De mens gebruikt symbolischecommunicatie als taal en kunst om zichzelf uit te drukken en ideeën uit te wisselen. Menselijkesociale interactie leidde tot het ontstaan van uiteenlopendewaarden, socialenormen enrituelen, die samen de grondslag vormen van samenlevingen.[5] Het menselijke verlangen om de omgeving te begrijpen en te beïnvloeden leidde tot het ontstaan van kennisgebieden alswetenschap,filosofie,mythologie enreligie.
De mensheid leidde voor het grootste deel van haar geschiedenis het bestaan vanjager-verzamelaar.Ongeveer 12.000 jaar geleden gingen veel samenlevingen over op eensedentaire levenswijze; de mensdomesticeerde planten en dieren, waarna nederzettingen uitgroeiden tot de eerstebeschavingen. Wereldwijd vormden zich regeringen, religies en culturen, en verenigden menselijke individuen zich in staten en rijken. Demoderne tijd vormde het begin van grote wetenschappelijke, technologische en culturele ontwikkelingen, met een snel groeiendewereldbevolking. Menselijk handelen veranderde hetmilieu in diverse delen van de wereld ingrijpend.[6]
Naam
Etymologie
Het woord "mens" (DuitsMensch,Zweedsmänniska,Deensmenneske) is een variant van "man" (DuitsMann,Engelsman), dat uiteindelijk zou teruggaan op eenIndo-Europese stam *man-: "denken" of *ma-: "meten". Deze stam treft men aan inLatijnmens, mentis: "geest, verstand" (vergelijk Engelsmind),memoria: "geheugen, herinnering",Grieksmenos: "geest",mnèmè: "geheugen",Sanskrietman-: "denken, geest",Russischmnit' "menen, denken". HetIraanse woord voor "ik" (voornaamwoord) isman. In hetOudindisch bestaat tevensManu: "(oer-)mens", modernHindimanusha: "mens, man". Deze oerbetekenis kreeg de wetenschappelijke naamHomo sapiens (Latijn: "verstandige" of "wijze" mens).
Nomenclatuur
De naamHomo sapiens werd in 1758 gepubliceerd doorCarl Linnaeus in de tiende druk vanSystema naturae.[7] Bij publicatie van de naam noemde Linnaeus vijf ondersoorten of variëteiten:ferus (de wilde mens), var.αamericanus, var.βeuropaeus, var.γasiaticus en var.δafer. Het onderscheid tussen de laatste vier was voornamelijk de kleur:rufus (rood),albus (wit/blank),luridus (bleekgeel) enniger (zwart). Dezeindeling is biologisch niet houdbaar gebleken. Tegenwoordig wordt soms geopteerd om te spreken over de ondersoortHomo sapiens sapiens als het over de mens gaat. Dit laat duidelijker het onderscheid zien met de (mogelijke) ondersoortenHomo sapiens diluvialis (cro-magnonmens) enHomo sapiens idaltu, beide uitgestorven.
Het geslachtHomo is enkele miljoenen jaren geleden ontstaan in Afrika. Samen met dechimpansees vormt het geslachtHomo een evolutionaire tak binnen deHominidae (mensachtigen) uit de ordeprimaten.[8] De moderne mens, met name de ondersoortHomo sapiens sapiens, verspreidde zich over alle continenten en grotere eilanden van de wereld in een periode die ongeveer 150.000 jaar geleden begon. Ongeveer 125.000 - 60.000 jaar geleden kwam de mens aan inEurazië, 40.000 jaar geleden inAustralië, en 15.000 jaar geleden inAmerika. Meer afgelegen eilanden zoalsHawaï,Paaseiland,Madagaskar enNieuw-Zeeland raakten bevolkt tussen de jaren 300 en 1280.[9][10]
Hedendaagse biologische verwanten van mensen zijnchimpansees enbonobo's (Pan).[11]Gorilla's (Gorilla),orang-oetans (Pongo) engibbons (Hylobatidae) splitsten zich elk eerder af in de evolutie. Op basis van genetische informatie wordt geschat dat de gemeenschappelijke voorouder van de mens en de chimpansee 4–8 miljoen jaar geleden leefde in het lateMioceen.[12] Na de splitsing van deze groepen vormde zich bij de menselijke takchromosoom 2 door samenvoeging van twee andere chromosomen, waardoor er bij mensen slechts 23 paar chromosomen overbleven, vergeleken met 24 bij andere grote mensapen.[13][14]
