Het Midden-Oosten geografischHet Midden-Oosten staatkundig
HetMidden-Oosten (Arabisch:الشرق الأوسط,ash-Sharq al-Awsaṭ,Turks:Orta Doğu,Perzisch: خاورمیانهchâvar-e miyâne,Hebreeuws: המזרח התיכוןha-mizrach ha-tichon) is eenhistorische enpolitieke regio vanAfrika-Eurazië. De term Midden-Oosten werd rond 1900 populair in hetVerenigd Koninkrijk. Het gebied is niet precies bepaald, maar meestal worden met 'het Midden-Oosten' de landen inZuidwest-Azië en delen vanNoord-Afrika bedoeld. Met de term Midden-Oosten wordt ook decultuur van het gebied aangeduid, gebaseerd op bijvoorbeeld religie oftaal.
DeVruchtbare Sikkel ligt in haar geheel in het Midden-Oosten. Dit gebied is een van de plaatsen waar delandbouw is ontstaan, en de vroegste beschaving op aarde kwam er tot ontwikkeling, die van deSumeriërs. Sindsdien is het Midden-Oosten belangrijk geweest voor de wereld. Onder meer omdat er drie grotereligies ontstaan zijn, maar ook omdat het een doorgeefluik was tussen hetWesten en hetOosten. DeSassaniden bijvoorbeeld hadden goede banden metChina en deZijderoute liep ook door het Midden-Oosten. Nog steeds is het Midden-Oosten economisch erg belangrijk, omdat het het grootste deel van de wereldwijdeaardolievoorraden bevat.
Tegenwoordig is het Midden-Oosten nog steeds het toneel van politieke en religieuze spanningen.
Naamgeving
Het begrip Midden-Oosten lijkt rond 1900 in het Verenigd Koninkrijk te zijn ontstaan, en werd ook elders een gebruikelijke term na de instelling van het BritseMidden-Oosten-Commando in 1939. Voordien sprak men meestal van hetNabije Oosten, een term die onder andere in het Duits en de geschiedeniscontext nog steeds wordt gebruikt. Het West-Aziatische deel werd ook welVoor-Azië genoemd.
De term 'Midden-Oosten' gaat, net als hetVerre Oosten, uit van het specifieke geografische gezichtspunt van Europa, en wordt daarom wel alseurocentrisch gekritiseerd. Andere aanduidingen hebben echter ook hun tekortkomingen. Zo isWest-Azië weliswaar neutraler omdat deze niet uitgaat van een centrale positie van Europa in de wereld, maar niet goed geschikt omdat deze deAfrikaanse landenLibië,Soedan en het grotendeels AfrikaanseEgypte uitsluit. Ook de benamingArabische wereld voldoet niet omdat die niet-Arabische landen zoalsIran,Israël enTurkije buitensluit, terwijl die dikwijls wel tot het Midden-Oosten worden gerekend.
Wellicht door de invloed van de westerse pers, is het Arabische equivalent van Midden-Oosten, “الشرق الأوسط”,ash-sharq-l-awsat, de standaardterm geworden voor de Arabische pers in het Midden-Oosten. Midden-Oosten heeft er dezelfde betekenis als in de westerse wereld. Het Perzischeخاورمیانه ,châvar-e miyâne, het TurkseOrta Doğu en het Hebreeuwseהמזרח התיכון ,ha-mizrach ha-tichon, betekenen eveneens Midden-Oosten.
Niet precies hetzelfde gebied als het Midden-Oosten is deOriënt. Oriënt is een naam, die steeds minder wordt gebruikt. De term en afgeleiden daarvan zijn verwarrend, zoals de wetenschappelijke disciplineoriëntalistiek, die zich bezighoudt met de bestudering van de oosterse geschiedenis, cultuur, talen, religie en volkeren. Deze wetenschappelijke discipline bestrijkt namelijk een veel ruimer gebied dan alleen het specifieke Midden-Oosten (of de onder historici en archeologen nog gebruikte termNabije Oosten).
Betekenis
Het Midden-Oosten heeft om verschillende redenen een belangrijke betekenis in de wereld:
Geografisch: Het Midden-Oosten ligt op het kruispunt van drie continenten:Europa,Azië enAfrika. Hierdoor heeft zij dikwijls een culturele en economische brugfunctie vervuld tussen diverse aangrenzende gebieden.
Religieus: Het Midden-Oosten is de bakermat van de drie monotheïstischeAbrahamitische religies met bijbehorende culturele ontwikkelingen: hetjodendom, hetchristendom en deislam.Mekka enMedina zijn heilige steden voor de islam,Jeruzalem is een heilige stad voor het joodse geloof en een belangrijke stad voor het christendom. De veel gebruikte jaartelling is gebaseerd op de vermoedelijke geboorte vanJezus Christus inBethlehem.
Cultureel: Het Midden-Oosten heeft in belangrijke mate bijgedragen aan andere beschavingen alsmede de beschaving in zijn algemeenheid. Zo is het gebied de bakermat van de landbouw en de eerste stedelijke beschavingen, en heeft het in de (Europese) middeleeuwen gediend als doorgeefluik voor dewetenschappelijke en defilosofische kennis van de oudeGrieken, waaraan het ook het nodige heeft toegevoegd.
Economisch: Het Midden-Oosten pompt 31% van de olie van de wereldolieproductie op.[1] Het inEgypte gelegenSuezkanaal is nog altijd een belangrijke scheepvaartroute, hoewel de schepensuezmax moeten zijn, wat sinds de opkomst van demammoettanker een aanzienlijke beperking vormt. Nog belangrijker is deStraat van Hormuz, waar een kwart van de olie doorheen moet.[2]
Het Midden-Oosten ligt op het grensvlak van drietektonische platen, namelijk deAfrikaanse plaat, deArabische plaat en deEuraziatische plaat. Doordat deze platen tegen elkaar aanschuiven is een aantal gebergtes ontstaan. Sommige gebieden in het Midden-Oosten, vooral Turkije en Iran, zijn seismisch actief.
