Van Burens voorgangers waren geboren op het grondgebied van de latere Verenigde Staten, maar waren Britse onderdanen vóór deAmerikaanse Revolutie. Van Buren was de eerste president die geboren werd als Amerikaans staatsburger en bovendien de eerste president die niet van Britse afkomst was - zijn familie wasNederlands en zijn moedertaal wasNederlands.[2]
Als minister van Buitenlandse Zaken onderAndrew Jackson en dan als vicepresident, was hij een belangrijke figuur in het bouwen van een organisatorische structuur voor de Jacksonian democratie, vooral in de staat New York. Als president wilde hij niet dat de Verenigde StatenTexas annexeerden, een daad die zijn opvolger,John Tyler, acht jaar na de aanvankelijke afwijzing van Van Buren tot stand zou brengen. Tussen de geweldlozeAroostookoorlog en deCaroline-affaire, waren de relaties met Groot-Brittannië en zijn koloniën gespannen.
Zijn regering werd grotendeels gekenmerkt door de economische problemen van zijn tijd, dePaniek van 1837. Hij werd tot zondebok gemaakt voor de depressie en werd "Martin Van Ruin" genoemd door zijn politieke tegenstanders. Van Buren werd weggestemd na vier jaar en verloor van deWhig-kandidaatWilliam Henry Harrison.
In 1848 deed hij mee voor het presidentschap voor een derde partij, deFree Soil Party.
Van Buren volgde openbaar onderwijs in de Kinderhook Academy en in1796 ging hijrechten studeren in de stadNew York. Een van zijn leraren wasWilliam Peter van Ness, een vooraanstaand advocaat en laterAaron Burrs tweede man in het duel tegenAlexander Hamilton. Na zijn afstuderen was Van Buren 25 jaar praktiserend advocaat.
Van Buren trouwde op 21 februari 1807 te Catskill inGreene County met Hannah van Buren, zijn nicht in de derde graad. Zij groeiden samen op in Kinderhook.
Van Burens praktijk maakte hem financieel onafhankelijk, en het leidde hem het politieke pad op. De politieke situatie in New York na1800, het jaar datJefferson werd gekozen en de Federalisten de macht kwijt waren, was bijzonder bitter en persoonlijk. DeDemocratisch-Republikeinse Partij werd opgedeeld in drie stukken, volgers van respectievelijkGeorge Clinton (en later zijn neefjeDe Witt Clinton),Robert Livingston enAaron Burr.
Federalistische macht na 1799 hing af van de coalitie met een van deze groepen. Van Buren, die zich al vroeg bij de Clintons had gevoegd, kwam in 1812 in deSenaat van de staat en werd ook lid van hetCourt for the Correction of Errors, het hoogstegerechtshof in New York tot1847.
Presidentieel staatsieportret van Martin Van Buren.
In 1821 werd Van Buren gekozen als senator. In de Senaat was hij erg actief. Bij de omstredenpresidentsverkiezingen van 1824, die uiteindelijk werden gewonnen doorJohn Quincy Adams, stond hij aan de kant van minister van FinanciënWilliam Crawford. Na de verkiezingen koos hij de kant vanAndrew Jackson en speelde hij een belangrijke rol in de oprichting van deDemocratische Partij. In 1828 werd hij gekozen totgouverneur van New York Hij stapte uit de Senaat en ging terug naarNew York. Na een paar maanden nam hij ook ontslag als gouverneur om minister van Buitenlandse Zaken te worden onder de nieuwe presidentAndrew Jackson. In de daarop volgende vier jaar was hij een trouwe aanhanger van Jackson. Eerst als minister (tot 1831) en daarna als ambassadeur voor hetVerenigd Koninkrijk. In1832 werd hij gekozen tot vicepresident. Vier jaar later werd hij gekozen tot president.
Het presidentschap van Martin Van Buren werd geen succes. Het feit dat hijAndrew Jackson opvolgde hielp niet, maar de economische crisis was een groter probleem. Vier jaar lang probeerde hij die op te lossen, maar hij slaagde daar niet in. Uiteindelijk verloor hij in1840 de verkiezingen vanWilliam Henry Harrison.
Onder zijn bewind vond de zogenoemdeTrail of Tears plaats. De verplaatsing van de Cherokee-indianen, ofNative Americans, van hun land naar het huidigeOklahoma. Deze volksverplaatsing was gestart onder het bewind van Jackson en mede mogelijk gemaakt door Van Buren. Van Buren sprak in meerdere brieven zijn trots uit over deze overwinning voor de Amerikanen. Een kwart van de indianen die van gebied moesten veranderen, stierf uiteindelijk aan ziekten, oververhitting en andere omstandigheden.
Tijdens zijn presidentschap was Van Burens mening over slavernij in lijn met die van zijn partij. DeDemocraten genoten veel steun in het zuiden van de Verenigde Staten en waren voor slavernij. Na zijn presidentschap veranderde Van Buren van mening en in de latere jaren van zijn leven begon hij wetsvoorstellen te steunen die slavernij probeerden uit te bannen. Bij het begin van deAmerikaanse Burgeroorlog stond hij aan de kant vande Unie, oftewel het noorden.
Van Buren staat tegenwoordig bekend als de grondlegger van het moderne campagne voeren. In de verkiezingen van 1824 waren er vier kandidaten namens de Democratisch-Republikeinse partij. Hoewel de kandidaten grotendeels dezelfde ideeën hadden, werden ze tegen elkaar uitgespeeld. Hierdoor verloor Andrew Jackson, die door Van Buren gesteund werd. In plaats van inhoud werd in dit politieke systeem vooral lokaal sentiment belangrijk. Van Buren zag de ineffectiviteit van deze opzet en zette in op hervormingen. Door eerder zichtbare fracties in de Democratisch-Republikeinse partij, en de beoogde hervormingen van Van Buren, splitste de partij uiteindelijk. Van Buren wordt hiermee erkend als een van de grondleggers van de Democratische partij.
Voor deverkiezingen van 1844 hoopte Van Buren weer de nominatie voor het presidentschap van zijn partij te krijgen. Hij verloor vanJames K. Polk die uiteindelijk president werd. In1848 was hij wel presidentskandidaat, namens de Free Soil Party. Hij verloor, maar kreeg toch redelijk wat stemmen. Na deze verkiezingen ging hij met pensioen.
Van Buren stond bekend als een groot politiek leider, die floreerde achter de schermen. Binnen de Democratische partij had hij aanzienlijk veel macht en wist hij compromissen te sluiten en een politiek program vast te stellen. Als president bleek hij dit echter niet uit te kunnen voeren. Hij was niet erg sociaal en miste een bepaald charisma dat noodzakelijk is voor een effectief presidentschap.
Hij overleed op 24 juli 1862 op zijn landgoedLindenwald, aanastma en hartproblemen.
