Tijdens zijn leven ontwikkelde hij zich van een kleine crimineel tot een van de militantste zwarteseparatistische leiders van deVS die wereldwijde bekendheid verwierf als voorvechter van hetpanafrikanisme. Zijn "achternaam" X is een verwijzing naar het verleden van de Afro-Amerikanen die als slaven naar Amerika kwamen. Velen kregen daarbij dezelfde achternaam als die van hun eigenaren. De X duidt op het verlies van naam en identiteit.
Malcolm werd geboren op 19 mei 1925 inOmaha (Nebraska) als vierde kind van in totaal zeven nakomelingen van Earl en Louise Little. Zijn vader was een overtuigdbaptistische voorganger en aanhanger vanMarcus Garvey.
Acht jaar later, in 1939, werd Louise Little opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis waar zij zesentwintig jaar verbleef tot Malcolm en zijn broers en zusters haar daaruit lieten ontslaan.
Malcolm verliet zijn middelbare school en na het verblijf in een aantal pleeggezinnen verhuisde hij naarBoston om bij zijn halfzuster te gaan wonen. In die tijd vond hij werk als schoenpoetser in eenlindyhop-nachtclub. Zijn autobiografie vermeldt dat hij de schoenen vanDuke Ellington en andere bekende zwarte muzikanten heeft gepoetst. Hij verhuisde naarNew York waar hij in de wijkHarlem in het criminele circuit belandde met drugs dealen, gokken, prostitutie en berovingen. Op straat kreeg hij de bijnaamRed vanwege zijn rode haarkleur, die kwam door de lichte huidskleur van zijn moeder, die een Schotse vader had. Hij ontliep dienst in het Amerikaanse leger tijdens deTweede Wereldoorlog door geestesziekte te veinzen zoals zijn moeder.
Op 12 januari 1946 werd Malcolm veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht tot tien jaar wegens inbraak, vuurwapenbezit en diefstal. In de gevangenis noemden zijn medegevangenen hemSatan, omdat hij voortdurend vloekte.
In 1948 werd hij door een medegevangene wegwijs gemaakt in de leerstellingen van deNation of Islam. DeNation of Islam omschrijft zichzelf als een militanteislamitische groep die stelt dat de meeste Afrikanen moslims waren vóór ze gevangen en afgevoerd werden naar Amerika. Ze verkondigen dat alle Afro-Amerikanen zich moeten bekeren om zo terug te keren naar hun gestolen erfgoed. DeNation of Islam beschouwt zichzelf als een nationalistische groepering die streeft naar een onafhankelijke staat voor zwarten binnen de huidige Verenigde Staten.
Malcolm bestudeerde de leerstellingen vanElijah Muhammad en verwierf zo veel kennis over deNation of Islam. Ella, zijn halfzuster, zorgde dat hij werd overgeplaatst naar een gevangenis inMassachusetts met een minder streng regime. Hier bleef hij zich verder ontwikkelen door zelfstudie en begon hij een intense, na verloop van tijd dagelijksecorrespondentie met Elijah Muhammad die zijnmentor werd. Na zijn voorwaardelijke vrijlating op 7 augustus 1952 mat Malcolm zich een gedistingeerd en burgerlijk imago aan met een das, bril, aktentas en horloge.
In 1952 ontmoette Malcolm, na vele briefwisselingen vanuit de gevangenis,Elijah Muhammad in Chicago. In die periode verving hij zijn achternaam door de bekende X, als verzet tegen zijn 'slavennaam' Little. Later zou hij nog de moslimnaam El-Hajj Malik El-Shabazz aannemen.
Door zijn grote betrokkenheid bij de organisatie kwam hij ertoe verschillendeTemples in het land te openen en er als voorganger de dienst te leiden. Door zijn vurige en inspirerende toespraken werd hij al snel de tweede man van deNation of Islam.
In 1958 trouwde hij met Betty Jean Sanders inLansing,Michigan. Ze kregen zes dochters: Attilah (1958), Qubilah (1960), Ilyasah (1962), Amiliah (1964) en de tweeling Malaak en Malikah (30 september 1965).
Malcolms boodschap van zwartesegregatie inspireerde de jonge topbokserCassius Clay om zich te bekeren tot de islam en zich aan te sluiten bij deBlack Muslims, zoals deNation of Islam destijds werd genoemd. Malcolm X werd zijn vriend en mentor. Dit lidmaatschap was opmerkelijk omdat deNation zich tot dan steeds principieel tegen de alsharam beschouwde bokssport had gekant. Bovendien zou boksen de zwarten eens te meer bevestigen in het (blanke) stereotiepe vooroordeel van hun domme, onderdanige en gewelddadige aard.
Rond 1963 ontstonden er spanningen binnen deNation of Islam. De populariteit van Malcolm, en vooral ook diens vriendschap met Cassius Clay, wekte afgunst bij Elijah Muhammad en andere voormannen van de organisatie. Uit wraak gaf Elijah Muhammad Clay de islamitische erenaam "Muhammad Ali" op voorwaarde dat hij alle contacten met Malcolm zou verbreken. Nadat Malcolm zich ook nog laatdunkend had uitgelaten over de moord op de Amerikaanse presidentJohn F. Kennedy ("the chickens are coming to roost"; 'boontje komt om zijn loontje'), legde Elijah Muhammad hem op 4 december 1963 een 90-dagen durend publiek spreekverbod op. Malcolm negeerde dit verbod en verliet op 8 maart 1964 gedesillusioneerd deNation of Islam.
