Demaquettes van Maastricht zijn een aantalmaquettes ofschaalmodellen van deNederlandsevestingstadMaastricht. De bekendste is de in het midden van de achttiende eeuw uit militair oogpunt vervaardigde Franse of 'Parijse' maquette. Deze werd ruim twee eeuwen inParijs bewaard, maar bevindt zich sinds 1991 inRijsel. In Maastricht is sinds 1977 een kopie van deze maquette te zien. Sinds 1999 wordt tevens gewerkt aan een gedetailleerde maquette van devesting Maastricht in 1867, maar deze is nog onvoltooid.
.jpg)
.JPG)
%2c_Centre_C%25C3%25A9ramique%2c_2013-01.jpg)
De Franse maquette van Maastricht werd in de periode 1748-1752 in opdracht van koningLodewijk XV gebouwd als onderdeel van een onderLodewijk XIV begonnen militair project, dat erin voorzag om alle belangrijke vestingen in en rondomFrankrijk driedimensionaal in kaart te brengen. Doel was het bestuderen van de vestingen en het makkelijker kunnen bepalen van eenmilitaire strategie in geval vanoorlog. In totaal zijn in de loop van de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw ongeveer 260 maquettes gebouwd, waarvan er nog 102 over zijn. De meeste maquettes dateren uit de achttiende eeuw. De oudste, uit 1668, is van de havenstadDuinkerke. De maquettes vanBrest enLuxemburg zijn gebouwd in de tijd vanNapoleon Bonaparte, terwijl de laatste maquettes (o.a.Sebastopol) pas rond 1870 werden gebouwd, toen de meeste vestingen al waren opgeheven. De maquettes variëren in grootte van 0,2 m² (de forten van Artigues en Lamalgue) tot 160 m² (Cherbourg-Octeville).
De maquettes stonden oorspronkelijk opgesteld in hetTuilerieënpaleis inParijs. Vanaf 1777 werd de collectie overgebracht naar hetHôtel des Invalides. In 1943 werd hetMusée des Plans-Reliefs opgericht en kon het publiek de maquettes voor het eerst bezichtigen. Sinds 1991 is de collectie gesplitst: de maquettes van een vijftiental Noord-Franse en Zuid-Nederlandse steden, waaronder die van Maastricht, zijn overgebracht naar hetMuseum voor Schone Kunsten inRijsel, de rest bevindt zich nog steeds in het Musée des Plans-Reliefs in Parijs.
Tijdens deFranse bezetting van Maastricht (1673-1678) was in opdracht vanLodewijk XIV een eerste maquette van de strategische belangrijke vestingstad gebouwd. Deze is later verloren gegaan. Aan het einde van deOostenrijkse Successieoorlog was Maastricht opnieuw korte tijd bezet door Franse troepen, dit keer die van Lodewijk XV. Na deSlag bij Lafelt in 1747 werden zowel Maastricht alsBergen op Zoom ingenomen. De Fransen besloten om van beide vestingsteden maquettes te maken. Bij deVrede van Aken deed Frankrijk afstand van een deel van zijn veroveringen, waaronder Maastricht en Bergen op Zoom, maar de maquettes werden toch afgebouwd. De Maastrichtse maquette is gebouwd onder leiding van de Franse militaireingenieur Jean-Baptiste Larcher d'Aubencourt, die de opmetingen verrichtte. Van Larcher d'Aubencourt zijn tevens enkele zeer gedetailleerdeplattegronden van Maastricht bewaard gebleven. De maquette van Maastricht en zijn uitgebreide gordel van vestingwerken is gebouwd op dertien tafels en behoort met zijn 40 m² (580 x 689 cm) tot de middelgrote maquettes. Deschaal is, zoals bij de meesteplan-reliefs, 1:600. In 1803, 1976-1977 en 2018-2019 werd de maquette gerestaureerd.[1]
In 1972-1973 werd ter gelegenheid van de heropening van het gerenoveerdeBonnefantenmuseum – toen nog gevestigd in hetBonnefantenklooster – de 'Parijse' maquette van Maastricht uit 1752 tentoongesteld. De tentoonstelling trok 28.000 bezoekers. Na de terugkeer van de maquette naar Parijs besloten enkele Maastrichtenaren dat er een kopie van de maquette moest komen. Daarvoor moest toestemming worden verkregen van de Franse overheid. Van 1974 tot 1977 werd in de Centrale Werkplaats Instructiemiddelen in de Trip van Zoutlandtkazerne teBreda gewerkt aan een nauwgezette kopie van het centrale deel van de Franse maquette (de stad zelf). Dit deel werd op 26 maart 1977 door Minister van DefensieBram Stemerdink overgedragen aan de stad Maastricht. In 1981-1982 werden ook de ommelanden nauwgezet gekopieerd van de Franse maquette.