De oudste fossielen waarvan men vermoedt dat ze behoren tot de homininen zijnSahelanthropus tchadensis (gedateerd op 7 miljoen jaar),Orrorin tugenensis (5,7 miljoen jaar) enArdipithecus kadabba (5,6 miljoen jaar). Uit deze soorten ontstond ongeveer 4 miljoen jaar geleden een groep met onder meer de robuusteParanthropus en de slankereAustralopithecus. Eén soort in deze laatste groep – mogelijkAustralopithecus garhi die 2,5 miljoen jaar geleden leefde – ontwikkelde zich tot de directe voorouder van het geslachtHomo.[15]
Een van de eerste vertegenwoordigers van het geslachtHomo isHomo habilis, een soort die ongeveer 2,3 miljoen jaar geleden verscheen.H. habilis wordt beschouwd als de eerste mensensoort waarvoor duidelijke aanwijzingen bestaan die duiden op het gebruik vanstenen werktuigen.[16] De hersenen vanH. habilis waren echter niet veel groter dan die van chimpansees. Pas in de miljoen jaar die volgde nam het hersenvolume toe. Met de opkomst vanHomo erectus was de schedelcapaciteit verdubbeld.H. erectus was de eerste mensachtige die buiten Afrika voorkwam. Eén populatie, vaak geclassificeerd als de aparte soortHomo ergaster, bleef in Afrika en ontwikkelde zich totHomo sapiens.[17]
Anatomische aanpassingen
De evolutie van de mens omvat verschillendemorfologische,biomechanische engedragsmatige veranderingen die plaatsvonden na de afsplitsing van de mens en de chimpansees. De meest belangrijke fysieke aanpassingen zijntweevoetigheid, een toename van hethersenvolume, een langereontogenie (dracht- en zuigelingstijd) en een verminderdeseksuele dimorfie. Hoe deze evolutionaire veranderingen precies samenhangen is nog niet geheel duidelijk. Paleoantropologen hebben verschillende hypothesen voorgesteld over de volgorde waarin ze zouden hebben plaatsgevonden en over hun belang in de totstandkoming van de menselijke uniciteit.[18]
Tweevoetigheid ofbipedie is een van de meest typerendeadaptaties van de homininen. Ze wordt beschouwd als de oorzaak achter een aantal belangrijke veranderingen in hetskeletsysteem die alle tweevoetige mensachtigen gemeen hebben. De eerste tekenen van tweevoetigheid zijn teruggevonden bijSahelanthropus ofOrrorin, zo'n zes miljoen jaar geleden.[19]Ardipithecus, een latere homininisoort, was waarschijnlijk al volledig tweevoetig.[20] Het rechtop lopen bood verschillende voordelen. Een tweevoetige soort had zijn handen vrij om voedsel te pakken en te dragen, was in staat zich snel voort te bewegen over lange afstanden (watjagen begunstigt), en had een manier om oververhitting te vermijden door het oppervlak dat wordt blootgesteld aan direct zonlicht te verkleinen.[21]
De mens heeft in vergelijking met andere primaten sterk ontwikkeldehersenen: het gemiddelde hersenvolume is ongeveer 1330 cm3, meer dan twee keer zoveel als bij een chimpansee of gorilla. Het evolutionaire proces waarbij de hersengrootte geleidelijk toeneemt wordtencefalisatie genoemd. Encefalisatie begon al vroeg in de evolutie van het geslachtHomo:Homo habilis had een hersenvolume van 650 tot 800 cm3, de latereHomo erectus 850 tot ruim 1000 cm3, en deneanderthalers zelfs 1200 tot 1800 cm.3.[22] Met name detemporale kwab, die de centra voor taalverwerking bevat, en deprefrontale cortex, die cognitieve en emotionele functies reguleert, zijn bij de mens zeer sterk ontwikkeld.[23] Dehersenontwikkeling na de geboorte duurt bij de mens – in tegenstelling tot andere huidige hominiden – vele jaren; jonge kinderen zijn gedurende lange tijd in staattalen te verwerven en complex sociale signalen te leren.
Migratie van de moderne mens uit Afrika op basis mitochondrialepopulatiegenetica (aantallen in millennia, de noordpool bevindt zich in het midden).