Een groot deel van het Midden-Oosten heeft eendroog klimaat of een semi-droog klimaat. Het landschap bestaat daardoor grotendeels uit graslanden, uitgestrekte velden en woestijn.
Water
Het Midden-Oosten is een relatiefdroog gebied. Belangrijke rivieren die door het gebied lopen zijn deNijl, deEufraat, deTigris en de veel kleinereJordaan. Er is niet veel oppervlaktewater, dat voor delandbouw of voordrinkwater geschikt is.Israël,Libanon enJordanië gebruiken wel water van de Jordaan voorirrigatiedoeleinden. Grote delen van het Midden-Oosten worden voorzien van water dooraquifers. Een aquifier is eenwatervoerende laag in deondergrond. In Saoedi-Arabië liggen twee aquifers afkomstig uit hetPaleozoïcum en hetTrias onder de Jebel Tuwaiq en ten oosten van deRode Zee, andere grote aquifers liggen onder centraal en oostelijk Saoedi-Arabië en grote delen van Noord-Afrika.Israël probeert in zijn drinkwater te voorzien doorontzilting van zeewater, dat is een dure manier om aan water te komen.[3] Daarom heeft het land ook een akkoord met Turkije voor de levering van drinkwater.[4][5]
Tot op heden zijn er geen gewapende conflicten geweest waarbij water de hoofdrol speelde, maar met een toenemende bevolking en het verder opraken van waterbronnen wordt dit door experts in de toekomst niet ondenkbaar geacht.[6] De bouw van enkele grotestuwdammen, onder andere van deAtatürkdam,Karkamışdam enKebandam inTurkije in de bovenloop van Eufraat en Tigris, was tegen de zin van landen in debenedenloop in, dat warenSyrië enIrak.[7][8][9] DeGolanhoogvlakte vormt niet alleen een strategische hoogte, maar is tevens een belangrijke bron van water voor de Jordaan.
Zeven Afrikaanse landen delen de rivier met Egypte en Soedan, maar mogen het water van de Nijl niet vrij gebruiken.Egypte was volgens een koloniaal verdrag uit 1929 het enige land dat water uit de Nijl mocht gebruiken. Dat is daarna bijgesteld, maar nog steeds mag Egypte meer water uit de Nijl gebruiken dan de andere landen aan de Nijl.[10]
Rond2400 v.Chr. waren in het gebied vanMesopotamië, ongeveer overeenkomend met het huidigeIrak, al grote beschavingen te vinden. Onder meer de Sumeriërs,Assyriërs,Babyloniërs en andere volken vormden in het gebied opeenvolgend grote staten. Niet veel later ontstond ook deOud-Egyptische beschaving.
In de periode tussen 1500 en 1000 v.Chr. veroverden deIsraëlieten grote delen vanKanaän. Hieruit ontstond in de11e eeuw v.Chr. het Israëlitische koninkrijk.
Vanaf ongeveer800 v.Chr. werd de regio gedomineerd door enkele grote rijken. Het eerste was hetNieuw-Assyrische Rijk dat zich uitstrekte over Mesopotamië, Egypte en Syrië. Het laterePerzische Rijk van deAchaemeniden werd in de4e eeuw v.Chr. verslagen doorAlexander de Grote die het gebied inlijfde bij hetMacedonisch-Griekse Rijk. Hierdoor kwam deze regio in aanraking met de Griekse taal en cultuur waaruit hethellenisme ontstond. De volgende 200 jaar kwamen enkele Griekssprekende dynastieën op waaronder deSeleuciden in Syrië en dePtolemaeën in Egypte.
Situatie in 60 n.Chr. Een vrij groot deel van wat nu het Midden-Oosten heet, maakte deel uit van het Romeinse Rijk.
In de1e eeuw v.Chr. werd een deel van het gebied, de streek rondom deMiddellandse Zee, veroverd door hetRomeinse Rijk. Hierdoor werd dit gedeelte van het Midden-Oosten verenigd met Noord-Afrika en een groot deel van Europa.
Eerste eeuwen na Christus
In de eerste eeuwen na Christus verspreidde hetchristendom zich over de door de Romeinen bezette gebieden van het Midden-Oosten. In de4e eeuw werd het Romeinse Rijk opgevolgd door hetByzantijnse Rijk met als hoofdstadConstantinopel, het huidigeIstanboel. Ten oosten van het Byzantijnse Rijk, in Perzië (Iran), kwamen deParthen en later de Sassaniden op. Mesopotamië lag als eenbuffer tussen het Byzantijnse Rijk en de Perzische rijken in.
Opkomst islam
Door de opkomst van de islam kreeg het Midden-Oosten in korte tijd de cultuur, religie en een identiteit, die het ten opzichte van Europa en Afrika in de 21e eeuw in grote lijnen nog steeds heeft. Na de komst van de islam, in de 7e eeuw na Christus, werd dit gebied vooral door deze wereldreligie bepaald. Nog steeds leven er minderheden van oudere culturen en religies, bijvoorbeeld deKopten inEgypte, Chaldeeuwse christenen in Irak en Maronitische christenen in Libanon, in het Midden-Oosten. Vanaf634 werd de islam door volgelingen vanMohammed vanuitMekka verspreid. Mohammed en zijn volgelingen stichtten hetArabische Rijk. In636 werdPalestina veroverd, in637 Mesopotamië, in640 Egypte en Syrië en in642 Perzië.
HetArabisch, de taal van deKoran, werd delingua franca van het Midden-Oosten. Het geloof in één leider ofkalief, zowel religieus als wereldlijk, leidde tot de vorming van hetkalifaat. In deze tijd verklaarden de Arabische moslims deoemma, één land voor alle moslims, als een religieus ideaal te zien.
