Musicals kunnen toneeluitvoeringen zijn (theatermusical) of films (filmmusical). Buiten de context van films is het soms de gewoonte om met 'musical' zonder nadere aanduiding een theatermusical te bedoelen.
Een theatermusical is een vorm vantheater diemuziek,liedjes, gesprokendialogen endans combineert. Het emotionele deel van het stuk – humor,pathos, liefde, woede – en ook het verhaal op zich worden gebracht door woorden, muziek, bewegingen en technische aspecten als entertainment in een geïntegreerd geheel. Sinds het begin van de20e eeuw worden musical-theaterstukken kortweg musicals genoemd.
Doorgaans hebben acteurs voor musicals aan eenmusicalopleiding gestudeerd.
Hoewel muziek altijd al deel uitmaakte van drama en theater, bijvoorbeeld in deGriekse tragedie en later ook in deopera enoperette, kwam de moderne westerse musical op in de 19e eeuw. Veel eigenschappen van de theatervorm werden geschapen door het werk vanGilbert en Sullivan in Engeland, of Harrigan en Hart in Amerika. Deze werden gevolgd door verschillende komedies en musicals van de hand van Amerikanen als George M. Cohan, aan het begin van de 20e eeuw. Er werden artistiek gezien grote stappen gezet, wat leven gaf aan klassieke musicals alsShow Boat (1927) enOklahoma! (1943).
Enkele van de bekendste musicals door de jaren heen zijnWest Side Story (1957),The Fantasticks (1960),Hair (1967),A Chorus Line (1975),Les Misérables (1985),The Phantom of the Opera (1986),Rent (1996),The Producers (2001),Wicked (2003),The Book of Mormon (2011) enHamilton (2015).
Theatermusicals worden vaak opgevoerd in grote theaters, zoals opBroadway inNew York ofWest End inLonden. Ook zijn er musicals die geproduceerd worden voor kleinere podia, zoals off-Broadway (een benaming voor theaters met minder dan 500 zitplaatsen), tourende voorstellingen of amateurtheater.
De eerste musicals werden aan het einde van de19e eeuw in New York geproduceerd. Het genre kwam voort uit devaudeville- enrevuetraditie, met als belangrijkste verschil dat musicals een doorlopend verhaal kenden. Daarmee was de musical eveneens verwant aanopera enoperette. Componisten alsGilbert en Sullivan maakten producties op de rand van operette en — wat later bekend zou worden als — musical. Bekende producties zijnH.M.S. Pinafore (1878) enThe Mikado (1885).
Aan het begin van de 20e eeuw werd de musical bij de massa populair. Door de Amerikaansecrisis van de jaren 30, deEerste Wereldoorlog en andere economische misère, zocht het publiek afleiding. Dit vonden ze veelvuldig in de voorstellingen vanGeorge enIra Gershwin,Irving Berlin,Cole Porter enRodgers en Hart. Het maakte vaak gebruik van invloeden uit vaudeville, music hall en ander licht entertainment, en legde vaak nadruk op grootschalige dansroutines en populaire liedjes. Een verhaallijn of plot ontbrak vaak.
Dat veranderde met de première vanShow Boat, een musical van Jerome Kern enOscar Hammerstein II. Deze musical maakte ook gebruik van grootschalige dansroutines en populaire muziek, maar had een sterke verhaallijn en maatschappelijke boodschap in de voorstelling. Veel andere makers raakten geïnspireerd doorShow Boat, wat de 'Golden Age of Musical' inluidde. De Gershwins schrevenOf Thee I Sing, een satirische musical met politiek commentaar. OokPorgy and Bess schuwde maatschappelijk commentaar niet.Kurt Weill, ook niet onbekend met satire na het maken van deDriestuiveropera, schreefKnickerbocker Holiday.
Rodgers en HammersteinsOklahoma! (1943) was het kroonwerk van de revolutie dieShow Boat bijna twintig jaar eerder was begonnen.Oklahoma integreerde alle aspecten van musical, met een duidelijke verhaallijn, liedjes die de acties verder helpen, en dansroutines die het narratief verder helpen en de personages ontwikkelden. Dit in plaats van een excuus om schaars geklede dames te laten dansen. Enkele bekende werken uit de periode die 'The Golden Age' wordt genoemd zijn de werken vanRichard Rogers enOscar Hammerstein II, die samen onder andereCarousel (1945),South Pacific (1949),The King and I (1951) enThe Sound of Music(1959) maakten.Andere bekende makers uit de jaren 1900-1940 zijnLeonard Bernstein metOn the Town (1944) en Irving Berlin metAnnie Get Your Gun (1946).
