Lissabon (Lisboa [liʒˈβoɐ] in hetPortugees) is de hoofdstad en de grootste stad vanPortugal en telde 545.796[1] inwoners in 2021. De agglomeratie telt zo'n 2.900.000 inwoners. De stad ligt in het westen van hetIberisch Schiereiland op de rechteroever van deTaag, op korte afstand van deAtlantische Oceaan, in de streekEstremadura. Lissabon is de meest westelijke grote stad en hoofdstad vancontinentaal Europa.
Het oudste stadsgezicht van Lissabon is deze miniatuur uit ca. 1500-1510, toegeschreven aanAntónio de Holanda.
Volgens de legende is Lissabon gesticht door deGriekse heldOdysseus tijdens zijn lange tocht naar huis, deOdyssee. Rond1200 v.Chr. ontstond er eenFenicische handelspost. De Feniciers noemden de stad "Allis Ubbo", wat veilige haven betekent.Rond200 v.Chr. werd de stad veroverd door deRomeinen. Toen het Romeinse Rijk uiteenviel, viel de stad in handen van volkeren uit het noorden en raakte ze in verval.
Onder de moslims, die rond714 binnenvielen, bloeide de stad weer op en werd ze weer een belangrijk handelscentrum. De naam van de stad wasal-Ushbuna ofal-Ishbunah. Tijdens een belegering in 798 vielAlfons II van Asturië de stad binnen, maar wist haar niet te behouden. DeOmajjaden van Andalusië namen in 809 de stad in op een rebellerende moslim,Tumlus. In 955 was hetOrdoño III van León die Lissabon plunderde en kaliefAbd-ar-Rahman III een vrede oplegde. Vanaf 1022 vormde Lissabon de onafhankelijketaifa Lissabon.Raymond van Bourgondië, erfgenaam vanGalicië, trok in 1093Santarém en Lissabon binnen.Yusuf ibn Tashfin, emir van deAlmoraviden uitMarokko, heroverde in 1094 de stad. In 1111 waren het wederom de Almoraviden, nu onderSir ibn Abi Bakr, die Lissabon en Santarém innamen.
KoningAlfons I van Portugal, die zich in1139 tot eerste koning van het in eerste instantie kleinere Portugal had uitgeroepen, veroverde Lissabon op 21 oktober1147, na eerst een mislukte aanval in 1140, met hulp van onder meer dekruisvaarderGilbert van Hastings. De belegering duurde 17 weken en de moslims gaven uiteindelijk door honger op. De christenen richtten onder de bewoners (154.000) vanal-Ushbuna een waar bloedbad aan, waarbij zij weinig onderscheid maakten tussen christenen en moslims. Zo werd debisschop van de stad, tezamen met een delegatie van andere christelijke en islamitische leiders, ook door de kruisvaarders vermoord. De overgebleven moslims kregen een vrije aftocht en verlieten behalveal-Ushbūna ookal-Ma'din (Almada) op de zuidoever van deTaag.
Alfonso I liet hierna een bestaand fort op een heuvel ombouwen tot koninklijk paleis. HetCastelo de São Jorge vervulde deze rol tot begin16e eeuw. Tevens verrees dekathedraal Sé, waar Hastings als eerste bisschop van Lissabon zetelde. In de buurt hiervan bevindt zich de kerkSanto António à Sé, gewijd aanAntonius van Padua, de13e-eeuwse beschermheilige van de stad. De zetel verhuisde uitCoimbra en Lissabon werd in 1255 hoofdstad van Portugal.
De stad ontwikkelde zich sterk, zowel economisch als cultureel; in1290 werd bijvoorbeeld de Universiteit van Lissabon gesticht die later naarCoimbra is verplaatst en daar nog steeds is gevestigd. MetVasco da Gama's ontdekking van de zeeweg naar Indië, rond1500, begon de Portugese Gouden Eeuw. KoningEmanuel I liet na Da Gama's terugkeer hetMosteiro dos Jerónimos bouwen.
Op1 november1755 werd de stad getroffen door een zwareaardbeving (beter bekend als deaardbeving van Lissabon). De vele doden, 15.000 volgens sommige bronnen, vielen niet alleen door instortingen, maar ook door branden en hoge golven uit de rivier. Onder de pragmatische premier, de latereMarquês de Pombal, werd aan de wederopbouw begonnen. Zijn invloed is terug te zien in het strakke stratenplan van het zuiden van de wijk Baixa. Ook de20e-eeuwse dictatorAntónio de Oliveira Salazar moderniseerde de stad.
In 1998 huisvestte Lissabon de wereldtentoonstellingExpo '98.