Maar al snel kwamen er scheuren in het verenigde Midden-Oosten. Met de dood vanKalief Ali nabij de stadKoefa in661 trad een definitieve scheuring op binnen de islam, waaruit hetsoennisme en hetsjiisme ontstonden. In het oosten werd Perzië snel min of meer onafhankelijk en overwegend sjiitisch.
Het Midden-Oosten kende in deze periode een grote culturele bloei. Waar Europa na de val van het Romeinse Rijk in een diepe crisis kwam, met een dalende bevolking, invasies en opkomende armoede, kwamen steden alsAlexandrië,Basra,Damascus en vooralBagdad tot grote bloei. De bevolking van deze steden groeide en op gebieden als literatuur, architectuur, geneeskunde en wetenschap kwam de regio voor te liggen op Europa.
In1187 veroverde deKoerdische leiderSaladin Jeruzalem op de kruisvaarders. Hierna werden nog verschillende kruistochten georganiseerd, maar geen daarvan waren van grote invloed op het Midden-Oosten.
Mongolen
In1219 vielenMongoolse troepen onder leiding vanDzjengis Khan het Midden-Oosten binnen. In1243 werden de Seltsjoekenvazallen en met de val van de hoofdstad Bagdad in1258 werd hetrijk van de Abbassiden vernietigd. In1258-1260 werden demammelukken uit Syrië verdreven. De Mongolen bleven tot de dood vanTimoer Lenk in1405, die zowel Turks als Mongools wordt beschouwd, de grootste macht in het Midden-Oosten.
Situatie in 1683. Het Ottomaanse Rijk was op zijn hoogtepunt en grote delen van het Midden-Oosten maakten er deel van uit.
Ottomaanse Rijk
Rond1330 kwamOsman I inAnatolië aan de macht. Hij stichtte hetOttomaanse Rijk. Nadat het in de eerste eeuwen van zijn bestaan op de Balkan en in Oost-Europa veel gebied had veroverd, begon het rijk in1516 met de verovering van Syrië, Palestina en Egypte op de mammelukken. In1517 erkende desjarief van Mekka de Sultan alskalief. In1534 werd Bagdad veroverd en in1546 Basra. OokBahrein en delen van Oman en Jemen vielen onder Ottomaanse controle. Tot aan deEerste Wereldoorlog hield het Ottomaanse Rijk zijn greep op het Midden-Oosten.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarin het Ottomaanse Rijk werd verslagen door deEntente, veranderde de politieke situatie ingrijpend. Van de meeste huidige staten werd tijdens deze oorlog het grondgebied bepaald. De Britse officierThomas Edward Lawrence haaldeHoessein ibn Ali, desjarief van Mekka, over om deArabische opstand tegen de Ottomanen te beginnen. De Britten beloofden in deHoessein-McMahoncorrespondentie aan de sjarief onafhankelijkheid voor de Arabieren. Zover kwam het echter niet, want na de oorlog besloot deVolkenbond dat de nieuwe landen Irak,Transjordanië, en Palestina onder Britsmandaat en Syrië en Libanon onder Frans mandaat kwamen te vallen. De Britten gaven Irak en Transjordanië een zekere autonomie, de andere gebieden bleven onder strengere controle.
Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog ging grotendeels aan het Midden-Oosten voorbij. Perzië (Iran), dat de zijde vanDuitsland had gekozen, werd vervolgens door degeallieerden binnengevallen. GeneraalErwin Rommel bereikte in1942 vanuit Libië Egypte, maar de Britten wisten ten westen van de Nijl, bijEl Alamein stand te houden. In maart1943 waren de asmogendheden verdreven uit Noord-Afrika.
In1943 werd het Fransemandaat over Libanon opgeheven en werd Libanon een onafhankelijke republiek. Hierbij werd het zogenaamde Nationaal Pact gesloten waarbij werd bepaald dat de president altijd een christen (maroniet) zou zijn, de premier een soenniet en de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden een sjiiet. Gedurende de jaren veertig en vijftig was de situatie in Libanon stabiel, hoewel er wel degelijk ongenoegen waarneembaar was onder desjiieten, die, hoewel hun bevolkingsgroep steeds meer toenam, nog altijd een tweederangs positie bekleedden in de regering. De jaren vijftig en zestig waren tijden van grote economische voorspoed en ver doorgedreven markteconomie. Binnen enkele jaren na de oorlog werden ook de andere mandaten opgeheven en werden deze landen zelfstandig. Op22 maart1945 werd deArabische Liga gevormd.
In1917 was deBalfour-verklaring uitgegeven, die de Joden de vorming van eenJoods Nationaal Tehuis in Palestina beloofde. Al voor de oprichting van de staatIsraël vormde hetzionisme een bron van spanning in het toenmaligePalestina. De zionistische territoriale claim is bevochten door de Arabische landen en dePalestijnen. Nadat het Britse mandaat voor Palestina afliep, werd in 1948 de staat Israël uitgeroepen. De Arabieren, die al decennia tegen de instroom van Joden waren, verklaarden prompt de oorlog, wat leidde tot deEerste Arabisch-Israëlische oorlog.
Koude Oorlog
In1956 wilden de Fransen en Britten het Suezkanaal, dat door de Egyptische presidentNasser genationaliseerd was, opnieuw onder controle krijgen. Zij maakten een geheime afspraak met Israël, dat zelf de Sinaï wilde controleren om Egyptische aanvallen te kunnen weerstaan, waarna deSuezcrisis van1956 een feit was. DeVerenigde Staten steunden de aanval niet, waarmee de VS aan invloed wonnen. Ook deSovjet-Unie mengde zich in de politiek van het gebied, op zoek naar invloed. De Sovjets steunden verschillende landen in hunArabisch-nationalistische aspiraties.