In de jaren 50 tot 80 waren er veel ontwikkelingen in de musical. De maatschappelijke rol ontwikkelde zich, en er was meer ruimte voor experiment. Enkele grote successen en bekende makers zijn:
In de jaren 60 en 70 ontwikkeldeStephen Sondheim zich tot een van de succesvolste musicalcomponisten en schrijvers van het moment. Tegenwoordig wordt hij gezien als een van de beste musicalmakers aller tijden. Zijn producties waren anders dan de tot dan toe succesvolle musicals. Ze waren rauwer, minder gestroomlijnd, muzikaal ingewikkelder en het ging over herkenbare emoties. Ook komt de 'concept musical' van zijn hand: een musical zonder verhaallijn, met alleen een verbindend thema.Succesvolle producties van hem zijn:
Andere musicals volgden zijn voorbeeld en verkenden de randen van de maatschappij. Zo maakten Kander & EbbCabaret over het opkomendnazisme, enChicago over moord en media.
Na het succes vanHair volgden er meer rockmusicals, zoalsJesus Christ Superstar,The Rocky Horror Show enEvita. Veel rockmusicals begonnen met een 'concept-album' en ontwikkelden zich dan door tot musical, zoalsTommy. De musicals hadden soms geen dialogen, of waren op een andere manier te vergelijken met klassieke opera, onder andere door het gebruik van grote, dramatische thema's en emoties.Musicals alsRaisin,Dreamgirls,Purlie enThe Wiz brachten groteAfro-Amerikaanse invloeden naar het theater. Ook andere muziekstijlen werden geïntroduceerd in de musicals.
In de jaren 70 en 80 ontwikkeldeAndrew Lloyd Webber zich tot populaire musicalcomponist, met enorm succesvolle producties alsJesus Christ Superstar (1970),The Phantom of the Opera (1986),Cats (1981) enSunset Boulevard(1993).
In 1980 gingLes Misérables in première, wat de langste lopende musical ter wereld is.
De jaren 90 werden getekend door Disney, die musicalversies van zijn films ging maken.Beauty and the Beast,The Lion King enAida waren grote successen. Ook was er veel ontwikkeling in kleinschaligere musical, als antwoord op de mega-producties van Lloyd Webber en Disney. Hieruit kwamen onder andereFalsettoland,Little Shop of Horrors enBloedbroeders voort.
In de 21e eeuw is herkenbaarheid een sleutelwoord geworden voor producenten en investeerders, die graag hun investering willen terugverdienen. De meeste producties zijn hernemingen van bekende producties of musicalbewerkingen van succesvolle films of boeken, zoalsMary Poppins,Wicked,Shrek,Legally Blonde enWaitress. Critici vinden dat, door het hergebruiken van filmplots, Broadway en West End veranderen in een toeristische attractie, in plaats van een creatieve hub.
Sommige producenten investeren wel in kleinschaliger nieuw materiaal, wat enkele enorme successen heeft voortgebracht. Enkele bekende nieuwe producties zijnUrinetown (2001),Avenue Q (2003),The Light in the Piazza (2005),Spring Awakening (2006),In the Heights (2007),Next to Normal (2009),American Idiot (2010),The Book of Mormon (2011) enHamilton (2015). Hamilton was een van de succesvolste musicals van de afgelopen jaren, en wordt gezien als enorme stap vooruit in de toekomst van de musical.
In Nederland werden de eerste musicals in dejaren vijftig uit Amerika geïmporteerd;Porgy and Bess (1957) (eigenlijk eenopera) enFree and Easy (1959). In de jaren zestig kwamen metKiss Me, Kate,My Fair Lady,Oliver Twist, enAnatevka de eerste Nederlandse producties op de planken.Annie M.G. Schmidt enHarry Bannink schreven de eerste origineel Nederlandstalige musicals, zoalsHeerlijk duurt het langst (1965) enEn nu naar bed (1971). In dejaren zeventig warenJos Brink enFrank Sanders met hun groep Tekstpierement de drijvende kracht achter de Nederlandse musical. Hun eerste musical,Maskerade, was meteen een succes.
