Het is qua volume (80.000 km³) de op één na grootste vulkaan op aarde, na dePūhāhonu (148.000 km³). Mauna Loa stijgt 4170 m boven dezeespiegel uit en heeft een totale hoogte van zo'n 9 km ten opzichte van dezeebodem. Het is niet de hoogste vulkaan ter wereld, dat is deOjos del Salado inChili met 6887 m; ook de op hetzelfde eiland gelegen vulkaanMauna Kea is net iets hoger.
De vulkaan is zo zwaar dat hij deaardkorst vervormt. Dit verschijnsel wordtisostasie genoemd en komt bij bijna alle bergen voor. De vulkaan drukt de aardkorst zo'n 8 kilometer in. De vulkaan bedekt 85% van het eilandHawaï. De naam "Mauna Loa" betekent "lange berg". De langgerekte (120 km) vorm is ontstaan door uitbarstingen langsriftzones.De top wordt gevormd door eencaldeira, die 3 bij 5 kilometer groot is. Deze wordtMoku`aweoweo genoemd. De leeftijd van de vulkaan wordt tussen de 700.000 en 1 miljoen jaar geschat, wat geologisch gezien jong is. De Mauna Loa is een van de zestienVulkanen van het Decennium die uitgekozen zijn voor een gedetailleerde studie.
De Mauna Loa is een vulkaan van het typeschildvulkaan. Dit type kent geen explosieve, maar meer watrustigere uitbarstingen, met weinig rook en as. Het belangrijkste kenmerk aan een schildvulkaan is de vorm: hij is breder dan dat hij hoog is. De vorm van schildvulkanen hangt samen met de chemische samenstelling van hetmagma: de lava van Mauna Loa bevat relatief weinigsiliciumdioxide en heeft een relatief lageviscositeit. Hierdoor kan de lava goed uitvloeien. Schildvulkanen ontstaan als magma vanuit deasthenosfeer door breuken in de aardkorst heen stroomt. In Hawaï is sprake van een 'hotspot' waarbij magma via een geïsoleerdemantelpluim de oppervlakte bereikt, vaak midden in een aardschol.
Van de Mauna Loa zijn 34 erupties bekend sinds 1843. In 1881 werd tijdens een uitbarsting overwogen de krater op te blazen met het toen nieuwedynamiet, maar daarvan werd afgezien. In december 1935 dreigde het stadjeHilo te worden weggevaagd door een lavastroom uit de Mauna Loa, die op 21 november weer tot uitbarsting was gekomen. Twee squadrons bommenwerpers bombardeerden op 26 december de vulkaan en wisten zo de eruptie te stoppen.[3]
Als het huidige tempo van erupties zich voortzet, 'groeit' de Mauna Loa ongeveer twee meter per 4000 jaar. Er wonen weinig mensen in de buurt van de actieve delen van de vulkaan, met uitzondering van de Kona Coast ten zuiden vanKailua, waar huizen zijn gebouwd op relatief recente lavastromen. Door het niet-explosieve karakter van de erupties ziet men dit niet als onveilig.
In november 2022 was er voor het eerst in 38 jaar een eruptie waarbij de vulkaan lava en as uitstootte.[4] Op 29 november blokkeerde een lavastroom de weg naar het Mauna Loa Observatorium, waardoor de atmosferische metingen onderbroken werden. De eruptie eindigde op 13 december 2022.