Beiroet in 1978 ten tijde van de Libanese Burgeroorlog
In 1958 kwamen de moslims in Libanon in opstand omdat zij een nieuwe volkstelling eisten. Zij meenden dat de volkstelling uit 1932 achterhaald was en dat zij inmiddels de meerderheid van de Libanese bevolking uitmaakten. De Libanese regering gaf geen gehoor aan de eis van de moslims en met Amerikaanse steun werd de opstand onderdrukt.
In de jaren 50 was de spanning tussen monarchistische, prowesterse regeringen en meer socialistisch georiënteerde regeringen gegroeid. Hierdoor kwamen onder meer Syrië en Jordanië steeds meer tegenover elkaar te staan. De moord in 1960 op de Jordaanse minister-presidentHazza al-Majali werd door Jordanië toegeschreven aan Syrië, dat op dat moment deel uitmaakte van deVerenigde Arabische Republiek. De spanning nam nog verder toe toen Koning Hoessein van Jordanië in 1966 officieel de steun aan de PLO opzegde. Na deZesdaagse Oorlog van1967 werden veel Palestijnen naar Jordanië verdreven. TijdensZwarte September (september 1970) kwamen ze in conflict met het Jordaanse leger. Die maand trok een militaire eenheid van Syrië Jordanië binnen om de Palestijnen te ontzetten. Het Syrische leger werd teruggedreven, maar de spanning tussen Syrië en Jordanië bleef. Radicale Palestijnen zouden gedurende de jaren zeventig en tachtig wereldwijd vele vliegtuigkapingen, gijzelingen en ontvoeringen uitvoeren.
In 1973 vond er in Libanon opnieuw een geweldsuitbarsting plaats tussen regeringsmilities en de in Libanon verblijvende Palestijnen van dePLO. Daarnaast brak er een strijd uit tussen defalangisten vanPierre Gemayel en diverse islamitische partijen. In 1975 brak deLibanese Burgeroorlog uit. De verschillende partijen in de burgeroorlog raakten ook onderling verdeeld, wat de onoverzichtelijkheid in het conflict vergrootte. In 1976 vielen Syrische troepen Libanon binnen, later gevolgd door VN-troepen en het Israëlische leger (1977 en 1982).
In 1989 werd onder druk van Arabische landen hetVredesakkoord van Taif gesloten, waarmee een einde kwam aan de Libanese Burgeroorlog. Het zou nog tot het jaar 2000 duren voordat de Israëlische troepen zich uit Libanon zouden terugtrekken en tot 2005 voordat ook de Syrische troepen verdwenen.
In1990 viel Irak buurland Koeweit binnen. Vrijwel de gehele Arabische wereld veroordeelde de inval en onder leiding van de Verenigde Staten werd in deGolfoorlog van 1990-1991 Koeweit bevrijd.
De Palestijnse leiderYasser Arafat had in het conflict tussen Irak en de coalitie officieel een bemiddelende rol, maar veel Arabische landen vonden dat Arafat te veel op de hand van Saddam Hoessein was. Als gevolg hiervan werd degeldkraan naar dePLO vanuit de Arabische wereld grotendeels dichtgedraaid. De PLO kwam hierdoor in grote problemen en moest haar koers herzien.
InOslo werden 'geheime' vredesbesprekingen gehouden tussen Israël en de Palestijnen, waarna in1993 deOslo-akkoorden gesloten worden. De Palestijnen krijgen beperkteautonomie met uitzicht op een eigen staat in ruil voor de erkenning van Israël. Yasser Arafat, de Israëlische minister-presidentYitzchak Rabin en de Israëlische minister van Buitenlandse ZakenShimon Peres ontvingen hiervoor deNobelprijs voor de Vrede.
21e eeuw
Verschillende Golfstaten, zoals het hierboven afgebeeldeDubai, groeiden begin 21e eeuw uit tot belangrijke economische centra.
Op11 september 2001 werd de wereld opgeschrikt toen drie, door fundamentalistische moslims vanal Qaida, gekaapte vliegtuigen zich in hetWorld Trade Center en hetPentagon boorden. Een vierde vliegtuig stortte neer in onbewoond gebied. De Verenigde Staten openden destrijd tegen terrorisme. Allereerst werdAfghanistan aangevallen, waar Al Qaida diverse bases had. HetTalibanregime in Afghanistan werd verdreven. Begin2003 werd Irak in deIrakoorlog binnengevallen enSaddam Hoessein afgezet. Het moslimterrorisme leidde ook in Israël, Egypte, Saoedi-Arabië, Libanon, Iran en Jordanië tot aanslagen.
Ondanks deOslo-akkoorden kwam er geen rust in de regio. Na een bezoek van de Israëlische oppositieleiderAriel Sharon aan deTempelberg en deKlaagmuur eind september2000 brak deTweede Intifada uit. De Tweede Intifada werd gekenmerkt door bloedigezelfmoordaanslagen door Palestijnse terroristen en liquidaties van Palestijnse leiders door het Israëlische leger. Aan beide kanten vielen hierdoor veel slachtoffers, vooral onder de burgerbevolking. Na de ontvoering van twee soldaten doorHezbollah vond eengewapend conflict plaats tussen Israël en Hezbollah, waarbij honderden doden vielen. Dit conflict eindigde zonder winnaar: het lukte Israël niet de ontvoerde soldaten te bevrijden, maar de militaire slagkracht van Hezbollah werd zwaar aangetast. In 2007 brak een burgeroorlog uit tussenin de Palestijnse gebieden tussen het islamistischeHamas en het meer seculiereFatah. De gevechten leidden tot een opdeling van Palestina in een deel voor Hamas (de Gazastrook) en een deel voor Fatah (Westelijke Jordaanoever).
In 2011-12 brengt de vanuit de volksmassa opborrelendeArabische Lente achtereenvolgens diverse autoritaire regimes een na een ten val, zoals inTunesië enEgypte, maar de toekomst is er telkens onzeker, onder meer door de hoofdrol die wordt opgeëist door islamitische fundamentalisten zoals de Moslimbroederschappen.