Tijdens de vroege verspreiding vanHomo sapiens kwam de mens in contact met verschillendearchaïsche medemensen, in het bijzonderHomo neanderthaliensis in Eurazië enHomo denisova in Azië. Sinds de jaren 2010 zijn er, mede binnen deontdekkingsgeschiedenis van de neanderthaler bewijzen gevonden die duiden op eenvermenging van genetische informatie tussen archaïsche en moderne mensensoorten.[24][25] Na twee golven vanmigratie uit Afrika verspreidde moderne mensen zich wereldwijd en vervingen daarbij archaïsche mensensoorten, hetzij door concurrentie of doorhybridisatie. Met de start van hetlaatpaleolithicum (50.000 jaar geleden), maar vermoedelijk al eerder, ontwikkelde zichmoderniteit in gedrag:taal,muziek en andere culturele universalia deden hun intrede.[26][27]
Ongeveer 10.000 jaar geleden begonnen de bewoners van deVruchtbare Sikkel met dedomesticatie van dieren en planten, wat leidde tot een grote verandering in levensstijl: deneolithische revolutie.[28][29] Met zijn nieuwe levensstijl kreeg de mens een grote invloed op andere soorten en het milieu. Hoewel de mens in geïsoleerde gebieden waar weinig domesticeerbare planten konden groeiennomadisch bleef, ontstonden elders permanentenederzettingen. Dankzij steeds effectieverelandbouwmethoden konden meer mensen samenleven op kleine oppervlakten, waardoor georganiseerdere vormen van samenleving nodig werden waarinarbeidsdeling optrad.
Culturele ontwikkelingen gaven aanleiding tot het ontstaan van de eerstebeschavingen, zoals inEgypte, deIndusvallei enMesopotamië. Deze beschavingen kenmerkten zich door het gebruik vanschrift, eensociale stratificatie, een politiek of cultureelbestuur en een georganiseerde vorm vangodsdienst.[30] De groei van de menselijke kennis en technologie ging gestaag door, maar raakte in Europa in een stroomversnelling met dewetenschappelijke revolutie en later deindustriële revolutie.[31] Vanaf deModerne Tijd kreeg de mens door toegenomen bevolkingsgroei en nieuwe technologieën een steeds grotere invloed op de klimatologische en ecologische processen op Aarde.Globalisering en internationale samenwerking zorgden voor een versmelting van culturen en economieën.[32]
Een mens behoort tot de gewervelden en beschikt onder meer over tweebenen, tweearmen en eenhoofd. Hetgeraamte van de mens is inwendig.Voorziening van de cellen van het menselijk lichaam van de juiste voedingsstoffen geschiedt door een apart stelsel, debloedsomloop, dat wordt 'aangedreven' door hethart. Via delongen wordt hetbloed voorzien vanzuurstof, en via demaag endarmen van andere noodzakelijke stoffen. Afvoer van afvalstoffen vindt plaats door deze vanuit het bloed door denieren samen met water af te scheiden via de blaas, en door niet door de darmen opgenomen stoffen af te voeren via deendeldarm.
Biologisch gezien bestaan er naar moderne inzichten binnen de soortHomo sapiens geenrassen[33][34][35] en algemeen gelden dergelijke indelingen in de wetenschap als verouderd. De genetische verschillen binnen de soort zijn gerelateerd aan klimatologische aanpassingen. Een blanke huidskleur is bijvoorbeeld een voordelige aanpassing bij het weinige zonlicht in het noorden, dat tot gebrek aan vitamine D leidde (in de tropen is een lichte huid juist in het nadeel).
Voortplanting
Een Indonesische vrouw met haar kind in eenslendang
Mensen ontvangen elkaar bijgeslachtsgemeenschap vaak van de voorkant, wat vrij uniek is in de dierenwereld. Behalve debonobo en degorilla[36] zijn mensen de enige primaten die dat doen. De mens islevendbarend; doorgaans wordt één baby, na eenzwangerschap van ongeveer 40 weken (9 maanden) geboren met het achterhoofd als voorliggend deel. Tweelingen en uitzonderlijk meerlingen komen ook voor. De zuigeling is bij degeboorte nog erg hulpbehoevend en wordt een aantal maanden tot jarengezoogd.
De meeste andere jonge zoogdieren zijn na de geboorte minder afhankelijk van de ouders dan de mens, die pas na ongeveer een jaar kan lopen. Met twee jaar kan eenkind spreken en het ontwikkelt zich vanaf dat moment veel sneller dan andere dieren. De hulpbehoevendheid bij de geboorte heeft vermoedelijk te maken met de groteschedel die een langerezwangerschap gevaarlijk zou maken voor moeder en kind.
Leeftijd
Tijdens deevolutie van de mens is de gemiddelde leeftijd van volwassenen[37] aanvankelijk gedaald bij de overgang naar landbouw, om daarna geleidelijk aan te stijgen, op periodes na van oorlog, hongersnood, epidemieën en het begin van de industriële revolutie. Omstreeks 30.000 jaar geleden is er grote versnelling in deze evolutie gekomen. Delevensverwachting is met de verbetering van de leefomstandigheden en gezondheidszorg met name in de laatste eeuw op veel plaatsen gestegen. Geschat wordt dat met de beste biologische constitutie en gunstigste leefomstandigheden de maximale haalbare leeftijd ongeveer 120 jaar is.[38] De langst levende persoon over wie betrouwbare documentatie bestaat, isJeanne-Louise Calment die 122 jaar en 5 maanden heeft geleefd.