De stad Lissabon telde 545 796 inwoners in 2021. Er wonen ongeveer 5.455 mensen per km². Het overgrote deel van de bevolking is van Portugese afkomst; er wonen echter ook vele buitenlanders in het gebied, zoalsKaapverdianen,Brazilianen,Indiërs,Angolezen,Chinezen enRussen.Groot-Lissabon heeft circa 2,9 miljoen inwoners. Het hele gebied rond Lissabon is een van de snelstgroeiende stedelijke gebieden van Europa, en volgens deVN zouden er in 2050 meer dan 4.5 miljoen mensen in het gebied kunnen wonen.
In de wijkBairro Alto, ten westen van deBaixa, zijn vele restaurants en uitgaansgelegenheden te vinden. De ongeveer dertig meter hoger gelegen wijk is vanuit het centrum bereikbaar met deElevador de Santa Justa. Deze lift is doorRaoul Mesnier de Ponsard ontworpen in de neogotische stijl van rond1900.
Tussen deBaixa Pombalina en deBairro Alto ligt de wijkChiado. Ruim tweehonderd jaar na de aardbeving van 1755 werd deze wijk geteisterd door een nieuwe ramp, de brand van 1988. HetCarmoklooster, hetTeatro Nacional de São Carlos en het beroemdeCafé A Brasileira (met het beeld van trouwe klantFernando Pessoa op het terras) bevinden zich in deze door de toeristen begeerde wijk.
Ten oosten van het centrum ligtAlfama, een oude volkswijk. Met haar steile straatjes, trappen en steegjes is het een belangrijke bezienswaardigheid. Dwars door de wijk kronkelttramlijn 28, waarop nostalgisch trammaterieel rijdt. Deze tramlijn wordt veel door toeristen gebruikt, maar is van belang voor deontsluiting van de wijk. De bekendste en oudste kerk van de stad, dekathedraal van Lissabon, en hetklooster vanSão Vicente de Fora bevinden zich in Alfama.
De voorstadSanta Maria de Belém ligt ten westen van het centrum. Daar bevinden zich het HiëronymietenkloosterMosteiro dos Jerónimos en deTorre de Belém (als het ware in de Taag), beidewerelderfgoed. In het klooster ligt o.a. de ontdekkingsreizigerVasco da Gama begraven. In deze wijk treft men hetPadrão dos Descobrimentos aan, een monument gelegen aan de oever van de Taag en gebouwd en herbouwd als eerbetoon aan de Portugese zeevaarders.
De stad heeft twee bezienswaardige bruggen. De vroegerePonte Salazar, die na de val van zijn regime werd omgedoopt totPonte 25 de Abril, naar deAnjerrevolutie in1974, verbindt Lissabon met deOutra Banda, de zuidoever van de Taag. Het ontwerp is niet alleen geënt op dat van deGolden Gate Bridge inSan Francisco, maar zelfs door dezelfde firma ontworpen in opdracht vanAntónio de Oliveira Salazar. Op diezelfde oever bevindt zich het grote beeldChristus Koning, dat uitkijkt over Lissabon. Even ten noorden van hetParque das Nações is er een nieuwere brug over de Taag, de 17 kilometer langeVasco da Gama-brug.
De stad telt ook verschillende musea die de (militaire) geschiedenis van Portugal en de stad belichten, zoals het Museum van deGuarda Nacional Republicana, hetMuseu Militar de Lisboa en hetMuseu do Aljube,Resistência e Liberdade (geschiedenis van de militaire politie tijdens de dictatuur). In Belém vindt men ook hetMuseu do Combatente (een museum over de geschiedenis van het Portugese leger) en een nationaal monument dat de soldaten herdenkt die sneuvelden tijdens overzeese operaties.
In Lissabon is ook een groot aantal parken, zoals hetParque Florestal de Monsanto, deJardim da Estrela en hetParque Eduardo VII met deEstufas. Het kassencomplex bestaat uit twee glazenbroeikassen. In deEstufa Fria (koude kas) zijn tussen de winterharde bloemen en varens fonteinen, beekjes en vijvers aangelegd. In de vochtige beschutting van deEstufa Quente (broeikas) vormt het een domein van cactussen, waterlelies en flamingo’s. In de broeikas zijn verschillende soorten vogels aanwezig, zoals dwerg-papegaaien en een pauw. HetJardim Botânico heeft zeldzame planten en boomsoorten.
Lissabon is bekend vanwege defadomuziek. In de wijkAlfama zijn verschillende fadohuizen te vinden. Dit zijn kleine restaurantjes waarin traditionele fado ten gehore wordt gebracht. In de fadoliederen worden de wijkenAlfama,Bairro Alto enMouraria, maar ook Lissabon en Portugal veelvuldig bezongen.