Demografie
De landen van het Midden-Oosten hebben over het algemeen een jonge, groeiende bevolking, onder meer omdat de islam voor grote gezinnen is en tegen voorbehoedsmiddelen.
Bevolkingsgroepen
Naast de sedentaire bewoners van deze landen (Arabieren,Turken,Koerden,Perzen,Joden enz.) wordt het Midden-Oosten ook nog altijd bevolkt doornomaden die in dewoestijnen leven, met name deBedoeïenen, de 'echte' Arabieren. Verder zijn er belangrijke groepen vluchtelingen, vooral binnen de regio, en arbeidsmigranten, deels ook van ver daarbuiten (vooral uit moslimlanden).
Diverse etnische groepen (foto uit de 19e eeuw)
Veel landen kennen grote groepen etnische en confessionele minderheden, zoalsArmenen,Assyriërs,Koerden,Druzen,Grieken,Kopten,Turkomannen. Veelal worden deze minderheden niet gelijkwaardig behandeld of zelfs systematisch onderdrukt. Vaak hebben dergelijke spanningen eenetnisch-religieuze achtergrond. Zo verschillen de Arabischesoennieten ensjiieten etnisch niet of nauwelijks van elkaar en zelfs de theologische verschillen zijn (vergeleken met die tussen katholieken, orthodoxen en de diverse protestantse kerken) vrij beperkt. In Irak anno 2007 plegen soennieten en sjiieten zeer regelmatig aanslagen op elkaar met honderden doden tot gevolg. Ook in streng conservatieve staten zoals Saoedi-Arabië (waar de Koran grondwet is) worden sjiieten slechter behandeld, zelfs als ze de meerderheid vormen zoals in Bahrein. In het sjiitische Iran worden op hun beurt soennieten (vooral Arabieren in het zuidwesten van het land) achtergesteld.
Ook het traditionele denken in stammen en clans leidt tot een achterstelling van groepen. InLibanon zijn de etnische enreligieuze tegenstellingen al decennia een voortdurende bron van spanning. In Israël wordenArabische Israëliërs volgens diverse onderzoeken achtergesteld ten opzichte vanJoden, waarvan de orthodoxe strekking bevoordeeld wordt door regeringen die afhankelijk zijn van hun extremistische partijen op de electorale wip.
In de meeste landen, vooral in de rijkeGolfstaten, wonen en werken veelarbeidsmigranten. Laag- of ongeschoolde arbeidsmigranten zijn vaak afkomstig uitZuid-Azië enZuidoost-Azië en worden te werk gesteld onder een systeem datkafala heet, een term uit desharia. De werknemer is daarbij volledig afhankelijk van zijn werkgever, die ook vaak het paspoort inneemt. Het spreekt daarbij voor zich dat de arbeidsmigranten vaak slecht betaald en behandeld worden. Ze hebben geen burgerrechten en bouwen geen sociale verzekeringen op.
Daarnaast zijn er, met name in de Golfregio, veel uit het Westen afkomstige hoogopgeleideexpats.
Religie
Tempelberg in JeruzalemDe islam in het Midden-Oosten. Geel:soennitisch, groen: sjiitisch, zwart: ibadisch en gearceerd: conflictgebieden.
Het Midden-Oosten is de bakermat van verschillendegodsdiensten. Drie religies met wereldwijde aanhang vinden hier hun oorsprong:jodendom,christendom enislam; de laatste twee zijn zelfs de grootste godsdiensten van de wereld. De bijbehorende heilige geschriften van de 3 religies, respectievelijk deTenach, deBijbel en deKoran dragen het stempel van de cultuur van het Midden-Oosten. Verder rekenen veel aanhangers op toekomstige belangrijke gebeurtenissen in dit gebied. Voorts heeft hetSamaritanisme ook nog volgelingen inIsraël enPalestina. Zo verwachten (bepaalde) joden de komst van demessias die detempel inJeruzalem zal herbouwen en datGod vanaf de nabijgelegenOlijfberg zal beginnen met het opnieuw tot leven wekken van alle gestorvenen. De christenen geloven dat de messias al gekomen is, namelijkJezus Christus. Veel christenen verwachten dat Jezus uit de hemel zal terugkeren op de al eerder genoemde Olijfberg om vervolgens vanuit Jeruzalem zijnvrederijk op te richten. Moslims daarentegen verwachten dat de messias (vaak ook Jezus, soms demahdi) niet in Jeruzalem, maar inMekka zal komen om daar een wereldgericht te houden. Daarom is Mekka voor de moslims van groot belang en richten zij zich in hun gebed tot Mekka en is het een plicht van elke moslim om ten minste eenmaal in zijn leven Mekka met het heiligdom deKa'aba te bezoeken.
De verschillende aspiraties van deze godsdiensten zorg(d)en soms ook voor onderlinge conflicten. In het verleden was dit bijvoorbeeld het geval vanaf de7e eeuw, toen hetByzantijnse Rijk werd teruggedrongen door de zojuist moslim gewordenArabieren en vanaf de13e eeuw door de tot de islam bekeerdeOttomanen, die het in 1453 definitief ten val brachten. Daarnaast waren er van de 12e tot en met de 14e eeuw deKruistochten, waarbij Europese christelijke ridders met aanhang hetHeilige Land van de islamitische overheersing wilden ontdoen. De strijd tussen de joodse Israëliërs enerzijds en dePalestijnen en bepaalde Arabische landen anderzijds heeft gedeeltelijk ook een religieuze dimensie (gekregen) waarbij het vooral gaat om de status van het oude deel van Jeruzalem en daarbinnen om het complex van deTempelberg.