Het centrale deel van de kopie was aanvankelijk te zien in de hal van hetStadhuis van Maastricht. Van 1979 tot 1990 maakte de maquette deel uit van de vaste collectie van het Bonnefantenmuseum. Nadat dit museum in 1990 haar historische en archeologische collectie had afgestoten en zich nog uitsluitend op oude en moderne kunst ging toeleggen, vond de kopie van de maquette onderdak in hetCentre Céramique, sinds 2023 als onderdeel van het Maastricht Museum. Wegens ruimtegebrek wordt doorgaans alleen het centrale deel van de maquette (4 x 4,5 m) tentoongesteld. De maquette is eigendom van de Stichting Maquette Maastricht.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
De bouw van de kopie van de Franse maquette van Maastricht inspireerde een groep Maastrichtenaren om een nieuwe maquette te maken. Initiatiefnemer was de kunstenaar en maquettebouwer Paul Tieman. In 1999 werd de Stichting Maastricht 1867 opgericht, die zich ten doel stelt een maquette van Maastricht in het jaar 1867 te maken, het jaar waarin de vesting Maastricht officieel werd opgeheven. De schaal van deze maquette is 1:500, iets gedetailleerder dan de Franse maquette. De totale oppervlakte is met 30 m² kleiner, omdat minder buitengebied wordt nagebouwd. In 2015 is een vaste opstelling geopend in het mouthuis vanStoombierbrouwerij De Keyzer in deWycker Grachtstraat, waar de incomplete maquette een hele verdieping in beslag neemt. Anno 2023 werken er negen personen aan het project: drie onderzoekers en zes bouwers. De onderzoekers doen intensief archiefwerk om de bebouwing zo getrouw mogelijk te kunnen weergeven. Het werk zal naar verwachting nog tientallen jaren in beslag nemen. Van het op de linker Maasoever gelegen stadsdeel ('Maastricht') is in 2023 qua oppervlakte circa 40% gereed, hoewel van de arbeidsintensieve binnenstedelijke bebouwing nog maar een kleiner deel is gerealiseerd.[2]
Een minder bekende maquette is de circa 20 m² grote stadsmaquette die in de jaren 1950 onder leiding van broederSigismund TagageF.I.C. (onder andere schatbewaarder van deschatkamer van de Sint-Servaasbasiliek) tot stand kwam. Deze maquette geeft niet consequent de situatie in één bepaalde periode weer en is daardoor vanuit historisch oogpunt minder interessant. Nadat de kopie van de Franse maquette gereed was gekomen, raakte de maquette van Tagage in de vergetelheid. De kunstenaar en maquettebouwer Paul Tieman besloot de verwaarloosde maquette in 1990 te restaureren. In 2015 werd ze in een vitrine van het poortgebouw van kloosterDe Beyart permanent tentoongesteld.[3]
In hetVestingmuseum Maastricht, gevestigd in de dertiende-eeuwseHelpoort, is sinds 2021 eveneens een maquette te zien. Deze is gebouwd door vrijwilligers van de Stichting Maastricht Vestingstad en is vooral gericht op de vestingwerken.[4]
_04.JPG)
Eveneens gericht op de vestingwerken, maar dan uit een eerdere periode in de geschiedenis van Maastricht, is de maquette van laat-Romeins Maastricht, gemaakt door Ferrie Schiffeleers. Door de onvolledigheid van het archeologisch onderzoek is ook deze maquette historisch niet geheel accuraat. Zo heeft Schiffeleers, naast het historisch aantoonbareCastellum van Maastricht op de linker Maasoever, ook een fort op de Wycker oever gebouwd, waarvoor geen bewijs voorhanden is. Desalniettemin wordt de maquette regelmatig tentoongesteld, omdat ze de relatie tussen het fort, de Maas en deRomeinse brug inzichtelijk maakt. Sinds 2023 vormt de maquette van Schiffeleers, even als de kopie van de Franse maquette, onderdeel van de vaste opstelling van het Maastricht Museum, op de eerste verdieping van het Centre Céramique.