Mouraria wordt gezien als de wijk waar de fado is ontstaan. De legendarische fadozangeresMaria Severa zou hier gewerkt hebben, in deRua do Capelão. In deze straat is een gedenkteken gewijd aan de geboorte van de fado.[2]
De stad kent drie grote voetbalclubs, waarvan er twee een rijke historie hebben en internationaal meetellen. Daarnaast zijn er ook nog een heleboel kleinere clubs te vinden in de stad en de wijken daar omheen.
Met hetEstádio da Luz enEstádio José Alvalade was Lissabon de belangrijkste speelstad bij hetEK voetbal van 2004.
Op atletiekgebied vindt er sinds 1991 jaarlijks dehalve marathon van Lissabon plaats, een hardloopwedstrijd over 21,1 km. Het evenement behoort tot de belangrijkste halvemarathonwedstrijden in de wereld.
In 2001 werden dewereldkampioenschappen wielrennen in Lissabon georganiseerd. Dit is de enige keer dat dit evenement in Portugal plaatsvond. Bij de mannen won de SpanjaardÓscar Freire de wegwedstrijd voor de elite. Bij de vrouwen werd de wegwedstrijd gewonnen door de LitouwseRasa Polikevičiūtė. In 1997 en 2024 startte wielerkoersRonde van Spanje in Lissabon.
Een typische lekkernij uit Lissabon is depastel de belém. Het is een klein gebakje dat halverwege de 19de eeuw door monniken werd uitgevonden. Deze gebakjes zijn gevuld met pudding en worden bestrooid met kaneel en poedersuiker.
In Lissabon zijn drieopenbare universiteiten en een universiteitscollege. DeUniversiteit van Lissabon is de grootste instelling, deUniversidade NOVA de Lisboa is denieuwe universiteit, de Universidade Aberta specialiseerde zich in afstandsonderwijs. Daarnaast is er het universitair instituut ISCTE – Instituto Universitário de Lisboa. Private hogeronderwijsinstellingen omvatten onder meer deKatholieke Universiteit van Portugal, de Universidade Lusófona en de Universidade Autónoma de Lisboa. Meer dan 100.000 studenten zijn ingeschreven aan deze instellingen in de Portugese hoofdstad, waarvan twee derden in de openbare universiteiten.
Naast het reguliere aanbod van scholen in Lissabon zijn er ook diverse internationale scholen, waaronder de Carlucci American International School of Lisbon (de enige Amerikaanse school in Portugal), Saint Julian's School (Brits), Saint Dominic's International School (Brits), Deutsche Schule Lissabon (Duits), Instituto Español Giner de los Ríos (Spaans), and Lycée Français Charles Lepierre (Frans).
Tramlijn 28DeElevador da Glória verbindt de wijkenBaixa enBairro Alto
Hoewel het tramnet sterk is uitgedund, kent detram van Lissabon vijf lijnen met zeer oud trammaterieel, waaronder de eerder genoemde lijn 28. Er rijdt een moderne tramlijn met lagevloermaterieel via debuitenwijkBelém naar devoorstadAlgés. Door uitdunning van het tramnet is het uitgebreide busnetwerk belangrijker geworden.
een aantal veerboten dat de stad Lissabon verbindt met voorsteden aan de andere zijde van de Taag
Het belangrijkste treinstation is hetGare do Oriente. Dit station bevindt zich bijna 10 km van de binnenstad en is het beginstation van de treinen naar het zuiden. De treinen naar het noorden stoppen hier ook, maar hebben hun beginpunt in het aan de rand van het centrum gelegen stationSanta Apolónia. In het centrum bevindt zich hetStation Rossio, het beginpunt van de voorstadstreinen naarSintra, en aan de andere rand van het centrum stationCais do Sodré, het beginpunt van de voorstadstreinen naarCascais.
Deluchthaven Portela (Portugees:Aeroporto da Portela) ligt middenin Lissabon en dankt haar naam aan de nabijgelegenfreguesia (deelgemeente)Portela (ook bekend alsPortela de Sacavém). De luchthaven staat bekend alsAeroporto da Portela de Sacavém, ofAeroporto de Lisboa ("luchthaven van Lissabon") en is op 15 mei 2016 vernoemd naarHumberto Delgado.
Lissabon heeft eenmediterraan klimaat. Hete droge zomers (april tot oktober) met temperaturen tot 35 °C. De winters (november tot maart) zijn zacht met maxima rond 15 °C.
In2000 hadden de regeringsleiders van deEuropese Unie een top in Lissabon over de richting van de Europese (kennis)economie. Het resultaat hiervan staat bekend als deStrategie van Lissabon.