In het Midden-Oosten zijn in de loop van de 20e eeuw in veel landen eenseculiere regeringen aan de macht gekomen, zoals in Turkije, Irak, Egypte, Syrië, Iran (Perzië) en Israël. Soms leggen deze regeringen dwingende maatregelen op tegen religieuzen en worden kleding en religieuze gebruiken afgedaan als 'achterlijk' of zelfs verboden. Dit leidt tot conflicten met religieuze groepen. In andere landen daarentegen blijft het bewind vaak traditioneel islamitisch, wat dan weer op weerstand van moderne hervormers stuit, die voor democratie of vrouwenrechten strijden.
Volgens de meeste onderzoekers, zoalsKaren Armstrong, kan hetmoslimfundamentalisme niet los gezien worden van de onderdrukking van religieuze waarden door seculiere machthebbers en het verlies in vertrouwen in wat het (westers) secularisme zou brengen. Voorbeelden van uitvloeisels hiervan zijn deIraanse Revolutie, hetFIS,Hezbollah enHamas in de Palestijnse gebieden, de opkomst vanislamistische partijen zoals deMoslimbroederschap inEgypte en de opkomst vanterroristische organisaties zoalsAl Qaida. Het moslimfundamentalisme teert bovendien op de onvrede van een groot deel van de Arabische bevolking over de militaire aanwezigheid van het westen (vooral Amerikanen) in de regio, de corruptie en dictatoriale houding van verschillende regimes en de zwakke sociale positie van veel burgers.
Niet alleen richten deze groepen zich tegen het Westen of Israël, maar vaker nog zijn seculiere leiders, zoals presidentAnwar Sadat van Egypte, of zelfs andere groepen moslims het slachtoffer, zoals de sjiieten in Irak. Niet alleen in islamitische landen speelt deze problematiek, ook in Israël en Libanon zijn er spanningen tussen seculiere en religieuze waarden. Het aantalchristenen in het Midden-Oosten neemt snel af.[11] Tot halverwege de 20e eeuw kenden veel landen in het Midden-Oosten ook een aanzienlijke Joodse gemeenschap. Na deArabisch-Israëlische Oorlog van 1948 vluchtte het overgrote deel van deze Joden naar Israël, ook wel genoemd, deJoodse exodus uit de Arabische wereld.
Het Midden-Oosten kent dankzij zijn millennialange geschiedenis van beschavingen meerderesyncretische religies die in de 21e eeuw nog volgelingen hebben:
Door oorlogen en de toename van religieuze onderdrukking in de overwegend islamitische staten van het Midden-Oosten staan de meeste van deze religies echter ernstig onder druk en worden deze in veel gevallen met uitsterven bedreigd.
Vooral de midden- enbovenklasse in landen als Egypte, Jordanië, Israël, Irak en Koeweit[12][13] sprekenEngels. In Israël, Libanon, Syrië, Marokko en Egypte spreken ook veel mensenFrans.
In veel landen in het Midden-Oosten wonen grote groepen mensen die oorspronkelijk afkomstig zijn uitZuid-Azië, zoalsIndia, en in die landen zijn deze talen grote minderheidstalen. In Israël spreekt ongeveer 5% van de bevolkingRoemeens.[14] Ook in Arabisch-sprekende landen zijn relatief veel inwoners die het Roemeens beheersen; naar schatting hebben ongeveer een half miljoen mensen uit Arabisch-sprekende landen in de jaren 80 van de 20e eeuw in Roemenië gestudeerd.[15] In Israël wordt daarnaast door een grote groep van de bevolking Russisch gesproken, als gevolg van de grote migratie vanRussische joden naar Israël in de tweede helft van de jaren 90.
Politiek
Het Midden-Oosten kent verschillende politieke systemen. Sommige landen zijn (gedeeltelijk) democratisch, maar de meeste landen in het Midden-Oosten wordendictatoriaal of autoritair geregeerd. Sinds het begin van deArabische Lente hebben revoluties voor democratie plaatsgevonden in Tunesië, Egypte en Libië. Samen met Noord-Afrika wordt het Midden-Oosten gerekend tot deMENA-regio. (SWANA Regio)
The Economist stelt elke twee jaar eendemocratie-index op, waarbij alle landen beoordeeld worden op hun democratiegehalte. Geen van de landen in het Midden-Oosten wordt gezien als een 'volledige democratie'.Israël scoort het hoogst op de index; met een score van 7,48 (2010) geldt het als een 'onvolledige democratie'.Libanon,Turkije, dePalestijnse Autoriteit enIrak zijn geclassificeerd als een 'hybride regime' en zijn dus deels democratisch, deels autoritair. Alle overige landen worden als autoritair beschouwd. Saoedi-Arabië wordt als het meest autoritaire land van het Midden-Oosten beoordeeld.
Veel landen in het Midden-Oosten hebben eenmajlis, een adviesgevende raad, die advies geeft aan het staatshoofd. In de meeste landen wordt een deel van deze raad verkozen door de burgers en een ander deel van de raad benoemd door het staatshoofd.
In de Golfstaten, Jordanië en Marokko is het staatshoofd een koning, sultan of emir. In die landen is kritiek hebben op het staatshoofd strafbaar.
Onderstaande tabel toont de ontwikkeling van de mate van vrijheid aan tussen 2010 en 2012. Deze tabel wordt elk jaar gepubliceerd doorFreedom House een Amerikaans onderzoeksinstituut. Landen worden geclassificeerd als 'free, partly free of not free' (vrij, gedeeltelijk vrij of niet vrij).[16] In deze periode vond deArabische Lente plaats.
Niet alle grenzen binnen het Midden-Oosten zijn goed gedefinieerd en dit leidt soms tot (gewapende) conflicten. Veel van de grenzen zijn gedefinieerd aan het einde van deEerste Wereldoorlog door de verschillende verdragen die door deVolkenbond zijn bekrachtigd. Zo was de directe aanleiding voor deIrak-Iranoorlog een onduidelijke locatie van de grens in het zuiden van de landen. Ook gedeeltes van de grenzen tussenSaoedi-Arabië enJemen en tussen Saoedi-Arabië en Irak zijn niet goed gedefinieerd, maar leiden vooralsnog niet tot grote conflicten. De grens tussen Turkije en Irak is ook nooit internationaal vastgesteld, hoewel beide landen al decennia geen aanspraak meer maken op elkaars grondgebied.