Verder bestaan er tal van maquettes van individuele historische gebouwen in Maastricht, zoals deSint-Servaasbasiliek (te zien in dekruisgang van de kerk), deOnze-Lieve-Vrouwebasiliek (in deschatkamer van de kerk en inMadurodam), deSint-Martinuskerk (in hetCuypershuis inRoermond) en hetStadhuis van Maastricht (meerdere versies, onder andere inMuseum Sjoen Limburg en inMini-Europa inBrussel). Twee houten maquettes van hetBonnefantenmuseum (waarvan een halfopen, met zicht op het interieur) zijn gemaakt doorAldo Rossi en zijn in het door hem ontworpen museum te bewonderen.
.jpg)
De Franse maquette van Maastricht geeft zeer nauwkeurig de situatie weer in en rondom de vesting Maastricht in het midden van de achttiende eeuw. Elke straat, elk huis, elk vestingwerk en waarschijnlijk zelfs elke boom, werd door Larcher d'Aubencourt en zijn medewerkers gedetailleerd opgemeten en nagetekend en daarna minutieus op schaal nagebouwd. De zeer informatieve overzichtskaart van Maastricht is bewaard gebleven; de opmetingsgegevens en tekeningen van individuele gebouwen niet. De Franse maquette en de daaraan ten grondslag liggende plattegrond is daarmee een belangrijke bron van informatie voor degeschiedenis van Maastricht. Datzelfde geldt voor de twintigste-eeuwse kopie, hoewel in iets mindere mate, omdat deze gebouwd is naar foto's van het origineel. De maquette van de Stichting Maastricht 1867 heeft hetzelfde betekenis voor de negentiende-eeuwse situatie, in feite nóg gedetailleerder. Het nadeel van deze maquette is dat deze een in veel gevallen niet meer bestaande situatie weergeeft, waardoor voor gebouw, elk raam en elke schoorsteen historisch onderzoek moet worden gedaan.
Op alle maquettes is duidelijk het grote aantalkerken enkloosters te zien, dat Maastricht in die tijd telde, en waarvan er sindsdien een groot aantal zijn verdwenen. Ook is te zien dat een deel van de stad, met name de gronden die pas vanaf de veertiende eeuw binnen de stadswallen waren komen te liggen, onbebouwd was. In de buitengebieden springt het uitgebreide netwerk vanvestingwerken metnatte en droge grachten in het oog. Op deSint-Pietersberg is hetFort Sint Pieter duidelijk te herkennen. In deMaas liggen het verdwenenMaasmoleneiland en hetSint-Antoniuseiland. Door de maquettes van 1750 en 1867 te vergelijken is te zien dat in de tweede helft van de achttiende eeuw en begin negentiende eeuw de ring van vestingwerken werd vernieuwd en uitgebreid, o.a. door de aanleg van deLinie van Du Moulin, deNieuwe Bossche Fronten en hetFort Willem I.
.jpg)