In de jaren tachtig vierde theaterCarré zijn honderdjarig bestaan met de musicalCats. Mede door het succes hiervan begonJoop van den Ende grootschalige musicals naar Amerikaans voorbeeld te produceren, waaronderLes Misérables,The Phantom of the Opera enCabaret. Hij opende musicaltheaters in Scheveningen (Circustheater) en Utrecht (Beatrix Theater), waar net als in Amerika, producties net zo lang kunnen blijven draaien als het publiek er belangstelling voor heeft (open eind-producties). In2010 ging inAmsterdam het derde open-eindtheater open: het nieuweDeLaMar theater.
In 1991 produceerde Van den Ende zijn eerste eigen musical,Cyrano de Bergerac. Hiervoor werd het Franse toneelstukCyrano de Bergerac doorKoen van Dijk herschreven. In 1993 en begin 1994 werd de musical bewerkt en opBroadway gespeeld, met matig succes. In 1994 werd de Amerikaanse versie een paar maanden inCarré gespeeld. Sindsdien produceerde zijn bedrijf,Stage Entertainment, meerdere nieuwe musicals. Ook andere producenten produceerden nieuwe Nederlandse titels, zoalsWat Zien Ik,Doe Maar! enCiske de Rat.
Vanaf 2001 sloot Joop van Den Ende een deal metDisney Theatrical Productions om Disney-musicals te produceren in Nederland. Daar vloeiden titels uit als:Aida (2001-2003),The Lion King (2004-2006),Beauty and the Beast (2005-2007),Tarzan (2007-2009),High School Musical (2009),Mary Poppins (2010-2011),The Little Mermaid (2012-2013) enAladdin (2021).
Van de jaren 80 tot ongeveer 2005 waren musicals zeer populair in Nederland.[bron?] Na 2005 daalde het aantal bezoekers in het theater, in alle genres. Echter zijn de bezoekersaantallen voor musicals nog altijd het hoogst.[1]
Tegenwoordig zijn er zo'n acht producenten, waarvan Stage Entertainment de grootste is. Enkele andere producenten zijnBOS Theaterproducties,De Graaf & Cornelissen Entertainment,Albert Verlinde Entertainment, Theater Alliantie,Studio 100 enMediaLane.
Sinds 2000 worden er jaarlijks deMusical Awards uitgereikt aan de beste producties, acteurs en creatives.
InVlaanderen zijn in het verleden heel veel grote musicals opgevoerd. In 2003 werden door minister van CultuurPaul van Grembergen de musicalsubsidies geschrapt. Hierdoor werd de musicalafdeling van hetKoninklijk Ballet van Vlaanderen, die onder leiding vanLinda Lepomme stond, gesloten. Het produceren van musicals werd nu veel kostbaarder dan voorheen. De enige productiehuizen die musicals zelf zijn gaan produceren zijnStudio 100 en Stage Entertainment Belgium. Music Hall Promotions bleef samenwerken metV&V Entertainment om Vlaamse musicals te produceren. Tussen 2006-2007 liepen de succesmusicalsMamma Mia! enBeauty and the Beast van Stage Entertainment en medio 2007 werdKuifje: De Zonnetempel, met o.a.Jelle Cleymans een groot succes. Ten slotte plande Studio 100 in 2008 zijn prestigeprojectDaens en in 2014 de musical over de Eerste Wereldoorlog'14-'18 (musical). Na het grote succes van '14-'18 ging enkele jaren later in 2018 de musical 40-45 van start in het gloednieuweStudio100 Pop-Up Theater tePuurs waar er meer dan 750.000 tickets voor verkocht waren. In 2020 ging opnieuw de spektakel-musical Daens (2.0) in première in hetStudio100 Pop-Up Theater met vele bekenden in de cast zoals oa.Free Sauffriau,Peter Van de Velde,Jelle Cleymans,Jo De Meyere,Manou Kersting.
Het kleine productiehuis Judas Theater Producties baant zich nu ook een weg naar professionele voorstellingen.The Last Five Years metAnn Van den Broeck enJan Schepens kreeg in 2008 veel bijval van pers en publiek.
HetConservatorium van Brussel biedt een 4-jarige professionele musical-opleiding op bachelorniveau aan. Vanaf 2023 is het ook mogelijk om de masteropleiding te volgen in de musicalafdeling.
Bronnen, noten en/of referenties