Positie van vrouwen
In veel landen in deze regio zijn vrouwen achtergesteld, en mogen zij maar in beperkte mate deelnemen aan het publieke leven. Een uitzondering hierop vormen de seculiereTurkstalige republieken Azerbeidzjan en Turkije, waar vrouwen zowel actief als passiefkiesrecht verkregen, al eerder dan veel vrouwen in Europa. Turkije heeft ook al een vrouwelijke president gehad, en kent in vergelijking met andere landen in het Midden-Oosten en zelfs in Europa veel vrouwen op topposities in het bedrijfsleven, de overheid en het onderwijs. Een zeer groot deel van de universitaire studenten in het Midden-Oosten is vrouw, met name in Turkije, Saudi-Arabië en Iran. In Turkije is zelfs een meerderheid van de technische studenten vrouw. In andere landen in het Midden-Oosten worden vrouwenrechten vaak geschonden door kledingvoorschriften, beperkende wetten, uithuwelijking en een conservatieve cultuur. Daardoor hebben zij minder inspraak in de samenleving, hoewel zij soms veel macht hebben over de directe familie. Met de Arabische Lente kwam daar in sommige landen langzaam verandering in, en verkregen vrouwen een leidende rol in oppositiebewegingen, zoals in Jemen.InSaoedi-Arabië is echter het hele openbare leven strikt gescheiden naar sekse en, wat in andere landen in de regio ongehoord is, mogen vrouwen niet autorijden. De vrouwen mogen een opleiding volgen, maar in het zakenleven spelen ze een beperkte rol. Ook Saudische vrouwen hebben zich sinds de Arabische Lente bereid getoond om meer rechten op te eisen, door protesten te houden van autorijdende vrouwen, maar vooralsnog[(sinds) wanneer?] heeft dat nog niet tot versoepeling van het conservatieve bewind gevoerd.
Economie
Aardolie en aardgas
Olieproducerende landen
Het Midden-Oosten bevat de meerderheid van de wereldwijdeoliereserves enaardgasreserves. Economisch en politiek is het gebied daarom zeer belangrijk. De aardolie- en aardgasreserves zijn niet gelijk verdeeld over het gebied. Sommige landen hebben veel reserves, andere vrijwel niets. Iran, Irak, Koeweit, Qatar, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten zijn lid van deOrganisatie van Olie Exporterende Landen (OPEC), deze landen zijn erg afhankelijk van de olie-inkomsten.Saoedi-Arabië heeft van deze landen verreweg de grootste hoeveelheid olie, gevolgd doorIrak enIran. De kleineGolfstaten hebben eveneens aanzienlijke reserves. In1990 vielIrak Koeweit binnen om het in te lijven, waarbij de olierijkdom van Koeweit als een van de motieven wordt gezien. Het land van de regio met de grootste bevolking, Egypte, heeft slechts zo'n 2% van de aangetoonde hoeveelheid reserves van de grootste producent, Saoedi-Arabië. Syrië heeft een relatief kleine olie en aardgas productie. Het naburige Libië, met een veel kleinere bevolking, heeft 10% van de aangetoonde hoeveelheid reserves van Saoedi-Arabië. Libanon, Israël en Jordanië hebben in het geheel geen olie.[17]
In 2016 produceerden Bahrein, Iran, Irak, Koeweit, Oman, Qatar, Saoedi-Arabië, Syrië, Verenigde Arabische Emiraten en Jemen 2040 miljoen ton olie-equivalent (Mtoe) in 2016, 100% aardolie en aardgas. (1 Mtoe = 11,63 TWh, miljard kilowattuur.) Dat was ruim genoeg voor de energievoorziening, het TPES (total primary energy supply): 734 Mtoe. Er werd 1250 Mtoe fossiele brandstof meer geëxporteerd dan geïmporteerd.
Van de energie ging ongeveer 180 Mtoe verloren bij elektriciteitsopwekking. 70 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor energie eindgebruikers resteerde 413 Mtoe waarvan 75 Mtoe = 870 TWh elektriciteit.
De uitstoot van kooldioxide was 1770 megaton, dat is 7,6 ton per persoon. Het wereldgemiddelde was 4,4 ton per persoon.[18]
Cultuur
Muziek
Het Midden-Oosten kent een eigen muziekvorm die in geen enkele andere muziekcultuur terug te vinden is. Net als in de westerse muziek gaat deArabische muziek uit van eentoonladder van 8 tonen, demaqam, maar deze zijn onderverdeeld in 17 ongelijke delen (ook welkwarttonen genoemd). De melodie kan gebruikmaken van al deze ongelijke delen. Hierdoor zijn vormen mogelijk, die met het westerse octaafsysteem vrijwel onmogelijk zijn. De Arabische muziek heeft hierdoor een geheel eigen geluid.
Een typisch Arabisch muziekinstrument is deoed, in de Nederlands taal Arabischeluit genoemd. De oed is ontstaan uit de Byzantijnse luit en enkele muziekinstrumenten die al voor de komst van de islam gebruikelijk waren, zoals de mizhar en kiran, en de Perzische barbat en sintar.
Andere zangers en zangeressen hebben een meer op het Westen georiënteerde muziekstijl. In Europa bekendere voorbeelden zijnOfra Haza (inmiddels overleden) enNoa, beiden uit Israël.