Sociale structuren
Mensen zijn, evenals de meeste andereprimaten,sociaal van aard. Ze zijn bijzonder bedreven in het gebruik van communicatiemiddelen voor zelfexpressie, uitwisseling van ideeën en organisatie. Mensen creëren complexesociale structuren, die bestaan uit talrijke samenwerkende en concurrerende groepen, die uiteenlopen vanfamilies totnaties. Wat de samenleving van mensen uniek maakt, is dat het belang van verwantschap een veel minder dominante rol speelt. Mensen leven grotendeels met elkaar samen op niet-verwante basis, waardoor een individu deel kan uitmaken van verschillende groepen, en binnen iedere groep een andere rol kan innemen.[39]
Van oorsprong is de mens eenomnivoor. Aanvankelijk zochten de primitieve mensen hun voedsel als jagers en verzamelaars. Voedsel vormdenvruchten, zaden, wortels, bladeren en honing, naast het relatief schaarsevlees ofvis en andere dierlijke producten zoals eieren. Landbouw leidde tot nieuwe producten, ontwikkeling van steden en handel in voedingsmiddelen waardoor het voedselpatroon veranderde.
In de twintigste eeuw is het voedselpatroon in veel landen sterk veranderd, nadat de voedselproductie is geïndustrialiseerd en voedsel in veel landen goedkoper werd. Met name leidde dit tot een hogere inname van koolhydraten en eiwitten.
Mensheid
De mensheid is een verzamelnaam voor alle mensen ter wereld. De mens is in staat over zichzelf na tedenken en zich in anderen te kunnen verplaatsen. Ook kan de mensheidtechnologieën ontwikkelen en nadenken over enoplossingen vinden vooreconomische enwetenschappelijke vraagstukken. De mens is meer dan enig anderediersoort in staat om zijnleefomgeving te veranderen, ten goede van zichzelf, maar zeker ook ten kwade. Metdammen endijken beheerst de mens de loop van hetwater, en met de bouw vanwoningen, die vaak in groten getale bij elkaar te vinden zijn en zodorpen ofsteden vormen, weet de mens zich te beschermen tegen hetklimaat.Landbouw stelt mensen in staat devoedselproductie te beheersen. Degeneeskunde stelt mensen in staat om zwareziekten te boven te komen. Een ziekte alspokken is doorvaccinatie uitgeroeid.
Cultuur
Mensen kennen eencultuur, die te herkennen is aanuiterlijk,bestuur,tradities,gebruiken,taal,religie,rijkdom eneetgewoonten. Culturen verschillen over het algemeen perregio, alhoewel verscheidene culturen ook naast elkaar voorkomen. Een cultuur kan een aantalsubculturen bevatten, die elk hun eigen gewoontes, etc. hebben. Sommige culturen botsen met elkaar vanwege onverenigbare ideeën. Veleoorlogen hebben dan ook hun oorzaak in het verschil tussen enkele culturen. Dit heeft in sommige gevallen zelfs geleid totgenocide.
Taal
Mensen hebbentalenontwikkeld waarmee men met anderen kancommuniceren. De meeste talen kennen een bijbehorendschrift, waarmee informatie kan worden genoteerd en vervolgens worden bewaard of aan anderen doorgegeven. Door middel van technologische ontwikkelingen in de twintigste eeuw op het gebied vantelecommunicatie is de mens in staat om wereldwijd met andere mensen te communiceren.
Geloof
Veel mensen hebben eengeloof in een kracht of macht die buiten het menselijk begrip valt.Dit geloof kan in georganiseerd verband beleefd worden, zoals binnen hetchristendom, deislam, hethindoeïsme of hetboeddhisme. Een geloof kan uit een persoonlijke overtuiging voortkomen.Dit geloof geeft hungedragsregels enmorele overtuigingen en kan steun zijn bij onbegrijpelijke gebeurtenissen. Ook kan geloof helpen om een zin in het leven te vinden.
Bevolking
Mede door de ontwikkeling van technologie is de menselijkepopulatie zeer groot. Sinds 2022 leven er meer dan 8 miljard mensen[40] op aarde. Dit heeft nadelige gevolgen voor denatuur en voor deAarde. Natuurgebieden maken plaats voor landbouwgebieden, steden, wegen en andere menselijke bouwsels. Lucht, grond en water raken vervuild en plant- en diersoorten worden met uitsterven bedreigd. Andere soorten profiteren juist van de mens.Cultuurvolgers als debruine rat,huismuis,huismus enstadsduif enhuis- en gedomesticeerde dieren alshond,kat,rund enkip hebben zich mede dankzij de mens over de aarde weten te verspreiden.