Gechoqueerd door aanhoudende (en later door Muhammads zoon Wallace bevestigde) geruchten over deoverspelige verhoudingen van Elijah Muhammed met zes jonge privé-secretaressen en diverse door Muhammad tegen hem aangestuurde doodsbedreigingen keerde Malcolm X zich op 8 maart 1964 af van deNation of Islam en richtte deMuslim Mosque, Inc. op. In deze periode bleef hij nog trouw aan de leerstellingen van deNation of Islam. In april van dat jaar hield hij zijn beroemde toespraakBallot or the Bullet (stemrecht of de kogel). Hij vond zwart geweld gerechtvaardigd als zelfverdediging of als reactie op geweld of onrechtvaardigheden begaan door blanken.
Malcolm kwam in contact met verschillendesoennitische moslims, die hem aanmoedigden zich te verdiepen in hun manier van geloven. Al snel bekeerde hij zich tot de soennitische islam. In april 1964 maakte hij deHadj naarMekka. Geconfronteerd met de tienduizendenpelgrims van allerlei ras, rang en stand, en dus ook heel wat blanke moslims, herzag Malcolm X, die zich voortaan Malik El-Shabazz liet noemen, zijnracistische gedachtegoed van zwarte superioriteit. Zijn jarenlange strijd om een vrijwilligesegregatie van de Afro-Amerikanen uit de Amerikaanse samenleving af te dwingen met het oog op een terugkeer naar hun continent van oorsprong maakte plaats voor een, nog steeds radicaal, pleidooi voor een volwaardig Amerikaans staatsburgerschap. HoewelSaudi-Arabië de slavernij pas in 1962 afschafte, predikte de islam volgens Malcolm X raciale gelijkheid, zonder onderscheid naar huidskleur.[1] Door dit nieuwe inzicht zocht hij toenadering tot andere zwarte politieke leiders onder wieMartin Luther King. Door met hen te debatteren en samen te werken hoopte hij de strijd voor de Amerikaanse burgerrechtenbeweging aan te scherpen en te internationaliseren. Dit resulteerde in een eenmalige, korte ontmoeting en handdruk tussen beideactivistenleiders tijdens een persconferentie na eenhoorzitting in de AmerikaanseSenaat op 26 maart 1964. Malcolm X bleef wel ijveren voor een zogenaamdzwart nationalisme, eenmarxistisch geïnspireerde socio-economische samenwerking tussen zwarte Amerikanen met de bedoeling om eigen, aparteondernemingen op te richten, zonder (inmenging van) blanke burgers.[2]
Op 14 februari 1965 werd zijn huis met een brandbom bestookt. Malcolm en zijn gezin overleefden deze aanslag, waarvan nooit duidelijk is geworden wie er verantwoordelijk voor was.
Een week later, op 21 februari, inManhattan's Audubon Ballroom, was Malcolm net begonnen met een speech toen er een strubbeling ontstond in de groep toehoorders van 400 personen. Toen Malcolms lijfwachten het probeerden te sussen, kwam een Afro-Amerikaanse man naar voren gerend en schoot Malcolm in de borst met een geweer. Twee andere mannen volgden en vuurden met pistolen op Malcolm. Toeschouwers overmeesterden een van de moordenaars.
De drie arrestanten waren leden van deNation of Islam. Alle drie werden in maart 1966 veroordeeld wegens moord:
Talmadge Hayer heeft de moord bekend, was 22 jaar oud op het moment van de aanslag en woonde inPaterson (New Jersey). Hij was lid van deNation of Islam en was reeds eerder gearresteerd in 1961 en 1963 voor respectievelijk ordeverstoring en gestolen-wapenbezit. Hayer kwam op27 april2010 vrij na 17gratieverzoeken.
Norman 3X Butler of Muhammad Abd Al-Aziz bleef erbij onschuldig te zijn. Hij werd ontslagen uit de gevangenis in 1985.Louis Farrakhan stelde hem in 1998 aan als hoofd van de Mosque No. 7 inHarlem van deNation of Islam.
Thomas 15X Johnson, die zijn naam veranderde in Khalil Islam, kwam in 1987 vrij.
Aanvankelijk weigerde Talmadge Hayer zijn handlangers te noemen. In 1977 verklaarde hij in twee officiële getuigenissen dat Norman 3X Butler en Thomas 15X Johnson onschuldig waren en noemde hij Albert Thomas, William Bradley, Leon David en Wilbur McKinley, allen ex-leden van een moskee inNewark, New Jersey, net als Hayer.
In 2021 werden Muhammed Aziz en de toen al overleden Khalil Islam alsnog gerehabiliteerd omdat ze een alibi hadden en er geen enkel bewijs was van hun betrokkenheid.[3]
Onderzoekers hebben de voormalige leider van deNation of Islam,Louis Farrakhan, beschuldigd van betrokkenheid bij de moord.[bron?] Farrakhan zelf ontkent dit.