Literatuur
De oudste bekendeArabische literatuur komt uit de periode tussen de 4e en de 7e eeuw. Deze oude literatuur bestaat voornamelijk uitpoëzie die handelde over het leven van alledag. Kort na de opkomst van de islam kwam er een korte inzinking in de ontwikkeling van deze poëzie ten gunste van Koran-gerelateerde literatuur. Maar tijdens de economische en culturele bloeiperiode vanaf de 8e en de 9e eeuw, kwam ook de literatuur weer opzetten. Bekende schrijvers uit die tijd zijnAbu Nuwas (overleden in810),Masudi (overleden in956),Ibn Khaldun (1332-1406),Al Ghazali (1058-1111),Abu Muhammad Al-Kasim Al Hariri (1054-1122). Een bekend literair werk uit die tijd is de verhalen vanDuizend-en-een-nacht.
Ondanks deze grote namen is de literaire productie in de Arabische Wereld, in vergelijking met andere delen van de wereld, klein qua omvang. Volgens hetArabisch rapport van menselijke ontwikkeling uit 2003 werden in 1996 slechts ongeveer 2000 literaire boeken gepubliceerd in alle Arabische landen. Een verkoop van 5000 voor het hele Arabische taalgebied (ruim 270 miljoen inwoners) geldt als hoog. Dit komt onder meer omdat in de Arabische cultuur het vertellen van verhalen in groepsverband socialer wordt gevonden dan het (in je eentje) lezen van een boek. Ook de hogeongeletterdheid en decensuur die in een aantal landen nog steeds op geschreven teksten wordt toegepast, worden als redenen opgegeven.
Het is bekend dat de Perzische taal een van 's werelds oudste en meest invloedrijke literatuur heeft. Oude Perzische geschreven werken worden getuigd van op verschillende inscripties uit tussen de 6e en de 4e eeuw voor Christus, enMiddel-Perzische literatuur wordt getuigd op inscripties uit de Parthische en Sassanidische tijdperken en inZoroastrische enManicheaanse geschriften van tussen de 3e tot de 10e eeuw na Christus.
Met name in Egypte en Turkije zijn films populair. Egypte is de belangrijkste producent van films in de regio. Hierdoor kan het Egyptischdialect van het Arabisch in vrijwel het hele Midden-Oosten verstaan worden. De dominante rol van de Egyptische filmindustrie is echter kleiner dan in de jaren 50 en 60 van de twintigste eeuw. Toen werden jaarlijks honderden films in Egypte gemaakt, aan het begin van de 21e eeuw zijn dit er nog maar zo'n tien per jaar. Belangrijkste redenen voor deze afname zijn de toenemende concurrentie van met name Amerikaanse films, de boycot van Egyptische films door veel Arabieren vanwege de vrede die Egypte met Israël gesloten heeft, verschillende censuurregels in de landen en de burgeroorlog in Libanon, dat voor de oorlog een grootafnemer van Egyptische films was.
Ook de Turkse filmindustrie, ook welYesilçam genoemd naar een straat in Istanboel waar de grote filmmaatschappijen zijn gevestigd, kende een bloeiperiode halverwege de vorige eeuw. In die periode werden enkele honderden films per jaar geproduceerd. Na de militaire staatsgreep in Turkije kwam de filmindustrie onder zware censuur te staan en hoewel Turkije inmiddels een parlementaire democratie is, zijn er anno2004 nog steeds verhalen over censuur op films.
Een bekende naam uit de Turkse filmindustrie isYılmaz Güney, eenschrijver/acteur die controversiële films maakte. In de jaren 70 werd hij gevangengezet. Na zijn ontsnapping uit de gevangenis vluchtte hij naarFrankrijk, waar hij de filmYol maakte die in1982 eenGouden Palm won op het filmfestival vanCannes.
Televisie
De televisie, vooral via desatelliet, kent een toenemende populariteit. Er zijn drie belangrijke, officieel onafhankelijke nieuwszenders:Al Jazeera,Al Arabia enAl Hurra (deze laatste is door deVS gesponsord) en het IraansePress TV. Daarnaast zijn er nog entertainment- kanalen zoalsMBC, voor Franstalig Midden-Oosten het Marokkaanse2M en het LibaneseFuture TV.
De Arabische versie vanIdols, met deelnemers uit verschillende Arabische landen, was bijzonder populair. Uiteindelijk stemden 15 miljoen mensen, de winnaar was een studente uit Egypte die het in de finale won van een studente uit Marokko.
In het Midden-Oosten zijn er ook programma's geweest door een (dictatoriale) regeringen verboden. Zo werd de Arabische versie vanBig Brother al na twee dagen door de regering van de Verenigde Arabische Emiraten verboden.
Internet
Hoewel internettoegang in het Midden-Oosten in vergelijking met West-Europa nog beperkt is, speelt het een toenemende rol in de uitwisseling van informatie. Internet is in veel landen nog sterk gecontroleerd door de overheid.
In bijvoorbeeld Iran wordt er doorbloggers actief politieke oppositie gevoerd.
Tijdens deIrakoorlog hield de IrakeesSalam Pax een blog bij vanuit Bagdad, waarbij hij zijn visie op de oorlog naar de rest van de wereld kon verspreiden.
Zicht op het Midden-Oosten: politiek, economisch, strategisch spanningsveld, onder redactie vanLeonard Biegel, 1985, Boom & Venture Press te Amsterdam,ISBN 90-6009-648-7
De Grote Beschavingsoorlog De verovering van het midden-oosten,Robert Fisk, 2005, Anthos Standaard Uitgeverij 1437 blz.ISBN 90-8549-001-4
Peter Mansfield,A History of the Middle East, derde uitgave, 2013,ISBN 9780718199678
Alfred Schlicht,Die Araber und Europa, Stuttgart, Kohlhammer, 2008
↑Volgens de in 1993 verschenenStatistical Abstract of Israel waren er ongeveer 250.000 Roemeens sprekende inwoners in Israël op een totale bevolking van 5.548.523 (census 1995)
.svg)