↑(en)Tattersall, I. & Schwartz, J. (2009). Evolution of the Genus Homo.Annual Review of Earth and Planetary Sciences37 (1): 67–92.DOI:10.1146/annurev.earth.031208.100202.
↑(en)IJdo M, Baldini A, Ward D, Reeders S, & Wells R (1991). Origin of human chromosome 2: an ancestral telomere-telomere fusion.PNAS88 (20): 9051-9055.DOI:10.1073/pnas.88.20.9051.
↑Sung K. Kim et al. (2011). Patterns of Genetic Variation Within and Between Gibbon Species.Molecular Biology and Evolution (8): 2211–2218.
↑(en)McHenry, H. & Coffing, K. (2000). Australopithecus to Homo: Transformations in Body and Mind.Annual Review of Anthropology29: 125–46.DOI:10.1146/annurev.anthro.29.1.125.
↑(en)Harmand S, Lewis J, Feibel C. et al. (2015). 3.3-million-year-old stone tools from Lomekwi 3, West Turkana, Kenya.Nature521 (7552): 310–15.PMID25993961.DOI:10.1038/nature14464.
↑(en)Herron, J. & Freeman, S. (2014). Evolutionary Analysis, 5th edition. Pearson Education, "Chapter 20: Human evolution", p. 790. ISBN 978-0-321-61667-8.
↑(en)Foley A, Lewin R. (2013). Principles of Human Evolution. John Wiley & Sons, "The key events in human evolution". ISBN 978-1-118-68799-4.
↑(en)White, T, Lovejoy, C, Asfaw, B, Carlson, J, Suwa, G (2015). Neither chimpanzee nor human, Ardipithecus reveals the surprising ancestry of both.Proceedings of the National Academy of Sciences112 (16): 4877–84.PMID25901308.PMC4413341.DOI:10.1073/pnas.1403659111.
↑(en)Foley A, Lewin R. (2013). Principles of Human Evolution. John Wiley & Sons, "Encephalization". ISBN 978-1-118-68799-4.
↑(en)P. Thomas Schoenemann (2006). Evolution of the Size and Functional Areas of the Human Brain.Annu. Rev. Anthropol.35: 379–406.DOI:10.1146/annurev.anthro.35.081705.123210.
↑(en)McBrearty S, Brooks A. (2000). The revolution that wasn't: a new interpretation of the origin of modern human behavior.Journal of Human Evolution39 (5): 453–563.PMID11102266.DOI:10.1006/jhev.2000.0435.
↑(en)Eriksen, T. H. (2014). Globalization: The Key Concepts. Taylor & Francis, "Introduction". ISBN 978-0-85785-581-7.
↑Keita, S O Y,Kittles, Royal, Bonney, Furbert-Harris, Dunston, Rotimi (2004). Conceptualizing human variation.Nature36 (11s): S17–S20.PMID15507998.DOI:10.1038/ng1455. “Modern human biological variation is not structured into phylogenetic subspecies ('races'), nor are the taxa of the standard anthropological 'racial' classifications breeding populations. The 'racial taxa' do not meet the phylogenetic criteria. 'Race' denotes socially constructed units as a function of the incorrect usage of the term.”.
↑Harrison, Guy (2010). Race and Reality. Prometheus Books, Amherst "Race is a poor empirical description of the patterns of difference that we encounter within our species. The billions of humans alive today simply do not fit into neat and tidy biological boxes called races. Science has proven this conclusively. The concept of race (...) is not scientific and goes against what is known about our ever-changing and complex biological diversity."
↑Roberts, Dorothy (2011). Fatal Invention. The New Press, London, New York "The genetic differences that exist among populations are characterized by gradual changes across geographic regions, not sharp, categorical distinctions. Groups of people across the globe have varying frequencies of polymorphic genes, which are genes with any of several differing nucleotide sequences. There is no such thing as a set of genes that belongs exclusively to one group and not to another. The clinal, gradually changing nature of geographic genetic difference is complicated further by the migration and mixing that human groups have engaged in since prehistory. Human beings do not fit the zoological definition of race. A mountain of evidence assembled by historians, anthropologists, and biologists proves that race is not and cannot be a natural division of human beings."
%2c_human%2c_chimpanzee_(Pan_troglodytes)_and_orangutan_(Pongo_abelii).svg)