het hartstochtelijk streven naar een persoonlijke vereniging van deziel metGod. De term mystiek verwijst ook naar de achterliggende leer over kennis en persoonlijke ervaringen van toestanden vanbewustzijn voorbij de normale menselijkeperceptie.
Hoewel de mystieke ervaring van een persoon in details en intensiteit kan verschillen worden er meestal dezelfde, algemene kenmerken beschreven:
In de mystieke ervaring verdwijnt alle andersheid en wordt de wereld als een geheel ervaren; demysticus probeert zich te verenigen met hettranscendente.
De mysticus komt tot de realisatie dat zijn/haar eigen subjectieve werkelijkheid niet afzonderlijk van de object-gerichte werkelijkheid kan bestaan.
Natuurlijke mystieke ervaringen zijn bijvoorbeeld het gevoel dat ervaren wordt één te zijn met de natuur tijdens een lange boswandeling. Dit soort ervaringen zijn van een geheel andere aard dan de religieuze mystieke ervaringen, vooral omdat ze passief zijn. Meestal overkomt het iemand zonder dat deze de ervaring actief nastreeft. Natuurlijke mystieke ervaringen worden niet als religieuze ervaringen beschouwd omdat ze niet met een bepaaldetraditie verbonden zijn. Het zijn uiteraard welspirituele ervaringen die een diepgaande invloed op het individu kunnen hebben.
Religieuze mystieke ervaringen zijn vaak meer actief dan de passieve natuurlijke ervaring. De mystieke ervaring kan worden opgeroepen middels het hierboven genoemdegebed,contemplatie ofmeditatie.
Verder kan volgens sommigen een mystieke ervaring worden beleefd bij het gebruik vanpsychedelischedrugs, zoalsLSD ofpaddo's. In veel niet-westerse culturen was (en is) gebruik van dit soort middelen een belangrijk onderdeel van de religie.[2]
De mystieke ervaring kan vaak niet helemaal in woorden uitgedrukt worden. Net zoals met alle ervaring moet je de feitelijke ervaring hebben om te weten hoe het is. Iemand kan vertellen hoe een zonsondergang eruitziet of hoe een koekje smaakt, maar je weet het pas echt als je de zonsondergang zelf ziet of zelf het koekje eet. Dat wil echter niet zeggen dat zonsondergang of koekjes eten niet zouden bestaan. (Deze voorbeelden noemtKen Wilber inOvergave en strijd.)
Mystieke ervaring is grotendeels onuitsprekelijk, maar het kan wel worden overgedragen door het beoefenen onder leiding van een leraar. Mystieke ervaring is niet zekerder of minder zeker dan elke andere directe ervaring. Het is empirische kennis.
Doordat bij mystici vaak paranormale ervaringen en verschijnselen worden waargenomen is de mystiek ook een onderzoeksterrein voor deparapsychologie.
Doch eveneens vanuit strikt wetenschappelijke psychologie is er interesse voor mystieke ervaringen. Met name vanuit hetbehaviorisme wordt een verband gelegd tussen het typisch menselijk vermogen tot perspectiefname en mystieke belevingen.[3][4][5]
Mystiek betekent in het eerste geval het op enigerlei wijze trachten te komen tot een innige vereniging metGod, het goddelijke of hetbovennatuurlijke, of het bereiken van diepe staten van meditatie (zoalsjhanas) en spirituele realisaties (zoalsNirvana). Veelal gebeurt dit door middel vangebed,beschouwing ofmeditatie.
In het andere geval is sprake vansubjectieve ervaringen vanbovennatuurlijke aard, contact dus met een anderewerkelijkheid dan de gebruikelijke. Deze contacten kunnen meer of minder intensief zijn. Al naargelang de afstand tot hetbovenaardse kunnen zulke ervaringen uiteenlopen van een eenvoudig besef van het hogere tot aan een heftigevervoering,buiten zichzelf treden of het goddelijke intens gewaarworden.
DeBoeddha onderscheiddeZes Bovennatuurlijke Krachten[6], die zowel ervaringen van bovennatuurlijke aard als spirituele realisaties en vormen van kennis bevatten.
Perennialisten beschouwen de mystieke ervaring als universeel voor alle mensen. Wat er getoond wordt tijdens deze ervaring is onafhankelijk van de sociale en religieuze context die de mysticus gevormd heeft. Sommigen zien dit als bewijs voor een universele transcendente realiteit. Dit idee werd gepopulariseerd door o.a. William James en Aldous Huxley.[7][8]
De meeste wetenschappers verwerpen het perennialisme en werken binnen eenconstructivistisch kader dat stelt dat de mystieke ervaring bemiddeld wordt door bestaande referentiekaders zoals de religie, ideeën en symboliek waarmee de mysticus bekend is. De voornaamste aanhanger van het constructivisme is Steven T. Katz.
Richard H. Jones maakt een onderscheid tussen anticonstructionisme en perennialisme: men kan constructivistische bewering over bepaalde aspecten van de mystieke ervaring verwerpen zonder het perennialisme aan te hangen. Constructivisme versus anticonstructionisme gaat over de aard van de mystieke ervaring, terwijl perennialisme gaat over mystieke tradities en de doctrines die zij aanhangen.
↑Hayes, S.C. (1984). Making sense of spirituality. Behaviorism, 12, 99-110
↑Barnes-Holmes, D., Hayes, S.C., & Gregg, J. (2001). Religion, spirituality, and transcendence. In S.C. Hayes, D. Barnes-Holmes, & B. Roche (Ed.). Relational Frame Theory: A post-Skinnerian account of human language and cognition (p. 239-251). New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers
↑De Groot, F. (2009). Van Zelf tot Mystiek. Een ontmoeting tussen psychologie en spiritualiteit. Averbode: Altiora
